Kłamstwo vatowskie

19 lutego telewizja TVN24 w ramach programu „Superwizjer” wyemitowała dokument „Kłamstwo vatowskie”. Autorzy reportażu przedstawili w nim historie trzech osób nieświadomie zamieszanych w przestępstwo wyłudzenia podatku od towarów i usług (VAT). Pod koniec programu przytoczone zostały dane liczbowe dotyczące efektywności odzyskiwania mienia z tego rodzaju przestępstw. Emisja wywołała lawinę komentarzy na temat luki vatowskiej. W dyskusji brali udział zarówno członkowie rządu, jak i inni politycy, instytucje czy osoby publiczne.

Oficjalne oświadczenie wydała m.in. Prokuratura Krajowa, według której materiał przedstawił „całkowicie nieprawdziwy obraz dotyczący postępowań karnych przeciwko członkom mafii vatowskich”. W oświadczeniu organu ścigania możemy również przeczytać, że podejmowane działania wymierzone w przestępczość podatkową „w zasadniczy sposób przyczyniły się do zmiany w ściągalności podatku VAT”. Do sprawy odniósł się na Twitterze również Janusz Wojciechowski, który przytoczył dane pochodzące z raportu Najwyższej Izby Kontroli.

Luka VAT w Polsce w świetle danych NIK

W 2019 roku Najwyższa Izba Kontroli, jeszcze za prezesury Krzysztofa Kwiatkowskiego, opublikowała raport dotyczący nadzoru ministra finansów nad poborem podatku od towarów i usług (VAT). Głównym zadaniem, które postawili przed sobą kontrolerzy NIK, była odpowiedź na pytanie: „Czy Minister Finansów rzetelnie i skutecznie sprawował nadzór nad procesem poboru podatku od towarów i usług i przeciwdziałania uszczupleniom w tym zakresie w latach 2007–2018?”. 

Zgodnie z definicją zawartą w raporcie NIK luka VAT to różnica między teoretycznymi a faktycznymi wpływami z VAT, wyrażona jako procent teoretycznych wpływów z VAT (ang. VTTL – VAT Total Tax Liability), wynikających z obowiązujących przepisów. Szacowana luka podatkowa obejmuje wszelkie odchylenia pomiędzy teoretycznymi zobowiązaniami podatkowymi a rzeczywistymi wpłatami podatników, w tym wynikające z wyłudzeń i oszustw, bankructw podatników VAT czy pomyłek. Z danych NIK wynika, że w latach 2005-2007 doszło do spadku luki VAT. W roku 2005 wynosiła ona 15 proc. W przeciągu następnych dwóch lat zmniejszyła się do 11,1 proc. i 8,9 proc.

Lata 2008-2013 zostały uznane przez kontrolerów za czas „silnego wzrostu luki VAT”. Dane z tego okresu prezentują się następująco:

• rok 2008: 15,5 proc.,
• rok 2009: 20,3 proc.,
• rok 2010: 18,7 proc.,
• rok 2011: 19,7, proc.,
• rok 2012: 25,6 proc.,
• rok 2013: 25,7 proc.

NIK przytacza również raport przygotowany dla potrzeb Ministerstwa Finansów. Czytamy w nim, że:

Należy więc mieć na uwadze, że na początku ubiegłej dekady doszło do zmiany sposobu obliczenia luki VAT. Oznacza to, że dane sprzed roku 2011 nie są w pełni porównywalne z późniejszymi statystykami.

W latach 2014-2015 odnotowano poprawę w ściągalności podatku VAT i zmniejszenie się luki odpowiednio do 24,1 proc. oraz 23,9 proc. W latach 2016 i 2017 spadek luki vatowskiej był już wyraźniejszy. Jej wysokość zmniejszyła się do poziomu 20 proc. i 14 proc. Trend spadkowy utrzymał się także w roku 2018, w którym luka VAT wyniosła 12,5 proc.

Źródło: NIK

Warto zaznaczyć, że zgodnie z ubiegłorocznym raportem Komisji Europejskiej w latach 2017 i 2018 luka VAT wyniosła w Polsce odpowiednio 14,3 proc. oraz 9,9 proc. a więc była poniżej poziomu przedstawionego w raporcie NIK. Na rok 2019 Komisja Europejska prognozowała w Polsce wysokość luki VAT na 9,7 proc. W publikacji KE znajdziemy także informację dotyczącą wysokości luki VAT w liczbach bezwzględnych pozostałej do zlikwidowania:

• rok 2015: 41,2 mld zł,
• rok 2016: 34,4 mld zł,
• rok 2017: 25,7 mld zł,
• rok 2018: 19,0 mld zł.

Wyniki raportu NIK

W opinii organu kontrolnego podjęte działania w celu redukcji luki VAT w latach 2005-2015 był regularne, lecz nie wystarczające. Jak możemy przeczytać w komunikacie prasowym:

W początkowych latach NIK pozytywnie oceniła działalność nadzorczą ministra finansów, chwaląc go za np. monitorowanie zadań i celów wyznaczonych podległym służbom, rozwijanie narzędzi wspomagających proces analizy ryzyka czy wykrywanie i definiowanie zagrożeń dla skutecznego poboru VAT oraz ograniczania skali oszustw. Działania te prowadzone były jednak w różnym tempie i z różną skutecznością.

Krytyce NIK poddane zostało natomiast wolne podejmowanie decyzji o zastosowaniu metody legislacyjnej, co dawało możliwość nierzetelnym podmiotom kontynuowania „oszukańczych procederów”. W raporcie podkreślono również, że inicjatywy podjęte przed rokiem 2016 były zbyt wolne oraz nieefektywne (szczególnie wprowadzony w Ordynacji podatkowej w 2015 roku pomysł założenia elektronicznej kontroli ksiąg podatkowych za pomocą jednolitego pliku kontrolnego na żądanie organów podatkowych oraz prace nad propozycjami zmian w zakresie legislacji i organizacji). Natomiast w latach 2016-2018 możliwości redukcji luki VAT upatrywano w uszczelnieniu systemu podatkowego. Pomocne okazało się również usprawnienie aparatu administracyjnego oraz sprzyjająca koniunktura gospodarcza.