Maciej Wąsik i Mariusz Kamiński z wygaszonymi mandatami poselskimi

Sąd Okręgowy w Warszawie 20 grudnia 2023 roku wydał wyrok skazujący Mariusza Kamińskiego oraz Macieja Wąsika na 2 lata pozbawienia wolności w związku z aferą gruntową, która miała miejsce 17 lat temu. To wyrok prawomocny, wydany przez sąd drugiej instancji. Dzień później 21 grudnia Marszałek Sejmu wydał postanowienia ws. stwierdzenia wygaśnięcia mandatów poselskich Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika.

W uzasadnieniu Marszałek Szymon Hołownia wskazał art. 99 ust. 3 Konstytucji, według którego do Sejmu nie może być wybrana osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. 

Co istotne, zgodnie z art. 11 ust. 2 pkt 1 Kodeksu wyborczego prawa wybieralności w wyborach do Sejmu nie ma osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. 

Odwołania zostały skierowane do Sądu Najwyższego

Na konferencji prasowej 4 stycznia 2024 roku Szymon Hołownia poinformował, że skierował obydwa zażalenia dotyczące wygaśnięcia mandatów do Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego (SN).

W międzyczasie Marszałka Sejmu poinformowano o tym, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN wydała postanowienie uchylające postanowienie dotyczące wygaśnięcia mandatu posła Macieja Wąsika. Dodatkowo Szymon Hołownia stwierdził, że: „Z sygnatury akt wnosimy, że było to rozpoznane na podstawie dokumentów, które w niewłaściwy sposób przekazał do sądu osobiście pan Wąsik”.

Dzień później Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych wydała analogiczne postanowienie i tym samym uchyliła postanowienie marszałka wygaszające mandat poselski Mariusza Kamińskiego. W obydwu przypadkach Sąd Najwyższy wskazał na to, że Marszałek Sejmu:

1. nie posiadał wymaganej prawem informacji z Krajowego Rejestru Karnego (KRK), a w chwili wydania postanowienia osoba, której dotyczyło postanowienie, nie była wpisana do tego rejestru,
2. nie uwzględnił faktu, że prezydent skorzystał z prawa łaski.

Natomiast 5 stycznia prezes Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN poinformował, że orzeczenie dotyczące postanowienia wygaszającego mandaty poselskie zostanie wydane 10 stycznia. Faktycznie tego dnia Izba ogłosiła, że nie uwzględniła odwołania Mariusza Kamińskiego.

Myrcha: zgodnie ze zwyczajem głos należy do Izby Pracy

Arkadiusz Myrcha nie zgodził się ze składem sędziowskim i decyzją, którą wydała Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Stwierdził on, że historycznie i zwyczajowo jest to kompetencja Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. 

W swojej argumentacji poseł przywołał dwie sprawy z 2011 roku, w przypadku których skład sędziowski rozpatrzył odwołanie od postanowienia o wygaszeniu mandatów poselskich. 

Wygaśnięcie mandatu stwierdza Marszałek Sejmu

Przede wszystkim należy podkreślić, że to Marszałek Sejmu stwierdza wygaśnięcie mandatu poselskiego w drodze postanowienia. Określa to art. 249 Kodeksu Wyborczego. W jakich sytuacjach Marszałek ma prawo to zrobić? W art. 247 czytamy, że dzieje się to w przypadku:

• śmierci posła,
• utraty prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów,
• pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,
• zrzeczenia się mandatu,
• zajmowania w dniu wyborów stanowiska lub funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć z mandatem posła, z zastrzeżeniem przepisu § 3,
• objęcia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej,
• powołania w toku kadencji na stanowisko lub powierzenia funkcji, których stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej albo ustaw nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła,
• wyboru w toku kadencji na posła do Parlamentu Europejskiego.

Co istotne, posłowi przysługuje prawo do odwołania się do Sądu Najwyższego w sprawie wygaszonego mandatu. Ma on prawo to zrobić w ciągu trzech dni od postanowienia i musi to zrobić za pośrednictwem Marszałka Sejmu. Tym samym, Sąd Najwyższy rozpatruje odwołanie Marszałka Sejmu i ma możliwość je uchylić (przywrócić mandat). Natomiast SN nie decyduje o wygaszeniu mandatu.

Pamiętajmy, że obecny Kodeks Wyborczy istnieje od 2011 roku. Wcześniej wybory do Sejmu i Senatu przeprowadzano na podstawie ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 roku Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, w której nie przewidziano możliwości odwołania od postanowienia o wygaszeniu mandatu.

Czy przedtem istniał taki zwyczaj?

Sprawy przywołane przez Myrchę zostały rozpatrzone przez Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 listopada 2011 roku i dotyczyły odwołania od wygaszenia mandatów Bogdana Święczkowskiego i Dariusza Barskiego. W obydwu przypadkach Sąd Najwyższy nie uwzględnił odwołania.

Tym samym: Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozpatrzyła w swojej historii dwa odwołania. Tyle samo co w ostatnich dniach Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.

Zmiany w strukturze SN. Nie ma już Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

Należy zwrócić uwagę, że w 2011 roku, gdy rozpatrywano sprawę posłów Święczkowskiego i Barskiego, struktura SN wyglądała inaczej niż obecnie. Jeszcze w 2011 roku funkcjonował podział na następujące Izby:

• Cywilną,
• Karną,
• Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych,
• Wojskową.

Do zmiany doszło na mocy nowej ustawy o Sądzie Najwyższym z 2017 roku, która weszła w życie w 2018 roku. Obecnie Sąd Najwyższy nadal dzieli się na Izbę Cywilną oraz Karną, jednak pozostałe uległy zmianie. Według aktualnego stanu prawnego pozostałymi izbami Sądu Najwyższego są:

• Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, 
• Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych,
• Izba Odpowiedzialności Zawodowej.

Do kogo przed reformą należały kompetencje w sprawach publicznych?

W 2002 roku weszła w życie ustawa o Sądzie Najwyższym. Wówczas zadecydowano, że to Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN decyduje o szczegółowym podziale spraw. Rok później sędziowie uchwalili Regulamin SN. Wówczas kompetencje Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych ustalono w następujący sposób:

W tym artykule nie wymieniono bezpośrednio spraw dotyczących wygaszenia mandatu poselskiego. Ta sprawa nie pojawia się również wśród kompetencji innych izb. W późniejszych nowelizacjach regulaminu nie uwzględniono tej sprawy.

Można podejrzewać, że przynależy ona do „spraw publicznych”. Taką interpretację przedstawił w 2020 roku Sąd Najwyższy w dokumencie „Orzecznictwo w sprawach wyborczych”. Zaznaczamy, że zrobiła to omawiana już w tej analizie Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.

Jakie kompetencje mają dzisiaj izby?

Po reformie Sądu Najwyższego w 2018 roku izby rozdzielono. Okrojono kompetencje Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych i odebrano jej z nazwy „sprawy publiczne”. W ustawie czytamy tylko, że należą do niej „sprawy z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych” (art. 25).

Kompetencje związane ze sprawami publicznymi trafiły do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Rozpatruje ona m.in. protesty wyborcze i protesty przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego, stwierdza ważność wyborów i referendum, a także spraw, w których złożono środki odwoławcze od uchwał Państwowej Komisji Wyborczej oraz inne sprawy publiczne, w tym związane z prawem wyborczym.

W dokumencie „Orzecznictwo w sprawach wyborczych” opublikowanym przez SN w 2020 roku czytamy (s. 26), że:

Kontrowersje wokół Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych

Przypomnijmy również, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 21 grudnia 2023 roku stwierdził, że skład orzekający Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy.

Zdaniem TSUE skład orzekający tej izby nie jest „sądem” w rozumieniu prawa Unii. Wiąże się to przede wszystkim z okolicznościami powołania sędziów tej izby. Mianowicie, jak wyjaśnialiśmy w innej analizie, TSUE w kolejnych wyrokach (z 2021 roku i 2022 roku) potwierdzał, że ma uzasadnione wątpliwości co do niezależności KRS i jej roli w procesie nominacyjnym. Więcej na temat zmian w sądownictwie dowiesz się z tej analizy.