Katastrofa na Odrze

W drugim tygodniu sierpnia w mediach zaczęły pojawiać się doniesienia o kiepskim stanie wody w Odrze, zarówno po stronie polskiej, jak i niemieckiej. Pierwsze obserwacje o śniętych rybach w okolicach Oławy pojawiały się już pod koniec lipca.

Do tematu odniósł się 10 sierpnia Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ), który przyznał, że w rzece stwierdzono wysoki poziom tlenu. Istnieje podejrzenie, że do wody przedostała się substancja o właściwościach silnie utleniających. W późniejszym komunikacie GIOŚ informował, że nie stwierdził obecności substancji toksycznych, w tym mezytylenu. 

Natomiast Instytut Rybactwa Śródlądowego w badanych próbkach stwierdził obecność glonu Prymnesium parvum. Jego zakwit może spowodować pojawienie się toksyn, zabójczych dla ryb i małży. Tzw. złote algi są typowe dla wód słonych. Nadal pozostaje zasadniczym pytanie, co spowodowało wysokie zasolenie wody.

Schreiber: coraz mniej przestępstw środowiskowych

Partie opozycyjne nie szczędzą krytyki rządzącym w związku z katastrofą na Odrze. Zwracają uwagę m.in. na opieszałość w działaniu, niekompetencję Wód Polskich czy nieskuteczną politykę informacyjną. 

Łukasz Schreiber, goszcząc w programie „Kawa na Ławę”, odpierał zarzuty opozycji. Jednocześnie polityk PiS wymieniał szereg działań podjętych przez władzę i służby, takich jak badanie próbek z Odry, zaangażowanie służb mundurowych, czy budowę zapór w woj. zachodniopomorskim.

Wreszcie minister PiS podkreślił, że w Polsce liczba przestępstw środowiskowych w Polsce spada, a w ostatnich latach polityka w tym zakresie się poprawiła. Sprawdźmy zatem, co mówią statystyki policji.

Osiem paragrafów dotyczących przestępstw przeciwko środowisku

Kwestia przestępstw środowiskowych została uregulowana w rozdziale XXII Kodeksu karnego. Znajdziemy w nim osiem artykułów, w których opisano poszczególne rodzaje przestępstw oraz wymieniono, jakie kary grożą za ich popełnienie.

W bazie danych policji są informacje dotyczące wszczętych przez nią postępowań, a także przestępstw stwierdzonych (postępowanie potwierdziło zaistnienie przestępstwa), oraz przestępstw wykrytych (czyli takich, w których ustalono co najmniej jednego podejrzanego).

Zniszczenia w świecie roślinnym i zwierzęcym

Pierwszy z artykułów, art. 181, dotyczy zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Osoba, która dokona takich uszkodzeń w znacznych rozmiarach, musi liczyć się z karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Na podstawie tego artykułu karane są również osoby niszczące (zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie) tereny objęte ochroną lub dokonujące zniszczeń flory i i krzywdzące faunę, pozostającą pod ochroną gatunkową.

W ciągu ostatnich 10 lat liczba stwierdzonych przestępstw wzrosła dwukrotnie – z 17 spraw w 2011 roku do 33 spraw w 2021 roku. Patrząc jedynie na okres rządów PiS, również zauważymy wzrost z 31 przestępstw stwierdzonych w 2016 roku do 33 spraw w ubiegłym roku. W latach 2016–2021 w każdym roku (z wyjątkiem 2018) liczba stwierdzonych przestępstw była większa niż w ostatnim roku rządów PO-PSL (17).

Zanieczyszczanie środowiska

Na podstawie art. 182 karane są osoby, które zanieczyszczają wodę, powietrzę lub powierzchnię ziemi substancjami lub promieniami jonizującymi w ilości stanowiącej zagrożenie dla człowieka lub środowiska naturalnego. Grozi za to od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Z wyższą karą będzie liczyła się osoba, która popełniła taki czyn eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, na którego działanie konieczne jest zezwolenie – nawet do 8 lat więzienia.

Według statystyk, w odniesieniu do tego artykułu wzrosła zarówno liczba wszczętych postępowań, jak i wykrytych przestępstw. Od 2011 roku liczba postępowań wzrosła niemal trzykrotnie (z 60 do 171). Ponadto 10 lat temu stwierdzono jedynie 6 przestępstw, zaś w 2021 roku było ich już 37.

Wyłącznie w latach 2016–2021 zauważymy, że liczba postępowań zwiększyła się z poziomu 109 do 171 spraw, natomiast liczba stwierdzonych przestępstw wzrosła dwukrotnie (z 19 do 37). Liczba tych ostatnich rosła systematycznie rok do roku, z wyjątkiem 2019 roku.

W przypadku tego przestępstwa szczególnie zauważalna jest niska wykrywalność sprawców, która tylko raz przekroczyła połowę przypadków, a zwykle pozostawała niższa niż 50 proc.

Nieodpowiednie postępowanie z odpadami

Kolejny artykuł, art. 183, dotyczy przypadków nielegalnego składowania, usuwania, przetwarzania, odzyskiwania, unieszkodliwiania lub transportowania odpadów, a także substancji, które zagrażają człowiekowi i środowisku naturalnemu. Kodeks karny przewiduje w tej kwestii karę od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Karze podlegają także osoby przywożące z zagranicy substancje zagrażające środowisku.

Niewłaściwe zabezpieczanie materiału promieniotwórczego

Z art. 184 wynikają kary dla osób obchodzących się w nieodpowiedni i niezgodny z przepisami sposób z materiałem jądrowym oraz innymi źródłami promieniowania jonizującego. I w tym przypadku grozi za to od 3 miesięcy do 5 lat więzienia.

Przestępstwa z zakresu tego artykułu są rzadko stwierdzane. W 2011 roku stwierdzono 12 przypadków, natomiast od tamtego czasu mamy do czynienia jedynie z jedną lub dwiema takimi sprawami rocznie.

Zaostrzona odpowiedzialność za skutkowe przestępstwa przeciwko środowisku

Art. 185 stanowi uzupełnienie art. 182 i zaostrza kary z niego wynikające w sprawach o większych konsekwencjach środowiskowych. Przede wszystkim dotyczy to sytuacji, w których przestępstwo przeciwko środowisku doprowadziło do znacznego zniszczenia obszaru naturalnego, istotnego obniżenia jakości wody lub spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub śmierci osób dotkniętych tymi zniszczeniami.

W przypadku tego artykułu, w statystykach nie znajdziemy wielu przypadków jego zastosowania. W latach 2011–2021 przestępstwa w tym zakresie zostały stwierdzone jedynie 3 razy: po jednym w latach 2012, 2018 i 2019.

Używanie urządzeń zabezpieczających środowisko

Na podstawie art. 186 karane są osoby, które nie utrzymują w należytym stanie lub w ogóle nie stosują urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem, lub urządzeń zabezpieczających przed skażeniem promieniotwórczym.

Według statystyk, w 2011 roku policja stwierdziła jedynie jeden taki przypadek, natomiast w ubiegłym roku było ich już 10. Biorąc pod uwagę okres rządów PiS, można zaobserwować wzrost z 4 przestępstw w 2016 roku do 10 w 2021 roku.

Zmniejszanie wartości przyrodniczej chronionego terenu lub obiektu

Przedostatni artykuł, art. 187, dotyczy kar za poważne uszkadzanie lub istotne zmniejszanie wartości przyrodniczej prawnie chronionego terenu lub obiektu. Za taki proceder grozi do 2 lat więzienia.

W przypadku tego przestępstwa nie możemy mówić klarownie o trendzie wzrostowym. W 2011 roku policja stwierdziła 6 takich przypadków, w 2016 roku 8 przypadków, a w 2021 roku 7 przypadków. Więcej przestępstw z tego zakresu stwierdzono m.in. w 2013 i 2014 roku (po 12), oraz w 2018 roku (10 spraw).

Zachowania godzące w naturalne piękno krajobrazu

Na koniec, art. 188 dotyczy przypadków, w których ktoś wbrew przepisom na terenie objętym ochroną ze względów przyrodniczych lub krajobrazowych wznosi nowy lub powiększa istniejący obiekt budowlany albo prowadzi działalność gospodarczą zagrażającą środowisku. Grożąca za to kara wynosi do 2 lat pozbawienia wolności.

W odniesieniu do tego artykułu możemy mówić o spadku. W 2011 roku policja stwierdziła 10 przestępstw, natomiast w 2021 roku już jedynie 4. Najwięcej przypadków stwierdzono na rok przed objęciem władzy przez PiS; w roku 2014 było ich 14.

3,5-krotny wzrost potwierdzonych przestępstw

Biorąc pod uwagę statystyki przestępstw stwierdzonych w odniesieniu do wszystkich 8 artykułów kodeksu karnego zauważymy, że w trakcie rządów PiS mamy do czynienia z ich wzrostem, choć nie jest on równomierny.

Najwięcej przestępstw środowiskowych stwierdzono w 2020 roku, kiedy było ich 439. Oznacza to, że pomiędzy 2020 a 2021 rokiem faktycznie nastąpił spadek. Mimo to liczba ta była nadal wyższa niż w latach 2016–2019.

Wzrosła również liczba wszczynanych postępowań. Na początku rządów PiS było ich 450, zaś w ubiegłym roku już 795. Równocześnie poprawiła się wykrywalność sprawców – w 2015 roku wynosiła ona 53,51 proc., a w ostatnim roku wskaźnik wykrytych przestępstw to już 67,27 proc.

Milionowe kary finansowe od GIOŚ

Z przestępstwami środowiskowymi walczy nie tylko policja, ale również Generalna Inspekcja Ochrony Środowiska. Z zeszłorocznego sprawozdania GIOŚ dowiemy się, że w 2021 roku wojewódzcy inspektorzy przeprowadzili 40 768 kontroli.

Podczas kontroli wykazano ponad 10 tys. naruszeń rozmaitych przepisów ochrony środowiska i nałożono 2 517 kar wraz z opłatami na łączną kwotę 98 030 451,60 zł. Duży odsetek spraw dotyczył niewłaściwego obchodzenia się z odpadami.

Władza zaostrza kary za przestępstwa środowiskowe

W połowie sierpnia prezydent Andrzej Duda podpisał uchwaloną 22 lipca ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej. Nowe przepisy wejdą w życie od 1 września. Przyjęta ustawa znacząco zaostrza kary za przestępstwa przeciwko środowisku. Od przyszłego miesiąca wyższe będą zarówno kary za zanieczyszczanie otoczenia i natury, jak i za omawiane powyżej przestępstwa zawarte w XXII rozdziale Kodeksu karnego.

Między innymi, na mocy art. 181 (zniszczenia w świecie roślinnym i zwierzęcym) grozić będzie nawet do 8 lat pozbawienia wolności. Podobnie z art. 182 (zanieczyszczanie środowiska). Za nieodpowiednie postępowanie z odpadami (art. 183) będzie grozić już nawet do 10 lat więzienia, a na podstawie art. 185 sąd będzie mógł wymierzyć karę nawet do 12 lat pozbawienia wolności.