Fundusz Kościelny jednak zostaje? Rząd zapowiada zmianę od 2025

Wśród 100 konkretów Koalicji Obywatelskiej znalazła się obietnica likwidacji Funduszu Kościelnego (s. 20). Już w listopadzie media obiegła informacja, że nie nastąpi to w nadchodzącym roku. 

Do zmiany może dojść natomiast w roku 2025. Premier Donald Tusk zapowiedział powołanie międzyresortowego zespołu, który zajmie się reformą systemu finansowania Funduszu Kościelnego. Docelowo dotacja budżetowa ma zostać zastąpiona odpisem od podatku osób zainteresowanych wsparciem swojego Kościoła.

Fundusz będzie funkcjonował jeszcze przynajmniej przez rok. W projekcie budżetu na 2024 rok – przedłożonym przez rząd Donalda Tuska – przewidziano środki na ten cel. Nie wprowadzono więc zmiany pod tym względem do projektu budżetu przygotowanego przez rząd Mateusza Morawieckiego. Podczas dyskusji nad projektem w Sejmie poseł Józefaciuk z klubu KO zauważył, że tegoroczne wydatki na Fundusz Kościelny będą rekordowe.

Czym jest Fundusz Kościelny?

Fundusz Kościelny powołano na mocy ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego. Powstał on, aby zrekompensować Kościołom przejęcia ich nieruchomości ziemskich przez państwo i miał stanowić źródło finansowania potrzeb duchowieństwa.

Środki zgromadzone w Funduszu Kościelnym są przeznaczane m.in. na konserwację i remonty obiektów sakralnych czy wspomaganie kościelnej działalności charytatywno-opiekuńczej. Ponadto zgodnie ze statutem Funduszu Kościelnego i rozporządzeniem Rady Ministrów opłacane są z niego składki emerytalne, rentowe i wypadkowe duchownych niepodlegających tym ubezpieczeniom z innych tytułów.

Fundusz ten działa na rzecz Kościołów i innych związków wyznaniowych posiadających uregulowany status prawny w Polsce.

Rekordowy 2024 rok

Poseł Józefaciuk odnosił się do planowych wydatków. Z tego powodu porównamy projekt budżetu na 2024 rok z planowanymi wydatkami zapisanymi w ustawach budżetowych w latach poprzednich. Pomijamy przy tym faktyczne wydatki i sprawozdania z wykonania budżetu, ponieważ porównujemy tu sam plan.

Wydatki na Fundusz Kościelny, opracowanie: Demagog na podstawie ustaw budżetowych

Przedtem rekordową kwotę przewidziano w ustawie z 2023 roku (215,9 mln zł). Za rządów PiS (2016–2023) na Fundusz Kościelny zapisywano w budżecie średnio 155,9 mln zł, natomiast za rządów PO-PSL: 96,7 mln zł.

Fundusz Kościelny w czasach PRL

Zgodnie z ustawą z 1950 roku Fundusz Kościelny był finansowany z dochodów z nieruchomości ziemskich przejętych przez państwo na mocy tej ustawy oraz z dotacji państwowych (art. 8). 

Z publikacji „Fundusz Kościelny w latach 1950–1989” dowiadujemy się, że ostatecznie do Funduszu nie spływały środki z nieruchomości ziemskich, przez co w latach 1950–1989 jedynym źródłem zasilania Funduszu Kościelnego były dotacje państwowe. Dr Michał Zawiślak przekonuje, że „brak oparcia FK na dochodach uzyskiwanych z upaństwowionych kościelnych nieruchomości ziemskich otwierało drogę do pełnego kontrolowania go przez władze partyjne” (s. 124).

Pierwsza dotacja na Fundusz w 1951 roku wyniosła 1 100 800 zł. Z roku na rok, z kilkoma wyjątkami, była ona coraz wyższa. W 1989 roku dotacja wyniosła 1 367 326 556 zł. Pamiętajmy, że mowa o złotówkach sprzed denominacji. Po przeliczeniu było to ok. 137 tys. zł.