Kontekst wypowiedzi

W sobotę 2 października dziennikarz i publicysta tygodnika „Do Rzeczy” Rafał Ziemkiewicz został zatrzymany przez brytyjską straż graniczną na lotnisku Heathrow w Londynie. Powodem miały być głoszone przez niego poglądy, które – jak wynika z treści dokumentu wydanego przez brytyjski Urząd do Spraw Cudzoziemców, do którego dotarło „Do Rzeczy” – są „sprzeczne z brytyjskimi wartościami i mogą być obraźliwe dla innych”. Reakcję w tej sprawie zapowiedziało już Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Ziemkiewicz przyleciał do Anglii wraz z żoną i córką, która zaczyna studia na Oxfordzie. Nawiązując do tego faktu, dziennikarz opublikował tweeta, z którego ma wynikać, że w niektórych kolegiach Uniwersytetu Oksfordzkiego kobiety mogą studiować dopiero od 20–30 lat, podczas gdy w Polsce taka możliwość istniała od momentu odzyskania przez kraj niepodległości, czyli od 1918 roku. Po kilku godzinach Ziemkiewicz sprostował, że „dotyczy to tylko kilku »domów«”. Odniesiemy się do tej odpowiedzi w późniejszej części analizy.

Czy kobiety są obecne na Uniwersytecie Oksfordzkim dopiero od trzech dekad?

Pierwszymi szkołami wyższymi, które zaczęły przyjmować na studia kobiety, były amerykańskie koledże na początku XIX wieku, choć już w XVII stuleciu pojedyncze studentki były dopuszczane do kształcenia uniwersyteckiego. Wśród krajów, które jako pierwsze masowo otworzyły instytucje edukacji wyższej dla kobiet, były: Stany Zjednoczone (to tam już w 1840 roku Catherine Brewer Benson jako pierwsza kobieta w historii otrzymała dyplom ukończenia studiów wyższych), Wielka Brytania, Szwajcaria czy Francja.

Angielki otrzymały prawo do uczestniczenia w zajęciach w 1869 roku, choć na dwóch najważniejszych brytyjskich uniwersytetach – w Oxfordzie i Cambridge – działania zmierzające ku emancypacji były podejmowane już wcześniej. Przykładowo w 1865 roku Uniwersytet w Cambridge rozpoczął przyjmowanie dziewcząt na „okres próbny”. Natomiast w 1866 roku Eleanor Smith, siostra profesora w Balliol College na Uniwersytecie Oksfordzkim, zorganizowała na tej uczelni zajęcia i wykłady dla kobiet. Z powodu braku wsparcia zostały one jednak zawieszone.

Dopiero w październiku 1920 roku studentki Uniwersytetu Oksfordzkiego po raz pierwszy otrzymały tytuły naukowe. Już dwa lata później na uczelni pierwszej kobiecie został przyznany tytuł doktora (DPhil) – otrzymała go Evelyn Simpson zajmująca się między innymi krytyką literacką. Doktorat z nauk ścisłych (DSc) został po raz pierwszy obroniony przez kobietę pod koniec dekady – w 1929 roku dokonała tego Dorothy Maud Wrinch.

W 2015 roku miało miejsce jeszcze jedno ważne wydarzenie dotyczące emancypacji kobiet na Uniwersytecie Oksfordzkim. St Benet’s Hall stał się ostatnią instytucją akademicką na uczelni, która zmieniła się z jednopłciowej na koedukacyjną i rozpoczęła przyjmowanie kobiet na studia licencjackie. W strukturze Uniwersytetu Oksfordzkiego Permanent Private Halls oznaczają jednak jednostki na niepełnych prawach kolegium, które skupiają studentów i profesorów, pełnią funkcję akademików i zajmują się dodatkowym kształceniem studentów w systemie tutorialnym. Oznacza to, że St Benet’s Hall nie jest pełnoprawnym kolegium, które możemy wziąć pod uwagę przy analizie wypowiedzi Ziemkiewicza.

Warto dodać, że począwszy od 2018 roku, kobiety stanowią większą część osób studiujących na uniwersytecie Oksfordzkim. W ostatnich latach ich odsetek wynosił:

• w 2016 roku: 48,6 proc.,
• w 2017 roku: 50 proc.,
• w 2018 roku: 51,2 proc.,
• w 2019 roku: 54,3 proc.,
• w 2020 roku: 54,2 proc.

Kobiety na uczelniach w Polsce

Podobnie jak w Wielkiej Brytanii również u nas walka o prawo kobiet do edukacji wyższej rozpoczęła się w drugiej połowie XIX wieku, choć już od lat 20. w prasie kobiecej rozgorzała dyskusja na ten temat. Od lat 70. organizowano koła i stowarzyszenia, podejmujące walkę m.in. o utworzenie żeńskich gimnazjów przygotowujących do matury. W 1883 roku w Warszawie powstały tajne kursy dla dziewcząt założone przez Jadwigę Szczawińską-Dawidową. Dwa lata później kursy przekształcono w nielegalną uczelnię wyższą zwaną Uniwersytetem Latającym. Studia na tym uniwersytecie trwały do sześciu lat i obejmowały kierunki takie jak nauki społeczne, filologiczno-historyczne, nauki matematyczno-przyrodnicze i pedagogikę. Najsłynniejszą absolwentką tej tajnej szkoły była Maria Skłodowska-Curie.

Pierwszym polskim uniwersytetem publicznym, który pozwolił kobietom zostać studentkami w swoich murach, był Uniwersytet Jagielloński. Miało to miejsce w 1897 roku, jednak już wcześniej kobiety mogły na niego uczęszczać jako słuchaczki różnego rodzaju kursów. Przykładowo pierwsze trzy uczestniczki rozpoczęły w 1894 roku studia farmaceutyczne. Kobiety nadal jednak musiały walczyć o prawo do zdawania egzaminów, uczestnictwa w seminariach i kołach naukowych, korzystania z bibliotek (biblioteki uniwersyteckie były zamknięte dla kobiet aż do 1906 roku) czy możliwość studiowania na takich kierunkach jak prawo i teologia.

Popularną praktyką była również migracja akademicka kobiet do krajów, gdzie uczelnie były już dla nich otwarte. Najczęstszymi kierunkami były Szwajcaria, Francja, Belgia i Rosja, rzadziej Niemcy. Z tej praktyki skorzystała m.in. Maria Skłodowska-Curie, która studiowała na Uniwersytecie Paryskim. W latach 1870–1914 na zagranicznych uniwersytetach mogło kształcić się nawet ok. 3 tys. Polek.

W 1918 roku wraz z nadaniem Polkom praw wyborczych w teorii otworzyła się dla nich możliwość studiowania na wszystkich krajowych uniwersytetach. W praktyce nadal jednak występowały pod tym względem liczne trudności. Dr Iwona Dadej, historyczka z Państwowej Akademii Nauk, opisuje pierwsze lata po dopuszczeniu kobiet do edukacji wyższej w następujący sposób:

Oprócz tego dr Dadej wyjaśniła także, że:

Sprostowanie Ziemkiewicza i kolejny fałsz

Rafał Ziemkiewicz po kilku godzinach sprostował podaną przez siebie informację i wyjaśnił w kolejnym tweecie, że kobiety nie miały dostępu do studiów na Oksfordzie jedynie w przypadku „tylko kilku »domów«”. Jak jednak udowodniliśmy powyżej, nadal nie jest to prawda, ponieważ emancypacja i dopuszczenie kobiet do studiowania w ostatnim wyłącznie męskim kolegium nastąpiło w 1984 roku, a w pozostałych koledżach kobiety mogły studiować jeszcze wcześniej.

Ponadto Ziemkiewicz w swoim tweecie, którym chciał sprostować wcześniejszą pomyłkę, napisał kolejną fałszywą tezę. Mianowicie, zdaniem publicysty, Polska miała zawsze stanowczo inne podejście do kwestii mniejszości niż Anglia, ponieważ w naszym państwie nigdy nie dochodziło do prześladowań osób homoseksualnych. Weryfikowaliśmy już ten temat przy okazji analizy wypowiedzi Kosmy Złotkowskiego. Zachęcamy do przeczytania całej analizy, a poniżej streszczamy jej najważniejsze wnioski.

W czasach II Rzeczypospolitej do roku 1932 prawo karne opierało się na kodeksach karnych państw zaborczych. Osobom podejrzewanym o stosunki homoseksualne groziła zwykle kara więzienia. Dopiero późniejsza kodyfikacja prawa zniosła regulacje szykanujące osoby homoseksualne, choć wprowadzona została kategoria przestępstwa homoseksualnej prostytucji. O całkowitej depenalizacji możemy mówić dopiero od 1 stycznia 1970 roku.

Tymczasem w historii Wielkiej Brytanii również mieliśmy do czynienia z prześladowaniami osób homoseksualnych. W 1533 roku wprowadzono prawo zakazujące stosunków analnych i homoseksualnych. Angielskie prawo przewidywało karę śmierci za takie przewinienie. Trwało to co najmniej do roku 1835, kiedy to doszło do ostatniej egzekucji osób posądzonych o homoseksualność. Po zmianach prawnych z roku 1861 zniesiono już karę śmierci, a zamiast tego osoby homoseksualne wysyłano do więzienia.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.