Dyskusja wokół podwyżki VAT

Do końca tego roku obowiązuje Rządowa Tarcza Antyinflacyjna, dzięki której stawka podatku VAT na gaz ziemny i żywność została obniżona do 0 proc. Już od stycznia 2023 roku VAT może ponownie wzrosnąć do poziomu 23 proc. Więcej na ten temat dowiesz się z analizy wypowiedzi Krzysztofa Bosaka.

Waldemar Buda w trakcie programu „Gość Wiadomości” podkreślił, że Polskę zaskoczyła decyzja Unii Europejskiej o konieczności wprowadzenia podatku na poziomie minimum 5 proc. Zdaniem ministra zabrakło czasu na zmianę stawki z 23 proc., ponieważ zmiany w podatkach na nadchodzący rok można ustanawiać najpóźniej do końca listopada.

Czas wejścia w życie ustawy

W polskim prawodawstwie obowiązuje pojęcie vacatio legis oznaczające okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie. Celem vacatio legis jest umożliwienie obywatelom zapoznania się z nowymi przepisami i przygotowanie się do wynikających z tego zmian.

Kwestię reguluje Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych. Jak czytamy w art. 4:

W uzasadnionych przypadkach, o ile wymaga tego interes państwa, na podstawie art. 4 ust. 2 akt normatywny może wejść w życie natychmiastowo w dniu jego ogłoszenia w dzienniku urzędowym.

Vacatio legis w kwestii podatków

Z art. 217 Konstytucji RP wynika, że nakładanie podatków i ich stawek następuje w drodze ustawy. Z przepisem ustanawiającym kalendarzową granicę wprowadzania zmian w podatkach napotkaliśmy się w pierwotnej wersji ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jak czytamy w art. 27 ust. 4:

Wkrótce przepis został zmieniony, a termin wydłużono do 30 listopada. Po nowelizacjach, w obowiązującej obecnie ujednoliconej wersji ustawy nie znajdziemy już tego przepisu, co pozwala podejrzewać, że przestał obowiązywać. Pamiętajmy, że był to przepis dotyczący podatku dochodowego. Zabrakło zapisu sugerującego, że mógłby odnosić się do innych podatków, w tym podatku VAT.

Trybunał Konstytucyjny ustanowił precedens

Pod koniec grudnia 1994 roku minister finansów ogłosił zmiany w prawie podatkowym, które weszły w życie dopiero w styczniu 1995 roku, czyli już w trakcie roku podatkowego. Sprawie na wniosek grupy posłów i Prezydenta RP przyjrzał się Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał orzekł, że zmiany w podatku dochodowym powinny być uchwalane co najmniej miesiąc przed rozpoczęciem roku podatkowego. TK powołał się na przytoczony powyżej art. 27 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym, aby podkreślić, że na ministrze finansów spoczywa obowiązek ustalenia skali podatku dochodowego w terminie do 30 listopada.

TK wyjaśnił dodatkowo, że „Minister Finansów nie może bowiem wprowadzać w ciągu roku podatkowego niekorzystnych dla podatników zmian wysokości podatku dochodowego od osób fizycznych”.

Kolejne wyroki potwierdzały zasadę

Trybunał w kolejnym wyroku z kwietnia 2001 roku ponownie opowiedział się przeciwko wprowadzaniu zmian w prawie podatkowym w trakcie roku podatkowego i bez odpowiedniego okresu vacatio legis (s. 6). TK podkreślił, że „nie jest w zasadzie dopuszczalne dokonywanie zmian obciążeń podatkowych w ciągu roku”, a wszelkie zmiany dotyczące podatku dochodowego powinny wchodzić w życie przynajmniej na miesiąc przed końcem roku poprzedniego.

W wyroku z lutego 2005 roku Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że zasada ma zastosowanie także do zmian dotyczących innych podatków, w których wymiar podatku dokonywany jest za okresy roczne (s. 8).

PiS już przedtem złamało zasadę

Prawo i Sprawiedliwość za swoich rządów złamało obowiązujący precedens dotyczący niekorzystnych dla obywatela zmian podatkowych. Na podstawie dyrektywy unijnej z 2017 roku państwa członkowskie były zobowiązane do zaimplementowania reform do końca 2019 roku.

Polska nie zdążyła wprowadzić założeń dyrektywy w terminie, a niezbędne zmiany trafiły do Sejmu pod postacią rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku od towarów i usług, ustawy o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami oraz niektórych innych ustaw.

Projekt trafił do Sejmu w lutym 2020 roku, został przegłosowany w maju. Po podpisaniu przez Prezydenta ustawa weszła w życie w lipcu 2020 roku, czyli w trakcie roku podatkowego. Oznaczało to odejście od omawianej powyżej zasady, choć ministerstwo podkreślało, że jest to dopuszczalne, gdy przemawia za tym „ważny interes społeczny”.