Analiza powstała w ramach projektu Central European Digital Media Observatory (CEDMO) – interdyscyplinarnej sieci ekspertów, naukowców oraz organizacji walczących z dezinformacją w regionie Europy Środkowej. Projekt CEDMO jest finansowany ze środków Unii Europejskiej.

Południe Polski mierzy się z powodzią. Z powodu niżu genueńskiego i intensywnych opadów deszczu, które dotarły do Polski w weekend 13–15 września, z zagrożeniem walczą mieszkańcy województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego. Woda zalała m.in. Głuchołazy, Kłodzko i Nysę.

W międzyczasie w mediach społecznościowych toczy się polityczny spór na temat odpowiedzialności za brak odpowiedniego przygotowania Polski na wypadek wystąpienia powodzi. 

Roman Giertych z KO winę przypisuje minister Annie Zalewskiej, która jego zdaniem zablokowała budowę zbiorników retencyjnych w Kotlinie Kłodzkiej. Mariusz Błaszczak z PiS z kolei zarzuca obecnej władzy bierność i bagatelizowanie skali zagrożenia.

Oskar Szafarowicz i „nieoficjalne doniesienia”

W rząd uderzył również członek Forum Młodych Prawa i Sprawiedliwości – Oskar Szafarowicz. Młody polityk PiS opublikował wpis na platformie X, w którym wysnuł podejrzenie, że na zaporach wodnych celowo trzymano wodę, zamiast ją spuścić i przygotować kraj na nadchodzące opady i zalania. W ten sposób rząd miałby uwiarygadniać przekaz o kryzysie klimatycznym i wysychaniu polskich rzek.

Wpis Szafarowicza cieszy się niemałą popularnością. Do momentu publikacji naszej analizy zebrał ponad 1 tys. udostępnień i 293 tys. wyświetleń.

‼️ WAŻNE ‼️

Jeśli potwierdzą się nieoficjalne doniesienia, będzie można postawić tezę, że największą od dekad #Powodź w Polsce wywołała świadoma i niebywale groźna polityka rządu!

Skąd tak radykalne przypuszczenie?

📣 Istnieje podejrzenie, że centralnie zdecydowano, by zapory… pic.twitter.com/102TsOrjSH

— Oskar (@Szafarowicz2001) September 15, 2024

Wody Polskie dementują niepotwierdzone zarzuty

Zwróciliśmy się do Wód Polskich z prośbą o komentarz w sprawie wersji wydarzeń przedstawionej przez Oskara Szafarowicza. Biuro prasowe ją zdementowało.

W komentarzu dla redakcji Demagoga biuro prasowe wyjaśniło, że gospodarka wodna prowadzona jest na podstawie instrukcji gospodarowania wodą, a nie centralnych decyzji. Według Wód Polskich zbiorniki pracują zgodnie z obowiązującymi instrukcjami.

Zbiorniki wodne były szykowane na nadchodzące opady, co potwierdza komunikat z czwartku 12 września. Podobne informacje, w tym również o zwiększeniu odpływu wody ze zbiorników, znajdziemy na stronach regionalnych oddziałów Wód Polskich, w tym m.in. gliwickiego, krakowskiego i wrocławskiego.

Instrukcje gospodarowania wodą – kto je ustala?

Każdym zbiornikiem retencyjnym i budowlą piętrzącą wodę (zapora) zarządza się na podstawie instrukcji gospodarowania wodą. To wymóg określony w art. 407 ust. 3 ustawy Prawo wodne.

Osoba, zakład lub instytucja ubiegająca się o pozwolenie wodnoprawne musi zgłosić się z projektem instrukcji do Wód Polskich. Natomiast same Wody Polskie uzyskują zgody wodnoprawne od ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej (art. 397). Obecnie jest nim minister infrastruktury.

Władza centralna trzymała wodę w zaporach? Instrukcje nie były zmieniane

Oznacza to, że władza centralna nie może samodzielnie decydować o trzymaniu lub spuszczaniu wody z zapór. To prawda, że minister przyznaje Wodom Polskim zgodę na zarządzanie danym zbiornikiem lub zaporą, ale robi to wraz z przypisaną instrukcją. 

W instrukcjach określony jest niezbędny poziom rezerwy powodziowej, który zarządca musi utrzymać. Wody Polskie poinformowały nas, że ich podstawie podejmowano decyzje. Nie oceniamy w tym miejscu, czy były one słuszne.

Z komentarza dowiedzieliśmy się też, że dokumentacja dla zbiorników Otmuchów i Nysa została zaakceptowana przez marszałka województwa opolskiego w 2017 roku (s. 7).

Rezerwy powodziowe teraz a rok temu

Na stronie internetowej Wód Polskich są publikowane codzienne komunikaty o sytuacji hydrologicznej, w tym o zapełnieniu zbiorników retencyjnych, a także o wymaganych przez instrukcje rezerwach.

Pozwala to na porównanie ze sobą aktualnych danych z archiwalnymi. Gdy zestawimy informacje z 13 września 2023 roku i 13 września 2024 roku, okaże się, że w przeciągu ostatniego roku w wybranych zbiornikach wymagane rezerwy zostały nawet nieco podwyższone.

Na 13 obiektów zarządzanych przez wrocławski oddział WP (m.in. zbiorniki na Nysie) wymogi nieco podniesiono w 7 z nich. Za to w dwóch nieznacznie spadły (o ok. 10 tys. m3).

Wody Polskie: Rezerwy gotowe już przed ulewą

Dostępne dane potwierdzają, że już na kilka dni przed nadejściem niżu genueńskiego w zbiornikach przygotowane były rezerwy powodziowe wyższe niż wymagane w instrukcjach. Tylko w jednym zbiorniku odnotowano poziom niższy niż 100 proc. 

We wrocławskim oddziale regionalnym, który zarządza najbardziej dotkniętym ulewą terenem, zbiorniki retencyjne były gotowe do przyjęcia od 111 proc. (Leśna) do 418 proc. (Dobromierz) wymaganych rezerw powodziowych. Średnio było to 180 proc.

Natomiast 13 września przed południem, czyli przed nadejściem fali ulewnych deszczy, rezerwy sięgały od 103 proc. (Poraj) do 458 proc. (Przeczyce). W zbiornikach zarządzanych przez oddział wrocławski wszystkie zbiorniki dysponowały wymaganą rezerwą, a średni poziom rezerw wynosił 181 proc.

Omówmy to na przykładzie

Co oznaczają powyższe liczby? Przyjrzyjmy się zbiornikowi Otmuchów, bo m.in. do niego odwoływał się w innym wpisie Oskar Szafarowicz. Ten zbiornik retencyjny na Nysie Kłodzkiej przy maksymalnym poziomie piętrzenia na zaporze jest w stanie pomieścić 129,2 mln m³ wody. 

Z kolei rezerwa przygotowana w zbiorniku Nysa wynosiła 136 proc. Faktem jest, że pomimo tego zabezpieczenia doszło do zalania Nysy. W wypowiedzi cytowanej przez Onet i Interię starosta nyski nie zgodził się ze stwierdzeniem, że było to wynikiem zbyt późnego zrzutu wody z Jeziora Nyskiego:

Wysychanie rzek i ulewy mają tę samą przyczynę – zmianę klimatu

Oskar Szafarowicz we wpisie na X nie tylko bazuje na niepotwierdzonych informacjach, lecz także bagatelizuje kwestię zmian klimatycznych. 

Należy podkreślić, że zarówno trapiący Polskę w ostatnich tygodniach upał i brak deszczu, jak i aktualne zagrożenie wynikające z nadmiaru opadów to anomalie pogodowe spowodowane zachodzącą zmianą klimatu.

Polscy naukowcy wystosowali 16 września list do marszałka sejmu i parlamentarzystów. Przekonują w nim, że zarówno ostatnie rekordowe upały, jak i katastrofalne w skutkach opady są przejawem zmiany klimatu. Zaapelowali do rozpoczęcia debaty parlamentarnej o sposobach na wyjście z kryzysu klimatycznego.

Ekstremalne zjawiska pogodowe będą coraz częstsze

Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) informuje, że działalność człowieka znacząco przyczynia się do ogrzania atmosfery, oceanów i lądów. W konsekwencji prowadzi to do częstszego występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak gwałtowne burze, powodzie czy fale upałów. 

O zwiększającym się ryzyku powodzi w naszym regionie informowała prognoza IPCC dla Europy. Szerzej o wpływie zmian klimatycznych na stan polskich wód pisał specjalista od hydrologii prof. Zbigniew Kundzewicz.

Niski poziom wód to problem, który wcale nie zniknie po deszczu

W ostatnich tygodniach Polska mierzyła się z niedoborem wody. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) 9 września informował, że w ¾ stacji pomiarowych w rzekach odnotowano niski stan wody. W tym 26 stacji informowało o rekordowo niskich pomiarach.

Jako przyczynę tego problemu IMGW wskazywał niedobór opadów oraz długo utrzymującą się upalną i suchą pogodę. Wtórowały mu Wody Polskie, które dodały, że za „niżówkę” odpowiadały tygodnie wysokich temperatur połączone z brakiem deszczu.

W komunikacie IMGW czytamy też, że taki stan rzeczy utrzyma się co najmniej do połowy października. Analitycy przyznali, że opady, które nadeszły kilka dni później, podniosą znacznie stan wody, jednak na dłuższą metę nie poprawią złej sytuacji hydrologicznej.