Ciąg dalszy spiskowych teorii na temat płatności cyfrowych

Doniesienia o tym, że w Polsce nie będzie można płacić gotówką, można spotkać przynajmniej od 2019 roku. W obecnym i zeszłym roku przed planami rządu, który rzekomo ma dążyć do zastąpienia gotówki pieniądzem cyfrowym, przestrzegał Adar Blumenstein – parodiujący Żyda propagator teorii spiskowych. Miałoby to umożliwić władzom państwa zwiększenie kontroli nad obywatelami.

W naszych artykułach wyjaśnialiśmy, że nie ma dowodów na to, aby polski rząd dążył do likwidacji gotówki. Mimo to podobne tezy wciąż można spotkać w debacie publicznej. Tym razem usłyszeliśmy je od Marcina Sypniewskiego, wiceprezesa partii Nowa Nadzieja. Dowodem na to, że zagrożenie pozbawienia nas gotówki jest realne, mają być niedawne wydarzenia z Nigerii.

Nagranie Marcina Sypniewskiego stało się popularne w mediach społecznościowych. Na TikToku od 22 lutego zdobyło ponad 1,3 tys. polubień. Na Facebooku, gdzie pojawiło się dzień później, zostało wyświetlone ponad 35 tys. razy, a na Twitterze – prawie 10 tys. razy. Materiał ten zgłosił nam do sprawdzenia nasz czytelnik.

Nigeria nie chce likwidować gotówki

Od 2012 roku Centralny Bank Nigerii realizuje program „Bezgotówkowa Nigeria”. Program ten miał umożliwić realizację ambicji Nigerii, która chciała do 2020 roku dołączyć do grona 20 największych gospodarek świata. W 2020 roku jej produkt krajowy brutto uplasował ją na 26. miejscu. W stosunku do 2012 roku oznaczało to awans o jedno miejsce.

Według planu program miał zostać wprowadzony pilotażowo w 2012 roku w stanie Lagos, a od lipca 2013 – w pięciu kolejnych stanach i w Federalnym Terytorium Stołecznym. Ostatecznie w lipcu 2014 roku program miał objąć cały kraj. Według jego założeń:

• wypłatę gotówki mają oferować wyłącznie licencjonowane firmy,
• wpłacanie gotówki do banku ma być zakazane dla klientów zajmujących się handlem,
• dziennie, bez dodatkowych opłat, klient będzie mógł wypłacić tylko 500 000 naira dziennie (ok. 5 tys. zł według aktualnego kursu NBP).

Plan udało się wprowadzić w sześciu stanach i w stolicy. Według nigeryjskich badaczy powodem tego, że nie został wprowadzony w całym kraju, może być zwykła niechęć mieszkańców Nigerii do bankowości cyfrowej lub słaby dostęp do bankomatów.

Dostęp do banknotów był utrudniony

Skoro władze Nigerii nie miały planu likwidowania gotówki, zastanawiające jest, co mogło skłonić Marcina Sypniewskiego do twierdzenia, że tak właśnie się stało. O komentarz poprosiliśmy fact-checkerów z organizacji Africa Check, która podobnie jak Demagog należy do Międzynarodowej Sieci Organizacji Factcheckingowych (IFCN). Oluseyi Awojulugbe, analityczka z Nigerii, udzieliła nam precyzyjnej i popartej źródłami odpowiedzi.

Na początku grudnia ub.r. bank centralny, w ramach zachęty do korzystania z bankowości cyfrowej, ogłosił, że od 9 stycznia mają obowiązywać różne limity wypłaty gotówki. Klienci mogli wypłacać w banku bez dodatkowej opłaty jedynie 100 000 naira tygodniowo (ok. 1 000 zł). Wypłaty z bankomatów ograniczono do 20 000 naira dziennie (ok. 200 zł). Na skutek protestów 21 grudnia limity podniesiono do 500 000 naira tygodniowo dla klientów indywidualnych i do 5 000 000 naira dla firm. Ze względu na problem z dostępnością nowych banknotów ostatecznie 3 marca Sąd Najwyższy Nigerii przedłużył ważność starych banknotów do końca 2023 roku.

Co było celem nigeryjskiego rządu?

W praktyce działania Centralnego Banku Nigerii doprowadziły do sytuacji, w której od końca stycznia 2023 stare banknoty straciły ważność, a nowe były trudno dostępne. W związku z tym możliwość dokonywania płatności gotówkowych była bardzo ograniczona. Ten problem, nakładający się na braki paliwa na stacjach benzynowych, wywołał protesty.

Działania te można skojarzyć ze wspomnianą zapowiedzią wdrożenia na początku 2023 roku w całej Nigerii polityki zachęcającej do płatności bezgotówkowych. W decyzji o wprowadzeniu limitów na wypłaty gotówki Centralny Bank Nigerii rzeczywiście zaznaczył, że jest to zgodne z „polityką bezgotówkowości”.

Jednocześnie przy zapowiedzi emisji nowych banknotów bank centralny wyjaśniał, że jest to odpowiedź na trzy problemy:

• zbyt dużo gotówki w Nigerii znajduje się poza bankami (aż 85 proc.),
• coraz mniej jest gotówki czystej i zdatnej do użycia,
• zwiększa się ryzyko podrabiania banknotów.

Wszystko to było zagrożeniem dla stabilności systemu finansowego i waluty. Eliminacja tych zagrożeń była więc celem działań Centralnego Banku Nigerii. Limity wprowadzone w trakcie tej operacji rzeczywiście miały skłonić mieszkańców Nigerii do korzystania z płatności bezgotówkowych. Jednak ani niedawne działania rządu Nigerii, ani ogólnie nigeryjska „polityka bezgotówkowości” nie miały na celu całkowitego zakazu używania gotówki.