Wypowiedź wiceministra Pawła Lewandowskiego uznajemy za fałsz, ponieważ nie jest prawdą, że zgodnie z ustawą zabytkiem jest tylko to, co ma wartość społeczną, artystyczną bądź naukową. W rzeczywistości ustawa mówi także o wartości historycznej. Nie jest też prawdą, że obiekt nieużywany nie mógłby zostać uznany za zabytek.

Most w Pilchowicach

Most kolejowy w Pilchowicach to konstrukcja powstała w latach 1905-1906 w ramach budowy linii Góra-Żagań. Budowla została zawieszona na wysokości ok. 40 m, licząc od dna zatoki Bobru. Przez pierwsze 6 lat użytkowania most wznosił się jednak nad suchą doliną, która została zalana w roku 1912. Na jego unikalność wpływa fakt, że stalowy most kratownicowy spoczywa na dwóch kamiennych filarach ustawionych w odległości 85 m od siebie.

Doniesienia medialne o potencjalnym wysadzeniu

W ostatnich dniach media obiegła informacja, jakoby most kolejowy w Pilchowicach miał zostać wysadzony na potrzeby kręcenia najnowszej części filmu „Mission Impossible”. Wiadomość potwierdził już wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego w wywiadzie dla Wirtualnej Polski.

Potencjalne wysadzenie mostu, o którym mowa w mediach, nie byłoby pierwszym takim działaniem w jego historii. W roku 1945 konstrukcja w części sklepionej została naruszona ładunkiem wybuchowym podłożonym przez Niemców. Szczęśliwie nie naruszono stalowego przęsła, a ruch na moście wznowiono już rok później.

Most w Pilchowicach – stan techniczny

Ostatnie regularne przejazdy przez Most w Pilchowicach odbyły się w grudniu 2016 roku. Ruch pociągów został wstrzymany ze względu na zły stan torowisk i faktyczny brak prac naprawczych na linii.

Doniesienia na temat stanu technicznego mostu są sprzeczne. Portal Rynek Kolejowy bazując na zdobytych przez siebie nieoficjalnych informacjach, określił go mianem „dobrego”. Przeciwnego zdania jest wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, który stwierdził, że most obecnie to ruina.

W ostatnich dniach w obronie mostu w Pilchowicach stanął przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego, który napisał list do premiera Mateusza Morawieckiego. Przewodniczący zwraca uwagę m.in. na historyczną wartość mostu, a także jego unikalność wynikającą z faktu, że w Europie zachowało się jedynie kilka budowli o tak specyficznej konstrukcji.

Zabytek – definicja prawna

Ustawodawca zawarł definicję zabytku w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami:

Zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Widzimy więc, że wiceminister kultury w swojej wypowiedzi wyraźnie pominął aspekt wartości historycznej. Nie jest zatem prawdą, jak twierdzi Paweł Lewandowski, że zabytkiem jest tylko to, co ma wartość społeczną, artystyczną i naukową. 

We wspomnianej ustawie nie znajdziemy także zapisu, który wskazywałby, że jeżeli obiekt jest nieużytkowany, to nie można uznać go za zabytek. W Polsce wyróżnić można przykłady obiektów nieużytkowanych, które zostały wpisane do rejestru zabytków. Są to chociażby:

• nieużytkowany drewniany kościół św. Andrzeja w Osieku (woj. małopolskie) wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków, nr decyzji A-292/78 z 19 kwietnia 1978 roku,
• nieużytkowana synagoga w Kielcach wpisana do wojewódzkiego rejestru zabytków, nr decyzji A.328 z 14 lipca 1987 roku,
• nieużytkowany kościół ewangelicki w Żerkowie (woj. wielkopolskie) wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków, nr decyzji 83/Wlkp/A z 22 lutego 2002 roku,
• nieużytkowany młyn w Pieniężnie (woj. warmińsko-mazurskie) wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków, nr decyzji A-4489 z 3 stycznia 2008 roku.

Wpisanie do rejestru zabytków i potencjalna rewitalizacja mostu

Obecnie toczą się prace nad przejęciem linii kolejowej 283, przez którą biegnie most w Pilchowicach, przez samorząd województwa dolnośląskiego. Linia aktualnie jest własnością PKP S.A.

Jak twierdzi Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego:

Celem działań samorządu w tym zakresie jest jednocześnie zachowanie i pielęgnowanie oryginalnych wartości dziedzictwa kulturowego regionu, jakie reprezentuje wspomniany most będący unikatowym zabytkiem techniki. Most nad Jeziorem Pilchowickim jest ważnym świadectwem historii rozwoju przemysłu i techniki w regionie. Dlatego samorząd województwa w pełni popiera działania podjęte przez wojewódzkiego konserwatora zabytków zmierzające do wpisania tego obiektu do rejestru zabytków.

Wspomniane działania Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zostały podjęte w marcu tego roku. Obecnie most w Pilchowicach figuruje w wojewódzkiej ewidencji zabytków.

UMWD zapowiada także rewitalizację mostu:

Linia kolejowa nr 283 Jelenia Góra – Lwówek Śląski, na której znajduje się zabytkowy most nad Jeziorem Pilchowickim, jest planowana do rewitalizacji celem uruchomienia na niej przez samorząd województwa dolnośląskiego przewozów kolejowych. W chwili obecnej trwa procedura przejmowania tej linii kolejowej na majątek województwa dolnośląskiego. Uruchomienie jej jest istotnym elementem realizowanego przez samorząd województwa planu przywracania ruchu kolejowego i walki z wykluczeniem komunikacyjnym w regionie.