fake news w pigułce

W mediach społecznościowych często pojawiają się porady dotyczące zdrowia i „cudowne” terapie mające rzekomo leczyć ciężkie schorzenia. W Demagogu wielokrotnie pisaliśmy na temat rzekomo skutecznych sposobów leczenia m.in. nowotworów, polio czy udarów.

13 maja 2023 roku na facebookowym profilu Alchemia Świadomości pojawił się post dotyczący „potęgi autofagii dla uzdrowienia i regeneracji ludzkiego ciała”. Stwierdzono w nim, że „dzięki procesowi autofagii ciało człowieka jest w stanie pozostać młode, gibkie i witalne do kresu swoich dni. Jest to bardzo skuteczny sposób na długowieczność w pełnym zdrowiu”.

Źródło: www.facebook.com

Wpis został opublikowany na profilu o nazwie Alchemia Świadomości, który wcześniej wielokrotnie powielał nieprawdziwe informacje dotyczące zdrowia.

Omawiany post po raz pierwszy pojawił się na Facebooku w 2022 roku. Zarówno wtedy, jak i teraz zdobył dużą popularność. Wśród licznych komentarzy można znaleźć pochwały stosowania głodówki („Polecam. Doszłam do 38h, wyłącznie na wodzie. Czułam się cudownie!”) oraz krytyka konwencjonalnych metod leczenia „Mniej człowiek oczytany tym »głupszy « a im głupszy naród tym łatwiej się nim steruje … dotyczy to również jedzenia po co się zdrowo odżywiać lepiej dalej jeść chemię z apteki i zasilać gigantyczne koncerny”.

Czym jest autofagia?

Post odnosi się do autofagii, czyli procesu pochłaniania i rozkładu składników komórkowych. Mówiąc obrazowo, polega to na usuwaniu przez organizm komórkowych „śmieci”.

Autofagia aktywuje się w odpowiedzi na niedobór składników odżywczych, stres, wysiłek fizyczny czy pojawienie się patogenów. Jej zadaniem jest usuwanie niepotrzebnych lub uszkodzonych elementów komórkowych, a przez to utrzymanie równowagi komórkowej.

Stanowisko Cleveland Clinic – wielospecjalistycznego akademickiego centrum medycznego typu non-profit zajmującego się działalnością kliniczną i szpitalną, a także badaniami i edukacją medyczną – jest w sprawie autofagii następujące:

Autorytet noblisty wykorzystany, by wprowadzić w błąd

Wspomniany w poście Yoshinori Ohsumi to naukowiec, który w 2016 roku zdobył nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny za odkrycia dotyczące mechanizmów autofagii. Przeprowadził on serię eksperymentów z drożdżami, w których wykrył autofagię i zidentyfikował istotne dla tego procesu geny. Dzięki jego odkryciom można było rozpocząć badania nad komórkami ludzkimi, w których zaobserwowano podobne mechanizmy.

W poście czytamy, że „noblista udowodnił, że gdy organizm człowieka jest na głodówce… sam się zjada czyli przeprowadza proces oczyszczania, eliminując wszystkie chore komórki, nowotwory, starzejące się komórki, cukrzycę czy chorobę Alzheimera”. Nie jest to prawdą.

Autofagia sposobem na długowieczność? Nauka nie daje jeszcze rozstrzygającej odpowiedzi

W omawianym poście pojawia się informacja, że „dzięki procesowi autofagii ciało człowieka jest w stanie pozostać młode, gibkie i witalne do kresu swoich dni. Jest to bardzo skuteczny sposób na długowieczność w pełnym zdrowiu”.

Aktualny stan wiedzy medycznej nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że cytowane słowa są zgodne z faktami, ponieważ dotychczasowe wyniki – choć obiecujące – nie dotyczą człowieka. Innymi słowy, na tym etapie brak dowodów, że autofagia przedłuża życie człowieka.

Warto również podkreślić, że choć na łamach „Nature” pojawiła się publikacja naukowa, w której wykazano istnienie związku między jednym z białek zaangażowanych w przebieg procesu autofagii a długowiecznością, badanie to zostało przeprowadzone na myszach.

Sprawę (oraz wskazaną przez nas wyżej publikację) w taki sposób komentuje prof. Lynne Cox, biochemiczka z Oxford University:

Wyniki badań na zwierzętach nie oznaczają, że u ludzi terapia daje identyczne efekty

Nie można automatycznie przenieść wyników badań przeprowadzonych na myszach na mechanizmy występujące u ludzi. Wynika to m.in. z tego, że poszczególne gatunki zwierząt mają odmienne szlaki metaboliczne, co prowadzi do różnic w skuteczności leków czy metod terapii. Co więcej, poszczególne choroby rozwijają się u ludzi w innym tempie niż u różnych gatunków zwierząt. 

Przykładowo, zjedzenie czekolady przez psa może skończyć się dla niego tragicznie, co nie znaczy, że takie samo ryzyko występuje u człowieka – podobnie jest z wynikami badań na zwierzętach, których nie można tak po prostu przełożyć na zdrowie ludzi.

W omawianym poście wyciągnięto więc zbyt daleko idące wnioski w kontekście zastosowania autofagii jako sposobu na długowieczność.

Autofagia a nowotwory – konieczność dalszego prowadzenia badań

W poście stwierdzono, że za pomocą autofagii organizm „eliminuje” nowotwory. Naukowcy są bardziej sceptyczni w tej kwestii. To nie tak, że odkryto idealną terapię na nowotwór w postaci autofagii, przy pomocy której wszyscy pacjenci onkologiczni mogą się całkowicie wyleczyć.

Autorzy artykułu poruszającego tę kwestię na łamach „Nature” podkreślili, że niezbędne są dalsze poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób przeprowadzić autofagię, aby zmaksymalizować korzyści (nie na własną rękę, bez kontroli lekarza). Na konieczność kontynuowania badań zwracają uwagę także autorzy publikacji z „Cancer Treatment and Research Communications”.

Jak wskazują naukowcy z Universiti Kebangsaan, możliwe jest wystąpienie efektu miecza obosiecznego w przypadku zastosowania mechanizmów autofagii w leczeniu nowotworów u ludzi. Proces ten faktycznie może z jednej strony przyczyniać się do tłumienia nowotworów, z drugiej zaś – sprzyjać ich rozwojowi. Z tego powodu podkreślono, że autofagia „może nie być najbardziej rozsądnym podejściem, przynajmniej jako samodzielna terapia”. Warto dodać, że z niektórych badań wynika, że autofagia może zmniejszać skuteczność leczenia onkologicznego.

Autofagia pomoże na Alzheimera? Wyniki badań dają nadzieję, ale to nic pewnego

Z informacji zawartych w poście wynika, że autofagia „eliminuje” również chorobę Alzheimera. Prawda jest jednak bardziej skomplikowana.

Naukowcy badają autofagię w kontekście leczenia różnych schorzeń. Jednym z tych badaczy jest dr Luigi Puglielli, profesor z Wydziału Medycyny i Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Wisconsin. Według niego zaburzenia autofagii wpływają niekorzystnie na mózg w taki sposób jak w przypadku choroby Alzheimera. Pobudzenie tych mechanizmów mogłoby więc działać profilaktycznie. Kluczem do sukcesu będzie osiągnięcie optymalnego poziomu autofagii. Jeśli jednak proces ten będzie zbyt intensywny, może dojść do niekorzystnych skutków zdrowotnych.

Podobne wnioski płyną z badania opublikowanego w „The Journal od Physiology”. Odpowiednio dobrany plan postu w połączeniu z aktywnością fizyczną może opóźniać rozwój chorób neurodegeneracyjnych (należy do nich m.in. choroba Alzheimera). Badanie to przeprowadzono na grupie 12 ochotników. Aby jednak móc z pewnością stwierdzić, że mechanizm autofagii leczy chorobę Alzheimera, potrzeba więcej badań.

Post przerywany może być pomocny w walce z cukrzycą, ale potrzeba dalszych badań

W świetle omawianego wpisu autofagia „eliminuje” także cukrzycę. Faktycznie, z artykułu naukowego opublikowanego 17 maja 2023 roku przez Endocrine Society wynika, że post przerywany może wykazywać skuteczność w remisji cukrzycy. Jak można wnioskować z innych badań, mechanizm działania tej formy odżywiania prawdopodobnie przynajmniej częściowo wynika z jego korzystnego efektu dla trzustki.

Jednak prof. Tom Sanders, specjalista dietetyki i żywienia z King’s College London tak komentuje doniesienia naukowe dowodzące zasadności stosowania takiego postu u diabetyków:

Należy więc podkreślić, że każda dobrze zaplanowana i zbilansowana dieta, która zakłada redukcję podaży kalorii, może oddziaływać korzystnie na pacjentów z cukrzycą typu II zmagających się z otyłością. W tym przypadku post przerywany wydaje się tak samo skuteczny.

Podsumowanie – konieczne dalsze badania naukowe

Wyniki badań nad autofagią są obiecujące w zakresie niektórych chorób. Jednak aby móc wdrożyć leczenie z wykorzystaniem tego procesu, potrzeba jeszcze kolejnych badań naukowych, które rozwiałyby dotychczasowe wątpliwości.

Obecny stan wiedzy medycznej nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że autofagia jest sposobem na osiąganie długowieczności u ludzi, a przy pomocy postu przerywanego można „eliminować” chorobę Alzheimera. Potrzeba kontynuacji badań dotyczy również wykorzystania autofagii w terapii onkologicznej.