To spadek o 33 proc. w porównaniu z listopadem – wynika z danych Instytutu Monitorowania Mediów (IMM). Większość najpopularniejszych użytkowników powielających antyukraińskie przekazy w listopadzie i grudniu nie zmieniła się. Wśród nich ponownie zidentyfikowaliśmy m.in. oficjalne konto Konfederacji na Twitterze i na Facebooku.

O CZYM PRZECZYTASZ W RAPORCIE?

To drugi z cyklu raportów na temat antyukraińskiej narracji w mediach społecznościowych, który przygotował Demagog we współpracy z ekspertami ds. analiz mediowych z Instytutu Monitorowania Mediów (IMM). Przypomnijmy, że naszym celem jest identyfikacja głównych podmiotów odpowiedzialnych za szerzenie antyukraińskiej propagandy w polskojęzycznym internecie oraz opisanie skali ich działania.

Jak powstał raport? Zidentyfikowaliśmy propagandowe hasła i zwroty

Analitycy Demagoga i IMM określili 18 słów kluczowych, którymi najczęściej posługiwano się w ramach antyukraińskiej propagandy w Polsce. 

Na bieżąco monitorujemy nowe przekazy publikowane na Twitterze (także retweety), na Facebooku, w serwisach zdjęciowych (np. Instagram), w serwisach wideo (np. YouTube) oraz komentarze pod artykułami czy wpisy na forach. Nasz raport nie analizuje: TikToka, Telegrama ani VKontakte. 

Relacja z urodzin Bandery kontra „banderowski wrzód na d….” – co jest propagandą?

Przygotowaliśmy raport o antyukraińskiej propagandzie, czyli o technice sterowania poglądami i zachowaniami ludzi, polegającą na celowym, natarczywym, a w wielu przypadkach także połączonym z manipulacją oddziaływaniu na zbiorowość. Jej celem może być zniechęcenie Polaków do wspierania Ukraińców zaatakowanych przez Rosję oraz do budowania podziałów i niechęci między grupami.

Zidentyfikowane przez nas słowa kluczowe były wykorzystywane w celu deprecjonowania Ukrainy i Ukraińców ze względu na ich przynależność narodową. Sprawdzaliśmy, czy występują w negatywnym kontekście, przy czym nie braliśmy pod uwagę np. wpisów zawierających informacje na temat banderowców o czysto historycznym charakterze czy też relacjonujących współczesne wydarzenia.

Dla przykładu: tweet na temat uroczystości 114. rocznicy urodzin Stepana Bandery we Lwowie opublikowany przez WarNewsPL1 nie jest przez nas uznany za antyukraińską propagandę. W styczniowym raporcie natomiast za antyukraiński przekaz uznamy jego dalsze udostępnienie przez konto Joanna28355700 z adnotacją: „I ktoś chce mi powiedzieć, że wukraina odcięła się od kultu bandery? Nadal jest to banderowski i nazistowski wrzód na d…. mapy świata”.

Niemal 50 tys. wpisów z antyukraińską propagandą w grudniu

Od 1 do 31 grudnia 2022 roku w sieci zostało opublikowanych 48,8 tys. wpisów i komentarzy w mediach społecznościowych zidentyfikowanych przez nas jako antyukraińskie. Zasięg wszystkich wyodrębnionych przez nas przekazów wyniósł ponad 18,4 mln potencjalnych kontaktów, co pokazuje, ile razy mogło dojść do zetknięcia się użytkowników mediów społecznościowych z treścią antyukraińską.

W grudniu ub.r. w polskojęzycznej sieci było mniej antyukraińskiej narracji niż w listopadzie 2022 roku – zaobserwowaliśmy spadek liczby tego typu treści o 33 procent. Także zasięg antyukraińskich wpisów spadł o 46 proc. Co ciekawe, szacunkowa wartość ekwiwalentu reklamowego zidentyfikowanej przez nas antyukraińskiej narracji spadła – w porównaniu do listopada – jedynie o 2 proc.

Dlaczego? Tłumaczy Sylwia Dobkowska, kierowniczka działu PR & Marketingu w IMM:

Moskwianka napadła bank – sieć wie, że to „upadliniec ukrowego stepu”

Najwięcej (2,4 tys.) antyukraińskich wpisów pojawiło się 6 grudnia w kontekście napadu na bank w Przemyślu, którego dokonała 25-letnia kobieta. Według informacji przekazanych przez prokuratorkę Martę Pętkowską, rzeczniczkę Prokuratury Okręgowej w Przemyślu, napastniczka urodziła się w Ukrainie, ale ma podwójne obywatelstwo rosyjsko-ukraińskie, a na stałe mieszka w Moskwie. Jak poinformowała prokuratura, 25-latka chciała zdobyć pieniądze na podróż do rosyjskiej stolicy.

Po tym, jak media poinformowały o nieudanej próbie napadu na przemyski bank, w sieci pojawiły się wpisy odnoszące się z nienawiścią do Ukrainy i Ukraińców. Największe zasięgi miały te opublikowane w komentarzach pod tekstami w popularnych serwisach internetowych. Niektóre z nich – choć można zakwalifikować je jako mowę nienawiści – nie podlegały moderacji i są obecne do dziś (31 stycznia). Przykładowo w sekcji komentarzy w serwisie Donald.pl ciągle można przeczytać: „Wyjedzie upadliniec ukrowego stepu ale ukrowy step z upadlinca nigdy”. 

Z kolei w komentarzu opublikowanym pod artykułem na ten sam temat autorstwa serwisu Nowiny24.pl napisano: „Banderyzm wyssany z mlekiem matki”.

Pozytywnym przykładem usuwania antyukraińskich treści w przypadku artykułu o napadzie na bank w Przemyślu jest wydawca serwisu „Super Expressu”, który usunął nienawistny komentarz, w którym pierwotnie napisano: „Nie powinniście pokazywać twarzy oani Gizeli, Ukry mogla się mścić”. Usunięty komentarz został zarchiwizowany dzięki narzędziu do monitoringu IMM.

Gdzie rozgrywa się antyukraińska propaganda? Fora i komentarze…

Jeżeli popatrzymy na liczby, to najwięcej antyukraińskich wpisów pojawiło się w grudniu na Twitterze, który odpowiada za 90,88 proc. całej namierzonej przez nas propagandy wymierzonej w Ukrainę i w Ukraińców. Na Facebooku znajduje się 6,13 proc. tych wpisów, a fora i komentarze odpowiadają za 2,44 proc. Pozostałe analizowane przez nas platformy zawierają mniej niż 0,6 proc. ogólnej liczby antyukraińskiej dezinformacji opublikowanej w polskojęzycznej sieci w grudniu.

Jednym z najbardziej zasięgowych wpisów na forach, który pojawił się w grudniu, był ten opublikowany w serwisie Racjonalista.pl. Ukraińców nazwano w nim „nazistami”, a prezydenta Ukrainy „żydowskim pajacem”.

Kto powiela antyukraińską propagandę na Twitterze? 

Podobnie jak w listopadzie, znaleźliśmy dziesięć kont na Twitterze, które w grudniu publikowały negatywne wpisy na temat Ukrainy i Ukraińców o największym zasięgu. Aż 7 z 10 kont, które w listopadzie zidentyfikowaliśmy jako te, które opublikowały treści dezinformacyjne oraz nacechowane negatywnie wobec Ukrainy, także w grudniu utrzymały swoje miejsce w tym rankingu.

MBalawelder, który widnieje na pierwszej pozycji w zestawieniu, pisał m.in. o istnieniu rozkazów, których celem jest „robienie ukropolu” kosztem terenów Polski. „Ukropol” to hasło wykorzystywane przez antyukraińską propagandę na określenie domniemanej zależności Polski od Ukrainy.

Natomiast drugi z zestawienia Martin Demirow (@MDemirow) – przedstawiający się jako mieszkający w Bańskiej Bystrzycy Słowak zainteresowany Polską – bez podawania dowodu deprecjonował działalność Stanisława Żaryna, Sekretarza Stanu w KPRM, insynuując, że reprezentuje on ukraińskie, a nie polskie interesy.

Trzeci w kolejności TadKapla nazwał prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego „banderowcą z Kijowa”. Lawet2 przestrzegał przed „Ukropolem”, a HanterPoen przed „Ukrami” – jak antyukraińska propaganda zwykła nazywać Ukraińców, którzy rzekomo ponoszą odpowiedzialność za inflację obserwowaną w Polsce.

Jak Konfederacja na Twitterze manipuluje w sprawie kolacji wigilijnej w Opolu?

Na naszej liście kont na Twitterze, które powielają antyukraińską narrację, kolejny raz znalazło się też oficjalne konto partii Konfederacja. Ta partia parlamentarna manipulowała informacjami, by przekonać, że wsparcie Ukraińców odbywa się kosztem polskich obywateli. 

Na profilu partii opublikowano tweet, w którym wskazywano, że Wigilia dla uchodźców z Ukrainy w Opolu odbyła się kosztem kolacji wigilijnej dla mieszkańców miasta. Jak było naprawdę? Daria Strąk, zastępca naczelnika Biura Prasowego Urzędu Miasta w Opolu, przekonuje, że zestawienie tych dwóch wydarzeń to manipulacja, przede wszystkim dlatego, że zorganizowały je zupełnie inne podmioty.

Za to Wigilię dla uchodźców zorganizowali wolontariusze niezależni od władz miasta.

Rzecznik MSZ „nie działa w interesie Polski”, a „Banderowcy mordują Ukraińców w Doniecku”?

Konfederacja zmanipulowała także wypowiedź rzecznika MSZ, Łukasza Jasiny, sugerując, że działa on w interesie Ukrainy, a nie Polski. Jak czytamy we wpisie: „Rzecznik Ministerstwa Spraw Zagranicznych powiedział, że jesteśmy sługami narodu ukraińskiego, no chyba on jest, ja się nie czuję sługą narodu ukraińskiego. Jestem sługą narodu polskiego i żadnego innego”. Tym samym Krystian Kamiński z Konfederacji odniósł się do wypowiedzi rzecznika MSZ Łukasza Jasiny z marca 2022 roku. 

SitdamDamian, który znalazł się w naszym zestawieniu antyukraińskich profili na Twitterze w listopadzie, również w grudniu publikował propagandę wymierzoną w Ukrainę. Powielał fałszywe informacje, że „Banderowcy za pomocą natowskich pocisków mordują Ukraińców w Doniecku”. Udało się nam zidentyfikować też trzy konta na Twitterze, o których nie pisaliśmy w listopadowym raporcie. I tak MarekMa88061202 nazwał Ukraińców broniących się przed rosyjskim atakiem „banderowskim wojskiem”, a MottoDnia określiła zaatakowanych przez Rosjan Ukraińców „banderowskimi nazistami”. StadnickiM pogardliwie nazywał Ukraińców „Ukrami”.

Grzegorz Braun poza naszym zestawieniem, ale nadal powielał propagandę

Tym razem w naszym zestawieniu najpopularniejszych kont na Twitterze, które rozsiewają antyukraińską propagandę, nie znalazła się strona posła Konfederacji Grzegorza Brauna. To nie znaczy, że poseł Braun przestał publikować lub podawać dalej antyukraińskie wpisy. Miały one jednak mniejszy zasięg niż w listopadzie 2022 roku.

Poniżej przykład, w którym Grzegorz Braun udostępnił pewien antyukraiński wpis na Twitterze. Był to post, który rzekomo miał dowodzić, że dwujęzyczna tablica, która pojawiła się w Krakowie przy ulicy Starowiślnej, jest przejawem „Ukrainizacji Polski”.

Jak informuje Demagoga Monika Chylaszek, dyrektorka Wydziału Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta Krakowa, ta tablica nie jest dowodem na „ukrainizację Polski”, ale pojawiła się tam nielegalnie i została zdemontowana. Chylaszek w rozmowie z Demagogiem informuje, że tablica przy ulicy Starowiślnej 27 w Krakowie to samowola osoby zirytowanej, że miejsce parkingowe przeznaczone dla pojazdów z identyfikatorem budynku było zajmowane przez osoby do tego nieuprawnione.

Kto powiela antyukraińską propagandę na Facebooku?

Na Facebooku także znaleźliśmy strony z propagandowymi antyukraińskimi wpisami, które osiągnęły najwyższe zasięgi. IMM analizuje wszystkie otwarte polskojęzyczne konta na tym portalu. W grudniu zidentyfikowaliśmy zatem 10 profili, które miały największe zasięgi w rozprzestrzenianiu propagandowych narracji. 7 z nich znalazło się także w poprzednim zestawieniu – najpopularniejszych kont na Facebooku publikujących antyukraińskie posty w listopadzie.

W poście opublikowanym przez Ruch Narodowy – profil z pierwszego miejsca – czytamy, że „przez zaangażowanie w wojnę na Ukrainie jesteśmy odbierani [Polacy] jako potencjalne ognisko zapalne, jako kraj za mocno podskakujący Rosji. Przeznaczamy przyszłość Polaków i Polski na socjal dla Ukraińców”.

Z kolei fanpage o nazwie „Ukrainiec NIE jest moim bratem” opublikował link do artykułu, w którym czytamy, że redaktor Tomasz Sakiewicz jest „w służbie banderowskiej Ukrainy”. W rzeczywistości redaktor naczelny „Gazety Polskiej” nie jest w strukturach żadnych ukraińskich służb, a w 2014 roku został wyróżniony medalem Służby Bezpieczeństwa Ukrainy za zaangażowanie w walkę o wolność narodu ukraińskiego. 

Natomiast strona Konfederacja Korony Polskiej opublikowała nieprawdziwą informację na temat rzekomej „ukrainizacji” Polski. Fanpage Sympatycy Konfederacji powielał także zmanipulowane informacje na temat bożonarodzeniowego wsparcia dla Ukraińców w Opolu, o czym pisaliśmy wyżej.

Prezydent Zełenski – czyli aktor i gladiator Nowego Porządku Świata?

Strona na Facebooku Polskie Drogi, która zgodnie z opisem powstała, by ujawniać nagrania z polskich dróg, opublikowała wiadomość z linkiem do wideo, w którym słyszymy, że Wołodymyr Zełenski to „aktor, który uznaje się za prezydenta kraju zwanego Ukrainą” (czas nagrania 1:31). W poście napisano także, że prezydent Ukrainy to jeden z „aktorów i gladiatorów Nowego Porządku Świata” i skrytykowano jego wystąpienie w amerykańskim Kongresie ze względu na „ślad węglowy” jego podróży do USA.

Oficjalny fanpage posła Konfederacji Krystiania Kamińskiego opublikował materiał wideo, w którym polityk manipuluje (czas nagrania 00:48) słowami rzecznika MSZ Łukasza Jasiny – o czym dokładnie pisaliśmy już wyżej – wyrywając z kontekstu wypowiedź Jasiny z marca 2022 roku w sprawie zasad przyjęcia misji pokojowej przez Ukraińców po rosyjskiej inwazji. Poseł Kamiński zmanipulował słowami Jasiny, by zasugerować, że działa w interesie Ukrainy, a nie Polski. 

Strona Wolność i Niepodległość opublikowała post z linkiem do omówienia wystąpienia dziennikarki i działaczki społecznej Karoliny Pikuły w internetowej telewizji wRealu24. Pojawia się w nim niepodparta żadnymi faktami sugestia, że „eksplozja w Komendzie Głównej Policji to prowokacja”, a „Ukraina wchłonie Polskę”.

Stop ukrainizacji Polski opublikował film (1 lutego już niedostępny), który rzekomo przedstawia pijaną uchodźczynię z Ukrainy. Na podstawie niepotwierdzonego nagrania dokonano generalizacji, obrażając wszystkie osoby uciekające z Ukrainy.

Ukrainka liczy banknoty? Propaganda wie, że na pewno ukradła…

Facebookowy profil portalu publicystyczno-informacyjnego Wprawo.pl opublikował film, na którym kobieta liczy polskie banknoty. W komentarzach pod filmem pojawiła się niepodparta żadnymi dowodami sugestia, że to „socjal z polskich podatków dla osoby, która nie przepracowała nawet dnia”. Ten sam fanpage opublikował post, w którym ukraińskich uchodźców uciekających przed wojną nazwał – niezgodnie z prawdą – przesiedleńcami. To popularna fałszywa informacja, o której wielokrotnie pisaliśmy w Demagogu.

Za to fanpage Szlachta udostępnił film z internetowej telewizji wRealu24, w którym słyszymy m.in., że „Ukraina Zachodnia banderyzmem stoi. Do banderyzmu odwołują się włodarze dzisiejszej Ukrainy, na czele z panem prezydentem” (czas nagrania 24:15).

Kolejny raport o antyukraińskiej propagandzie już w marcu

To drugi z cyklu sześciu comiesięcznych raportów na temat antyukraińskiej propagandy w polskojęzycznych mediach społecznościowych, opracowanych wspólnie przez Stowarzyszenie Demagog i Instytut Monitorowania Mediów (IMM). O tym, kto i gdzie powielał antyukraińską narrację w listopadzie, możesz przeczytać w naszym raporcie lub posłuchać w podcaście.