Krzyże znikną z warszawskich urzędów

W czwartek 16 maja w „Gazecie Wyborczej” pojawił się artykuł o nowym zarządzeniu podpisanym przez Rafała Trzaskowskiego. O sprawie pisała również Polska Agencja Prasowa. Zgodnie z zarządzeniem prezydent Warszawy wprowadził wewnętrzne wytyczne, których celem jest przeciwdziałanie dyskryminacji w urzędach. 

Wśród nowych rozwiązań pojawił się m.in. zakaz eksponowania na ścianach urzędu czy na biurkach urzędników symboli związanych z określoną religią lub wyznaniem (plik: załącznik 0822_0805zal.docx, s. 11). Do tych symboli należy krzyż.

Sprawę skomentowali sami urzędnicy, których głosy przedstawiła „Gazeta Wyborcza”. Pojawiają się zarówno głosy pozytywne, jak i krytyczne. Nowe wytyczne nie dla wszystkich są zrozumiałe. Prezydent Warszawy odniósł się do sprawy we wpisie na platformie X. Podkreślił, że „nikt nie zamierza prowadzić w Warszawie walki z jakąkolwiek religią”. 

Każdy ma prawo do swojej wiary (lub jej braku). Także urzędnicy i urzędniczki. A każdy, kto przychodzi do urzędu załatwić swoją sprawę, ma prawo czuć się jak w neutralnym urzędzie. Po prostu.

Nie dajmy się zwariować. Nikt nie zamierza prowadzić w Warszawie walki z jakąkolwiek…

— Rafał Trzaskowski (@trzaskowski_) May 16, 2024

Bocheński krytykuje decyzję Trzaskowskiego

Doniesienia o nowym zarządzeniu spotkały się z głosem sprzeciwów ze strony przedstawicieli kościoła katolickiego oraz polityków prawicy, m.in. Krzysztofa Bosaka, Sebastiana Kalety i Tobiasza Bocheńskiego

Ostatni z wymienionych opublikował na TikToku wpis na ten temat. Podkreślił, że sprzeciwia się decyzji Trzaskowskiego, bo „krzyż nikogo nie obraża”. Były kandydat na prezydenta Warszawy przywołał wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC), z którego ma wynikać, że obecność krzyża w szkole nie stanowi dyskryminacji.

@tobiasz.bochenski Mówimy #NIE wyrzuceniu krzyża z urzędów Warszawy ❗️#Trzaskowski #krzyż #tobiaszbochenski #fyp #dlaciebie ♬ dźwięk oryginalny – Tobiasz Bocheński

ETPC: krzyż w szkole nie narusza prawa do edukacji i wolności religijnej

Faktycznie, w marcu 2011 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok, w którym przyznał, że obecność krzyża w publicznej włoskiej placówce edukacyjnej nie stanowiła naruszenia art. 9 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i art. 2 Protokołu nr 1.

Trybunał przyznał, że krzyż w sali lekcyjnej nie jest złamaniem praw rodziców do wychowania dzieci według ich przekonań ani prawa dziecka do wolności religijnej w myśl artykułu 2 Protokołu nr 1 (prawo do nauczania) i artykułu 9 (wolność myśli i przekonań religijnych) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. 

Jednakże w uzasadnieniu decyzji sędziowie nie powołali się na argument, że krzyż nie stanowi dyskryminacji, ponieważ jest częścią kultury i cywilizacji zachodniej. Przeanalizujmy to krok po kroku.

Spór zaczął się w 2002 roku

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zakończył trwającą od kilku lat sprawę, wytoczoną państwu włoskiemu przez mieszkającą we Włoszech Soile Lautsi. W 2002 roku sprzeciwiła się ona temu, że w szkole, do której uczęszczają jej dzieci, w każdej sali wisi krzyż (pkt 10–13). Jej zdaniem stanowiło to naruszenie zasady sekularyzmu (pkt 12). 

Początkowo Lautsi skierowała swoją skargę do sądu krajowego. Sprawie przyjrzały się kolejno: sąd administracyjny w dwóch instancjach, sąd konstytucyjny i Rada Stanu. Dopiero wtedy sprawa trafiła do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Czego symbolem jest krzyż?

Początkowo sprawa trafiła do sądu administracyjnego w Wenecji Euganejskiej (pkt 12), który oddalił sprawę, powołując się na wciąż obowiązujące dekrety królewskie z 1924 i 1928 roku. W uzasadnieniu włoskiego sądu pojawiło się stwierdzenie, że krzyż to symbol historyczny i kulturowy istotny dla Włoch i całej Europy (pkt 15).

Soile Lautsi odwołała się do Naczelnego Sąd Administracyjny (wł. Consiglio di Stato), który podtrzymał powyższe stanowisko (pkt 16). 

NSA podkreślił, że krzyż jest symbolem licznych wartości ważnych dla włoskiej cywilizacji, takich jak: tolerancja, wzajemny szacunek, wartość osoby, afirmacja swoich praw, poszanowanie własnej wolności, autonomia własnego sumienia wobec władzy, solidarność ludzka i odmowa wszelkich form dyskryminacji. Tym samym, jego obecność w sali lekcyjnej może spełniać funkcję edukacyjną również z perspektywy sekularyzmu i niezależnie od wyznania uczniów.

Pierwszy wyrok ETPC

Mieszkanka Włoch nie zgodziła się z przedstawioną argumentacją. Jej skargę odrzuciła też włoska Rada Stanu (s. 2). Po wyczerpaniu krajowych środków odwoławczych Soile Lautsi skierowała sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (pkt 29), zarzucając państwu włoskiemu złamanie dwóch punktów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Chodzi o art. 9 konwencji (wolność myśli i przekonań religijnych) i art. 2 Protokołu nr 1 (prawo do edukacji).

W wyroku z 3 listopada 2009 roku Trybunał przychylił się do jej wniosku i przyznał, że doszło do naruszenia obu artykułów (pkt 30). Sędziowie ocenili, że wśród licznych znaczeń przypisanych krzyżowi, dominujący jest aspekt religijny (pkt 31). Przyznali oni, że obowiązkowa i widoczna obecność krzyży w salach lekcyjnych stanowiła naruszenie przeciwko wolności przekonań dzieci oraz mogła być niepokojąca dla uczniów innych wyznań i bezwyznaniowych.

Trybunał przyznał, że państwo ma obowiązek zachowania neutralności w edukacji publicznej. A tym samym obowiązkowe eksponowanie symbolu określonej wiary ogranicza prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z ich przekonaniami oraz prawo uczniów do wiary lub niewiary (pkt 32).

Włochy odwołały się od wyroku

Wyrok z 2009 roku nie zakończył sprawy. W 2010 roku rząd włoski złożył odwołanie do Wielkiej Izby Trybunału (s. 4). Włochy krytycznie odniosły się do argumentów podniesionych przez sędziów Trybunału. Państwo podkreśliło, że stoi po stronie rodziców, którzy stanowią większość w państwie i chcą pozostawienia krzyży (pkt 40). 

Strona włoska wyjaśniła, że obecność krzyży w salach lekcyjnych stanowiła uzasadniony wkład w umożliwienie dzieciom zrozumienia wspólnoty narodowej, z którą miały się zintegrować (pkt 39). Odparła również argument, jakoby krzyże miały mieć formacyjny wpływ na dzieci, ponieważ we włoskim systemie szkolnym otrzymują edukację, która pomaga im rozwinąć krytyczne spojrzenie na kwestię religii (pkt 39).

Do sprawy jako strony obserwujące włączyło się 10 państw, które stanęły po stronie Włoszech. Były to Armenia, Bułgaria, Cypr, Rosja, Grecja, Litwa, Malta, San Marino, Monako i Rumunia (pkt 47–49).

Wyrok Wielkiej Izby

Sędziowie Wielkiej Izby Trybunału przyjrzeli się argumentom podniesionym przez strony – państwo włoskie oraz Soile Lautsi i jej dzieci. Na początek sędziowie podkreślili (pkt 57), że:

W wyroku sędziowie przyznali, że krzyż jest przede wszystkim symbolem religijnym (pkt 66). A co z argumentem, że krzyż jest też istotnym symbolem dla włoskiej cywilizacji? 

Trybunał stwierdził, że państwo ma prawo dbać o swoją tradycję, jednak dodał, że odwołanie do tradycji nie może zwolnić państwa z obowiązku poszanowania praw i wolności zapisanych w konwencji i jej protokołach (pkt 68).

ETPC: nie doszło do naruszenia

Co więcej, jak przyznali, obecność krzyża nie jest równoznaczna z obowiązkowym nauczaniem na temat chrześcijaństwa (pkt 74). Dodatkowo państwo włoskie jest otwarte na obecność innych religii w środowisku szkolnym i nie zaistniały dowody sugerujące, że uczniowie innych wyznań doświadczają nietolerancji i dyskryminacji (pkt 74).

ETPC ostatecznie uznał, że nie doszło do naruszenia art. 2 Protokołu nr 1 (pkt 77) oraz art. 9 Konwencji (pkt 80).