Ostatni rok to przede wszystkim fact-check wypowiedzi polityków podczas wyborów parlamentarnych oraz europejskich. W ramach tych pierwszych udało nam się wydać #Raport100Plus rozliczający obietnice wyborcze złożone przez Zjednoczoną Prawicę. Oprócz weryfikacji wypowiedzi polityków walczyliśmy również z fake newsami pojawiającymi się na Facebooku, w ramach Akademii Fact-Checkingu przeprowadziliśmy kolejne warsztaty dla uczniów… i seniorów, zrobiliśmy główny krok w celu uruchomienia pierwszej w Polsce platformy e-learningowej dot. fake news. Pojawiliśmy się także na wielu wydarzeniach dot. edukacji medialnej, fact-checkingu, fake news, dziennikarstwa i szeroko pojętej komunikacji w internecie. Zapraszamy do przeczytania krótkiego podsumowania minionego roku.

Demagog w liczbach

W 2019 roku naszemu zespołowi udało się zweryfikować łącznie 302 wypowiedzi polityków. Właśnie tyle stwierdzeń zawierało istotne z punktu widzenia debaty publicznej fakty, które postanowiliśmy zestawić z ogólnodostępnymi źródłami i sprawdzić, czy są one zgodne z rzeczywistością.

• Ponad 45% (9) spośród sprawdzonych wypowiedzi okazało się… manipulacjami (62 wypowiedzi, 20%) lub fałszami (75 wypowiedzi, 25%).

Gdybyśmy chcieli porównać % fałszów i manipulacji w stosunku do wszystkich sprawdzonych wypowiedzi w 2018 roku, dowiedzielibyśmy się, że ich liczba niestety wzrosła (w 2018 roku było to niespełna 40%). W 2019 roku pojawiło się też 156 wypowiedzi prawdziwych (52%), a także 9 nieweryfikowalnych, czyli takich, których np. nie udało się sprawdzić w żadnym publicznie dostępnym źródle lub zawierały stwierdzenia nieprecyzyjne / zbyt ogólnikowe.

Jak wyglądał rok 2019 w Demagogu?

Rok 2019 to rok wyborów, dlatego część zweryfikowanych przez nas wypowiedzi polityków, to stwierdzenia, które padły podczas debat wyborczych. Słuchaliśmy i analizowaliśmy 3 debaty wyborcze dot. wyborów parlamentarnych oraz europejskich. Sprawdzaliśmy wypowiedzi z debat: Czas Decyzji w TVN24, Debaty Wyborczej w TVP oraz Debaty Europejskiej w TVP1. Podczas dyskusji liderów partii udało nam się zweryfikować 41 wypowiedzi. Zachęcamy do sprawdzenia, kto w tym ważnym dla nas okresie mijał się z prawdą.

Jak wyglądał rok 2019 w Demagogu?

Nasza działalność to jednak nie tylko #FactCheck słów polityków, ale także rozliczanie ich z postawionych obietnic. W ramach kontroli polityków i kończącej się kadencji Sejmu wydaliśmy #Raport100Plus, w którym przeanalizowaliśmy 100 najważniejszych obietnic złożonych przez Zjednoczoną Prawicę. Zebraliśmy setkę, w naszej ocenie, najistotniejszych obietnic złożonych przez kluczowych polityków Zjednoczonej Prawicy w trakcie kampanii wyborczej, a także już podczas samych rządów.

Raport 100 obietnic Zjednoczonej Prawicy

Łącznie, na sto zweryfikowanych obietnic, rozkład poszczególnych ocen przedstawia się następująco:

• 33 zrealizowane
• 4 zrealizowane z opóźnieniem
• 25 częściowo zrealizowanych
• 2 zamrożone
• 36 niezrealizowanych

Cały raport: 100 Obietnic Zjednoczonej Prawicy

Nie daj się oszukać! Zacznij od krytycznego myślenia

Naszym celem w 2019 roku było także dostarczenie młodym ludziom wiedzy i narzędzi potrzebnych do świadomego poruszania się w internecie. Dlatego postanowiliśmy zrealizować kampanię edukacyjną pt. “Nie daj się oszukać! Zacznij od krytycznego myślenia”, której częścią był wydany przez nas pierwszy w Polsce raport dot. zjawiska #FakeNews.

Jak wynika z raportu, aż 66% badanych zgodziło się ze stwierdzeniem, że edukacja społeczeństwa może przyczynić się do zmniejszenia liczby fałszywych informacji. Czy nauka krytycznego myślenia pozwoli uchronić się społeczeństwu przed dezinformacją i wpływem fałszywych informacji? Wierzymy, że tak, o czym w dalszej części naszego podsumowania.

Cały raport w interaktywnej formie oraz do pobrania dostępny jest pod adresem: www.krytycznyumysl.pl

Najpopularniejszy fact-check 2019 roku

W 2019 roku nadal popularny był temat dot. edukacji oraz nauczycieli. Jak się okazuje, czytelnicy naszego portalu nieustannie zainteresowani byli analizą słów Elżbiety Witek z 2016 roku, która dotyczyła liczby nauczycieli w Polsce.

Ilu jest nauczycieli w Polsce?

Dużą popularnością cieszyła się również analiza grafiki opublikowanej na profilu facebookowym Joanny Augustynowskiej z Platformy Obywatelskiej, która przedstawiała nieprawdziwe informacje na temat wzrostu zadłużenia Polski za rządów Prawa i Sprawiedliwości. Grafika mówiła o 110 mld zł (średnio 3 mld miesięcznie). W rzeczywistości było to jeszcze więcej. W trakcie rządów Prawa i Sprawiedliwości dług Skarbu Państwa wzrósł o ponad 142 mld złotych, czyli średnio o ponad 3,5 mld złotych miesięcznie. Grafikę postanowiliśmy sprawdzić ze względu na skalę błędu w podanych liczbach oraz istotność informacji z punktu widzenia opinii społecznej.

Joanna Augustynowska o zadłużeniu kraju przez PiS

Walka z fake news

Wziąwszy pod uwagę liczbę fałszywych informacji docierających każdego dnia do użytkowników internetu i mediów społecznościowych, doszliśmy do wniosku, że weryfikacja słów polityków to za mało. Dlatego w maju dołączyliśmy do International Fact-Checking Network, a we wrześniu do Programu Niezależnej Weryfikacji Informacji Facebooka.

IFCN

Tym samym staliśmy  się pierwszą w Polsce organizacją należącą do Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingowej. IFCN jest organizacją, która powstała w 2015 roku przy Poynter Institute na Florydzie. Powołano ją, aby wspierać rozwijające się inicjatywy fact-checkingowe na całym świecie. Jako nowi członkowie IFCN przestrzegamy 5 najważniejszych zasad, które obowiązują każdego członka sieci. Ogromne znaczenie ma dla nas  rzetelność i przejrzystość. 

Współpraca z Instytutem Poyntera pozwoliła nam podjąć kolejne kroki w walce z #FakeNews i dołączyć do Programu weryfikacji informacji Facebooka. Od września, kiedy ocenimy treść, która pojawiła się na Facebooku jako fałszywą, ten pokaże ją niżej w Aktualnościach, znacznie zmniejszając jej zasięg. Zapobiega to rozprzestrzenianiu się oszustw i zmniejsza liczbę osób, które je widzą. Zasięg stron i domen, które notorycznie udostępniają fałszywe wiadomości, także zostanie zmniejszony. Zostaną one również pozbawione możliwości korzystania z narzędzi reklamowych i monetyzacyjnych na Facebooku.

Program Niezależnej Weryfikacji Informacji Facebooka

Do tej pory udało nam się obalić lub sprostować 34 fake newsy lub manipulacje, które pojawiły się na największym portalu społecznościowym, oraz 4 mity dotyczące Unii Europejskiej. Pisaliśmy m.in. o sieci 5G, dokumentach dot. L. Wałęsy oraz SB, szczepionkach rzekomo powodujących autyzm, rzekomej szkodliwości fal WiFi i telefonów komórkowych, ale także o wielu fotomontażach, osobach pochowanych żywcem i cytatach osób publicznych, które okazały się fałszywe. Największą popularność wśród naszych czytelników osiągnął fake news związany z fotomontażem zdjęcia z Marszu Niepodległości.

Fotomontaż zdjęcia z Marszu Niepodległości

Prawdziwe zdjęcie pochodzi z zeszłorocznego Marszu Niepodległości. Zostało opublikowane w fotorelacji z marszu na blogu Isidorium. Na kartce, którą trzyma uczestniczka marszu, widnieje napis ,,Jezus Chrystus Królem Polski’’.

Oryginalne zdjęcie z Marszu Niepodległości 2018

Akademia Fact-Checkingu

To już trzeci rok naszej działalności w obszarze edukacji medialnej! Spotykamy się z młodzieżą w całej Polsce, by informować o tym, jak radzić sobie z fałszywymi informacjami w sieci. Nasze warsztaty łączą przekazywanie stale aktualizowanej wiedzy na temat zjawiska dezinformacji z praktycznymi umiejętnościami, rozwijanymi przez uczniów pod okiem mentorów Akademii. Uczestnicy zajęć poznają metodologię fact-checkingu, narzędzia weryfikowania informacji oraz sposoby rozpoznawania rzetelnych źródeł, rozwijając tym samym krytyczne myślenie. W 2019 roku udało nam się spotkać z ponad 1 000 uczniów! Odwiedziliśmy 30 szkół w całej Polsce (poza dużymi miastami, takimi jak Poznań, Gdańsk, Warszawa, Kraków czy Łódź, byliśmy m.in. w Kętach, Będzinie, Bieczu, Sycowie i Żywcu), przeprowadzając łącznie ponad 60 warsztatów. W 2019 roku warsztaty Akademii Fact-Checkingu prowadziło 10 mentorów i mentorek.

AFC 2019

Ponadto, na zaproszenie Towarzystwa Inicjatyw Twórczych “ę”, przeprowadziliśmy pierwsze w naszej historii warsztaty z seniorami (w Warszawie, Rzeszowie oraz Rybniku). Mamy nadzieję, że te niezwykle inspirujące spotkania są zapowiedzią stałej współpracy Akademii z tą grupą odbiorców.

Oprócz warsztatów braliśmy także udział w ważnych wydarzeniach

• Globalna Konferencja News Literacy w Poznaniu,
• Cybersec w Katowicach,
• 12th ASEF Journalists’ Seminar w Madrycie.

Platforma e-learningowa

Z wiedzą na temat fact-checkingu i walki z fake news chcemy docierać do większej liczby osób. Nasze zasoby są niestety ograniczone, dlatego też postanowiliśmy uruchomić pierwszą w Polsce platformę e-learningową. Platforma e-learningowa Akademii Fact-Checkingu to narzędzie edukacyjne adresowane do uczniów, studentów i dorosłych propagujące krytyczne myślenie, a także wiedzę o fake newsach i innych rodzajach manipulacji w Internecie. Kursy online będą dostępne bezpłatnie dla każdego zainteresowanego poszerzeniem swojej wiedzy w zakresie bezpiecznego poruszania się po internecie.

W 2019 roku wykonaliślimy ku temu pierwszy krok, na naszej platformie można już znaleźć poradniki oraz nasze raporty, które tworzymy w ramach działaności Akademii Fact-Checkingu. Kursy online pojawią się już niedługo, jednak swoje bezpłatne konto można założyć już teraz pod adresem: www.kursy.demagog.org.pl.

Demagog w mediach i na konferencjach

Poza naszą codzienną działalnością przy weryfikacji wypowiedzi polityków, walce z fake news i prowadzeniu warsztatów staramy się także szerzyć informacje o idei fact-checkingu w Polsce, pojawiając się na konferencjach i w mediach. Mówimy o tym, na czym polega nasza praca, jakie są jej skutki, ale także ciągle się rozwijamy i szukamy doświadczenia, czerpiąc od najlepszych. W ostatnim roku można było nas posłuchać lub przeczytać na łamach:

• Halo Radio
• Holistic News
• Interia
• Aktualnośći24
• Businnes Insider
• PRoto (1)
• PRoto (2)
• Proto (3)
• WSensie
• NaTemat
• KRKNews
• Nowy Marketing
• WirtualneMedia
• EJO
• Gazeta Wyborcza Kraków
• Senior
• Tygodnik Przegląd
• Press
• TokFM

Spotkać mogliśmy się m.in. na:

• Global Fact w RPA,
• Cybersec w Katowicach,
• Facebook Fact-Checking Summit w Menlo Park,
• Warsztatach w Biurze Parlamentu Europejskiego we Wrocławiu,
• Warsztatach w Biurze Parlamentu Europejskiego w Krakowie,
• Poland Pro Bono Day w Warszawie,
• ERDi w Pradze,
• TechKlub Kraków,
• Warsztatach na Słowacji w Liptowskim Mikułaszu
• Digital Storytelling for Impact Forum,
• Interdyscyplinarnej Szkoła Analiz Propagandy i Dezinformacji (CAPD).

Dziękujemy, że jesteście z nami. Że jest Was coraz więcej – na łamach naszego portalu i w mediach społecznościowych – na Facebooku, Twitterze, Instagramie. Wasze zaufanie do naszych analiz to wielka odpowiedzialność, którą czujemy z każdą kolejną publikacją. W nadchodzącym 2020 roku zrobimy wszystko, by nie zawieść Waszych oczekiwań. A nawet więcej… stawiamy na nowe projekty edukacyjne, walkę z dezinformacją i dostarczanie Wam rzetelnych informacji w nowej formie. 

Prezes Stowarzyszenia Demagog,
Małgorzata Kilian