Dotychczas wiele mówiło się o dezinformacji, która pojawia się na TikToku. Jednak co ze sprawdzaniem informacji za pośrednictwem tej platformy? Przeglądając filmy na TikToku, można zobaczyć materiały publikowane przez osoby prywatne czy różne instytucje, które samodzielnie postanowiły rozprawić się z fałszywymi informacjami na tej platformie.

Łatwość, z jaką na TikToku niesie się informacja, otwiera możliwość sprawnego i – przede wszystkim – zasięgowego debunkingu, czyli obalania nieprawdziwych informacji. Dyskusja na temat zwalczania fake newsów pojawiających się na TikToku wciąż trwa, co wielokrotnie opisywaliśmy na łamach Demagoga. 

Temu zjawisku przyjrzeli się naukowcy, którzy w najnowszej publikacji na łamach Harvard Kennedy School Misinformation Review zatytułowanej „Are TikTok misinformation debunking videos effective?” prezentowali wyniki badań dotyczących efektywności debunkujących materiałów wideo na TikToku. 

W trakcie badania każdy z 1 169 uczestników został przypisany do jednej z trzech grup utworzonych według kategorii filmów:

W prezentowanej analizie filmy obalające nieprawdziwe informacje zostały oddzielone od debunkujących ze względu na unikalne funkcje TikToka – tzw. „stiche” i „duety”. Dzięki nim możemy „przypiąć” swoje wideo do materiału, na który chcemy odpowiedzieć. Powstałe w ten sposób nagrania pozwalają na zaprezentowanie fałszywej treści oraz natychmiastowe obalenie jej w tym samym filmie. 

Badania nad skutecznością debunku na TikToku 

Uczestnicy badania oglądali, a następnie oceniali materiały, które podejmowały takie tematy jak np.: wpływ aspartamu na powstawanie nowotworów, leczenie objawów COVID-19 iwermektyną czy twierdzenie, że aktor Alec Baldwin na planie filmu „Rust” celowo postrzelił operatorkę filmową (s. 1). 

W zależności od rodzaju filmów prezentowanych uczestnikom naukowcy sprawdzali, w jaki sposób zmieniała się ich zdolność do rozpoznawania fałszywych i prawdziwych treści na takie same tematy w przyszłości (s. 2-3). Oceniano również, czy w wyniku oglądanych materiałów poziom wiary badanych w fałszywe narracje malał (s. 3). 

Co ważne, gdy porównano wyniki analizowanych grup, wykazano, że obecność treści obalających lub debunku miała pozytywny wpływ na krytyczne myślenie uczestników (s. 2-3). Jak się okazało – osoby, których uwaga została zwrócona na istnienie fake newsów, stały się mniej podatne na wiarę w nieprawdziwe narracje niż te, którym przedstawiono materiały wyłącznie fałszywe.

Przyszłość debunku na TikToku

Pomimo ograniczonych dowodów na skuteczność debunku na TikToku nie powinno się odchodzić od inicjatyw pozwalających na obalanie nieprawdziwych informacji, które się tam pojawiają. W styczniu 2023 roku TikTok jako jeden z sygnatariuszy europejskiego wzmocnionego kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (COPD) opublikował raport opisujący walkę z dezinformacją w okresie od 16 czerwca do 16 grudnia 2022 roku.

Znajdujemy w nim dane dotyczące zidentyfikowanych i usuniętych treści dezinformacyjnych łamiących regulamin aplikacji. Jak się okazuje, w ciągu pół roku na terenie Unii Europejskiej TikTok wychwycił i usunął 36,5 tys. filmów (s. 87). Dla porównania, z Facebooka w tym samym czasie usunięto ponad 106 tys. postów naruszających regulamin (s. 101). 

Autorzy badania „Are TikTok misinformation debunking videos effective?” zachęcają użytkowników platformy do zaangażowania się w aktywny debunking i podkreślają dynamiczny rozwój platformy (s. 3), dzięki czemu walka z fake newsami w mediach społecznościowych takich jak TikTok może stać się nowym sposobem na budowanie społeczności i tworzenie treści. 

Ograniczenia? Prywatny fact-checking jest podatny na błędy i inne zagrożenia

Zachęcanie użytkowników mediów społecznościowych do samodzielnego debunkingu może mieć również negatywne skutki. Fact-checking prowadzony na własną rękę jest bardziej podatny na błędy w interpretacji czy problemy w zrozumieniu danego tematu. To z kolei może skutkować nieintencjonalnym przekazaniem kolejnych fake newsów pod płaszczykiem debunku. Niektórzy mogą wykorzystywać to do realizacji własnych interesów.

Jak donoszą media, np. na Telegramie można natknąć się na fałszywe konta factcheckerskie, które przekazują dezinformację i prorosyjską propagandę za pomocą  zmanipulowanych debunków. 

Jak więc walczyć z fałszywymi informacjami w mediach społecznościowych? Autorzy omawianego artykułu podkreślają potrzebę kontynuowania prac badawczych: „Dalsze badania są potrzebne, aby sprawdzić, jak długo debunking na TikToku pozostaje skuteczny, a także czy różne elementy tiktokowych filmów (np. zaangażowanie) wpływają na jego skuteczność” (s. 3).