Radosław Sikorski o „potężnej luce prawnej”

Minister spraw zagranicznych był gościem Programu 3 Polskiego Radia, w którym mówił kto i na jakich zasadach ma w Polsce dostęp do informacji niejawnych [czas nagrania: 14:35].  Sikorski wypowiedział się na ten temat, czym nawiązał do sprawy Tomasza Szmydta, byłego sędziego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który poprosił o azyl polityczny w Białorusi (dokąd uciekł).

– Okazuje się, że sędzia, który rozstrzygał sprawy o dopuszczenie do tajemnicy państwowej, sam go nie miał. To znaczy miał z urzędu – mówił Sikorski  [czas nagrania: 14:42] i wyjaśnił, że sędziowie i prokuratorzy nie są sprawdzani przez służby i nie wypełniają ankiet bezpieczeństwa.

Dostęp do informacji niejawnej. Co mówi prawo?

Ustawa określa zasady ochrony informacji, których ujawnienie przez nieuprawnione do tego osoby mogłoby spowodować szkody dla Polski lub mogłoby być niekorzystne dla interesów naszego kraju (art. 1). Informacje niejawne podzielono na „ściśle tajne” (najwyższa klauzula tajności), „tajne”, „poufne” i „zastrzeżone” (art. 5).

Zgodnie z art. 21 ust. 1 osoba, która pracuje na stanowisku związanym z dostępem do informacji niejawnych o klauzuli „poufne” lub wyższej, musi uzyskać poświadczenie bezpieczeństwa oraz odbyć szkolenie w zakresie ochrony informacji niejawnych. Poświadczenie bezpieczeństwa uzyskuje się w postępowaniu sprawdzającym zwykłym lub rozszerzonym (art. 22).

Zgodnie z art. 23 ust. 1-2 postępowanie sprawdzające prowadzą pełnomocnik ochrony (zwykłe postępowania) lub Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) i Służba Kontrwywiadu Wojskowego (postępowanie poszerzone).  Postępowania we własnym zakresie wobec swoich pracowników mogą prowadzić także m.in. Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Policja, Straż Graniczna, Służba Więzienna (art. 23 ust. 5).

Proces rozpoczyna się złożeniem ankiety bezpieczeństwa osobowego (s. 70). Jak informuje ABW, „podpisując ankietę, osoba sprawdzana wyraża zgodę na prowadzenie wobec niej czynności przewidzianych w ustawie”. 

Sędziowie Sądu Najwyższego: to nie dotyczy sędziów

Siedmiu sędziów Sądu Najwyższego uchwałą z 28 września 2000 r. jasno określiło, że przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych, mówiące o konieczności przejścia postępowania sprawdzającego, nie mają zastosowania do sędziów, w tym prezesów i wiceprezesów sądów. Uchwała ta dotyczyła uchylonej już ustawy o ochronie informacji niejawnych z 1999 roku (obowiązujący akt pochodzi z 2010 roku). 

Podjęcie takiej uchwały argumentowano m.in. tym, że obowiązek dochowania tajemnicy przez sędziów unormowany został w innych ustawach (s. 3–4). Ponadto wskazano, że: „W  ocenie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego przyznanie służbom ochrony państwa, a więc organom pozasądowym, prawa przyznawania certyfikatu niektórym sędziom, a odmawiania go innym sędziom, stanowiłoby niedopuszczalną ingerencję w funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości”. Dodano też, że przewidziane okresowe powtarzanie procedury mogłoby naruszyć niezawisłość sądów.

Postępowanie sprawdzające także nie dla prokuratorów

W obowiązującej ustawie jest jasny zapis (art. 34 ust. 10), że postępowania sprawdzającego nie przeprowadza się wobec sędziego sądu powszechnego i sądu wojskowego, Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych i Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego, asesora sądowego, ławnika sądu powszechnego i ławnika sądu wojskowego oraz prokuratora i asesora prokuratury pełniącego czynności prokuratorskie. 

Ta sama zasada obowiązuje m.in. Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, posłów i senatorów czy Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 34 ust. 10).

Postępowanie sprawdzające pomaga wykryć szpiegów

Postępowanie prowadzi się po to, aby ustalić, czy osoba sprawdzana daje „rękojmię zachowania tajemnicy” (art. 24 ust. 1). Sprawdza się m.in. to, czy istnieją uzasadnione podejrzenia, że osoba sprawdzana prowadzi działalność szpiegowską, terrorystyczną, sabotażową lub też ma kontakt z obcymi służbami specjalnymi.

Sprawdzane są także dane podane w ankiecie bezpieczeństwa. Zgodnie z prawem (art. 24 ust. 10.) treść wypełnionej ankiety jest chroniona według zasad ochrony informacji niejawnych o klauzuli „poufne” (w postępowaniu poszerzonym) lub „zastrzeżone” (w postępowaniu zwykłym).