Najnowszy dokument szczegółowo przedstawia wymierne następstwa globalnego ocieplenia oraz możliwości adaptacyjne środowiska. Autorzy położyli nacisk na przełożenie zagadnień przedstawionych w pierwszej części raportu na faktyczne problemy, z którymi w wyniku zmian klimatu będą mierzyć się ludzie. 

Problemy rolnictwa = głód

Pomimo podejmowanych kroków, zmiany klimatu coraz dotkliwiej wpływają na codzienne życie ludzi na Ziemi. Zaburzone działanie ekosystemów daje o sobie znać – coraz częściej obserwuje się ekstremalne fale upałów, susze, powodzie i inne nieprzystające do pór roku anomalie pogodowe. 

Skutkuje to nie tylko epizodami obumierania niektórych gatunków, np. koralowców i drzew, ale również poważnymi problemami z dostępnością wody i pożywienia w Afryce, Azji, Ameryce Środkowej i Południowej oraz Arktyce.

Według szacunków – ze względu na niesprzyjające warunki klimatyczne – do końca XXI wieku wykorzystywanie pod uprawy aż 8 proc. obecnie używanych gruntów stanie się niemożliwe. W tym samym czasie nawet przy ociepleniu powierzchni Ziemi poniżej 1,6°C może przestać istnieć od 3 do 41 proc. łowisk w afrykańskich regionach tropikalnych.

Rybołówstwo zapewnia główne źródło białka ok. 1⁄3 populacji żyjącej w Afryce i umożliwia utrzymanie 12,3 mln ludzi. Zmniejszająca się liczebność ryb może być przyczyną niedożywienia milionów osób.

Narastający deficyt wodny

Współczesny świat nie jest gotowy na efekty globalnego ocieplenia przekraczającego 1,5°C w stosunku do epoki przedprzemysłowej. Wzrost temperatury o 1,5°C oznacza nieodwracalne konsekwencje dla ludzi i środowiska, nawet jeśli w przyszłości uda się odwrócić ten trend i globalna temperatura zacznie spadać.

Intensyfikacja anomalii pogodowych

Globalny wzrost temperatury prowadzi do anomalii pogodowych i klęsk żywiołowych, które szczególnie oddziałują na wrażliwe ekosystemy (lasy namorzynowe, rafy koralowe) oraz siedziby ludzkie i infrastrukturę położoną na terenach nadmorskich. 

Biorąc pod uwagę prognozy o wzroście średniej temperatury powierzchni globu o 1,5°C względem epoki przedprzemysłowej, do końca XXI wieku niemal czterokrotnie wzrośnie częstość występowania anomalii pogodowych. Jeżeli temperatury wzrosną o 3°C – aż pięciokrotnie.

Zmiany klimatu – zagrożenia dla Polski i Europy

Raport IPCC wskazuje cztery główne zagrożenia dla naszego kontynentu:

1. ekstremalne upały, które oprócz zmian w ekosystemach wpłyną też na pogorszenie stanu zdrowia ludzi, a w związku z tym – zwiększą śmiertelność; według szacunków przy utrzymującym się poziomie emisji gazów cieplarnianych do 2050 roku liczba zgonów w skali roku z powodu upałów wzrośnie w Polsce trzykrotnie – z około 1 tys. do ponad 3 tys.,
2. problemy z uprawami rolnymi, będące wypadkową wyjątkowych susz i nadmiernych opadów,
3. rosnący poziom morza i powodzie, na które rocznie narażone jest ok. 210 tys. osób, do 2100 roku może to być o 60 tys. więcej,
4. niedobory wody, których – przy utrzymującej się obecnie emisji gazów cieplarnianych – do końca wieku doświadczy w Polsce ok. 15 mln osób.

Państwa rozwijające się są szczególnie narażone na zmiany klimatu

Skutki zmian klimatu są szybsze i bardziej dotkliwe, niż prognozowano – szczególnie w krajach rozwijających się. Kaskadowe skutki susz, powodzi, pożarów i ekstremalnie wysokich temperatur sprawiły, że prognozy sprzed dwóch dekad okazują się niedoszacowane. Silne i nierzadko nakładające się na siebie zjawiska przyniosły więcej szkód w krótszym czasie, narażając miliony ludzi na tragiczne skutki.

Jak podkreśla prof. Rawshan Ara Begum z Centre for Corporate Sustainability and Environmental Finance:

Ekosystemy wodne w zagrożeniu

Zmiany klimatu dotkną nie tylko człowieka. Zakwaszenie oceanów, zmniejszona zawartość tlenu w wodzie i inne zmiany wymuszające na roślinach i zwierzętach przenoszenie się na coraz wyższe szerokości geograficzne – już teraz zauważalny jest negatywny wpływ tych czynników na życie zarówno ludzi, jak i zwierząt.

Rosnące temperatury i częstotliwość związanych z nimi anomalii pogodowych wpływają także na cykliczność procesów biologicznych. Globalne ocieplenie zaburza kwitnienie, porę wychodzenia zwierząt z hibernacji czy coroczne migracje.

Dość wskazywania winnych – czas na działanie

Autorzy raportu podkreślają, że tylko zaangażowanie szerokiego grona obywateli i ekspertów planujących równe i sprawiedliwe rozwiązania w walce z szybko postępującymi zmianami klimatu pomoże uniknąć problemów w przyszłości. Zwrócono uwagę m.in. na poszanowanie i wykorzystanie wiedzy ludności rdzennej.

W ramach radykalnych i nieuniknionych zmian sugerują objęcie ochroną od 30 do 50 proc. powierzchni globu – lądów, wód słodkich i oceanów – aby odbudować, wzmocnić lub ochronić wiele ekosystemów. Należy również bezwzględnie dążyć do wypełnienia postanowień Porozumienia paryskiego oraz definiowanych przez raport Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Oprócz drastycznych zmian autorzy proponują wytworzenie swojego rodzaju „buforów” chroniących ekosystemy i ludzi przed zmianami, które już nastąpiły i są nieodwracalne, a nieodpowiednie dostosowanie do nich może pogorszyć i tak złą już sytuację.

Działać można również na poziomie lokalnym

Rolnicy powinni dywersyfikować uprawy, tworzyć cień na polach uprawnych przez sadzenie drzew i krzewów oraz dostarczać glebie jak najwięcej materii organicznej. 

Komunikacja na trasie miasto-przedmieście powinna być przemyślana i czysta. Planowanie przestrzeni zurbanizowanych powinno brać pod uwagę obecność zieleni i wody – poprzez chłodzące „miejską wyspę ciepła” parki i stawy oraz zadrzewione tereny przy ulicach czy zieleń na dachach budynków.

O IPCC

Raport IPCC (Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu) to jeden z najważniejszych na świecie dokumentów poświęconych zmianom klimatycznym. IPCC jest ciałem doradczym ONZ, działającym od 1988 roku. Opublikował już 6 raportów ogólnych (w latach 1990, 1995, 2001, 2007, 2014 oraz 2021) oraz, włącznie z omawianym w tej analizie, 13 szczegółowych raportów tematycznych.