FAKE NEWS W PIGUŁCE

Jeden z użytkowników Twittera zgłosił nam, że na Facebooku pojawił się post powielający fake newsy dotyczące szczepień. Jego treść sugeruje, że osoby zaszczepione mogą być bardziej narażone na zachorowanie na COVID-19. Dowodem na to mają być badania przeprowadzone przez duńskich naukowców. Z wpisu dowiemy się także, że szczepienia są nieskuteczne, izolacja osłabia odporność, a dane z Indii i Chin wskazują, że choroba nie jest tak groźna.

Źródło: www.facebook.com

Post w ciągu kilku dni zebrał ponad 300 reakcji i został udostępniony ponad 200 razy. Pod wpisem znalazło się 86 komentarzy, z których część zgadza się z treścią wpisu: „Dobre podsumowanie propagandy srovid”; „Dosadnie ale na temat, bravo”; „Brawo ! Kto tego nie rozumie to się sam unicestwi ! Już dla tych co wzięli zastrzyk ratunku brak. Chyba ze wzięli placebo i w porę się opamiętają”.

Duńskie badanie nie wykazało ujemnej skuteczności szczepionek. Potwierdzają to sami autorzy

Wpis na Facebooku podaje informacje o rzekomej liczbie przypadków zachorowania na COVID-19 w ostatnim tygodniu grudnia ub.r., jednocześnie dodając do tego dane dotyczące hospitalizacji osób zaszczepionych. W treści nie znajdziemy jednak źródła tych statystyk. Fakt, że wiele osób trafiło do szpitala mimo szczepienia, ma świadczyć o nieskuteczności szczepień.

Dowodem na to, zgodnie z treścią wpisu, ma być preprint duńskiego badania, w którym według treści wpisu naukowcy rzekomo „udokumentowali, iż skuteczność szczepionek wobec nowego wariantu po miesiącach spada poniżej 10%, natomiast po 3 miesiącach jest ujemna”. To z kolei pozwalałoby wysnuć wniosek, że osoby po szczepieniu będą bardziej podatne na zachorowanie.

Badanie obejmowało okres od 20 listopada do 12 grudnia, czyli w czasie, w którym wykryto w Danii pierwsze przypadki Omicrona. Za miarę skuteczności szczepionek uznano porównanie wskaźnika infekcji pomiędzy osobami zaszczepionymi a niezaszczepionymi.

Fake news dotyczący wyników badania powstał najprawdopodobniej ze złej interpretacji tabeli przedstawiającej ujemny wskaźnik efektywności szczepionki przy zakażeniu Omicronem. Widać to w przypadku obydwu rodzajów szczepionek w okresie między 91 a 150 dniem od przyjęcia dwóch dawek szczepionki.

Źródło: www.medrxiv.org

Chcąc rozwiać wątpliwości narosłe wokół danych zebranych przez badaczy, redakcja Reutersa skontaktowała się z naukowcami odpowiedzialnymi za przeprowadzenie pomiarów. Jak powiedział dr Christian Hansen, jeden z współautorów pracy, szacowany poziom efektywności szczepionki może różnić się, jeżeli mają na niego wpływ czynniki zewnętrzne:

Dr Hansen zwraca uwagę, że ujemny wynik w tabelce spowodowany był różnymi wzorcami zachowań osób zaszczepionych i niezaszczepionych. Przypadki wariantu Omicron pojawiły się w szczególności u osób po dwóch dawkach, ponieważ to one mogły podróżować za granicę i przebywać w dużych skupiskach ludzi:

Jak podsumowuje współautor pracy, efektywność szczepionek w ochronie przed Omicronem może być znacznie mniejsza po 4 miesiącach, ale „jest wysoce nieprawdopodobne, że będzie ujemna”. Zgodnie z wynikami przedstawionymi w preprincie odporność ta ponownie wzrasta do 54,6 proc. po przyjęciu trzeciej dawki.

Dlaczego osoby zaszczepione teoretycznie mogą stanowić znaczny procent zakażonych? To paradoks wyszczepialności

W poście możemy przeczytać, że w Polsce aktualnie ponad połowa zakażonych to osoby zaszczepione. Według danych polskiego Ministerstwa Zdrowia z grudnia ub.r. 1,7 proc. osób zaszczepionych zostało zakażonych koronawirusem (stanowią one 15,4 proc. ogółu zakażonych koronawirusem od momentu rozpoczęcia szczepień drugą dawką). Procent ten może się zwiększać ze względu na paradoks wyszczepialności.

Paradoks wyszczepialności to jeden ze znanych paradoksów epidemicznych. Wyobraźmy sobie, że 100 proc. populacji zostało zaszczepione pewną bardzo skuteczną szczepionką.

W tym przypadku nawet jedno zakażenie może zostać potraktowane jako sytuacja, w której 100 proc. zakażonych to zaszczepieni. Tymczasem u niezaszczepionych (których w tym scenariuszu nie ma) nie byłoby żadnych zakażeń. To w żadnym wypadku nie świadczyłoby o tym, że szczepionki są nieskuteczne.

W rzeczywistych warunkach sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. Paradoks wyszczepialności staje się widoczny nawet w przypadku, gdy nie mamy 100 proc. zaszczepionej populacji.

Może dotyczyć on wyszczepienia poszczególnych grup wiekowych, zakażeń wśród zaszczepionych, ciężkich zakażeń wśród zaszczepionych oraz zgonów wśród zaszczepionych. Wystarczy, że w wymienionych grupach będzie więcej osób zaszczepionych niż niezaszczepionych.

W grę wchodzą jeszcze takie czynniki, jak np. spadający z czasem poziom odporności czy też pojawianie się nowych wariantów patogenu, które umykają odporności – wszystko to wpływa na to, iż najzwyklejsze porównywanie zaszczepionych z niezaszczepionymi nie będzie prowadzić do wiarygodnych wniosków. Bardziej szczegółowo opisaliśmy to w naszej analizie.

Dane z Chin i Indii nie są dowodem, że COVID-19 to problem marginalny i wyolbrzymiony przez media

Treść wpisu sugeruje, że COVID-19 nie jest tak groźną chorobą, jak próbowały to przekazać media.

Jako pierwszy przykład zostaje przywołana sytuacja pandemiczna w Chinach: „Jak ktoś nie chciał siedzieć w domu i się izolować, to wyzywałeś go wręcz od morderców. Tymczasem od 2 lat w Chinach w sumie wystąpiło 102505 przypadków, zgonem zakończyło się 4636 przypadków. Biorąc pod uwagę populację Chin (1,402 miliarda), to jest odpowiednio 0,073 promila oraz 0,003 promila. To tak, jakby w Polsce w sumie zachorowało 2778 osób, a zmarło 126. Ale Tobie się nie chciało liczyć, wolałeś uwierzyć telewizorowi”.

We wpisie zestawiane są dane z różnych krajów, ale nie brane są pod uwagę: poziom wyszczepienia, przyjęte restrykcje, gęstość zaludnienia, dane demograficzne czy inne czynniki wpływające na rozwój pandemii. Pominięto też kwestię kondycji służby zdrowia w danym kraju oraz dostępu do niej. To bardzo istotne czynniki, które trzeba wziąć pod uwagę, kiedy mówimy o zagrożeniu ze strony COVID-19. 

• Chiny
  Dane zebrane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wskazują, że w tym kraju największy przyrost zakażeń i zgonów nastąpił na początku pandemii. Najwięcej zgonów zaraportowano 13 kwietnia 2020 roku, kiedy to z powodu COVID-19 zmarło ponad 1 200 osób. Później ilość zakażeń wyraźnie zmalała i taka sytuacja utrzymuje się do dzisiaj. Wpłynęło na to m.in. to, że chińskie władze restrykcyjnie, od samego początku pandemii, podchodziły do wprowadzanych obostrzeń, w tym dystansu społecznego, o którym lekceważącym tonem wspomina analizowany post.

Źródło: www.covid19.who.int

Raport WHO z lutego 2020 opisuje kwarantannę miasta Wuhan i innych pobliskich miejscowości. Na przymusową kwarantannę zostało skierowanych wówczas ok. 50 mln obywateli. Ich obecność w izolacji była kontrolowana z wykorzystaniem aplikacji społecznościowych.

W Chinach twarda polityka dotycząca obostrzeń trwa do dziś. Przykładem może być reakcja na wzrost liczby zakażeń w mieście Yuzhou. Połączenia autobusowe i kolejowe do i z miejscowości zostały wstrzymane. Zamknięte zostały szkoły, a także instytucje publiczne. Ograniczono także funkcjonowanie centrów handlowych. Wszystko to przy 55 potwierdzonych przypadkach zakażeń w dniu 6 stycznia br. 

Istotny jest również wysoki poziom wyszczepienia w Chinach. Do 19 listopada ub.r. w pełni zaszczepionych zostało ponad 75 proc. obywateli tego kraju. Dane podane przez portal Ourworldindata.org pokazują, że odsetek ten ciągle rośnie i wynosi obecnie 83 proc.

Warto wspomnieć o wątpliwościach dotyczących statystyk zakażeń w Chinach. Władze tego kraju kilkukrotnie zmieniały definicję osób chorych na COVID-19. Dodatkowo osoby bezobjawowe liczone są jako osobna kategoria zakażonych. Wszystkie powyższe informacje te są dostępne w Internecie, jednak tego istotnego kontekstu zabrakło w treści posta.

• Indie
  Z podobnym uproszczeniem mamy do czynienia w przypadku danych dotyczących Indii, w których pomija się fakt, że od początku pandemii zmarło tam ponad 482 tys. osób, a wzrost zakażeń w ubiegłym roku spowodował poważne problemy z wydolnością tamtejszej służby zdrowia. Bardziej szczegółowo przeczytasz o tym w naszej analizie.Zgodnie z informacjami WHO Indie to obecnie kraj z drugą co do wielkości liczbą przypadków koronawirusa od początku pandemii, zaraz po Stanach Zjednoczonych. W sumie około 2,5 proc. populacji Indii zakaziło się SARS-CoV-2.

Źródło: www.covid19.who.int

Treść wpisu miesza także pojęcia, dzieląc liczbę zakażeń raz przez liczbę wszystkich mieszkańców, a raz w przeliczeniu na 100 tys. osób.

Zakrywanie ust i nosa jest rekomendowane także osobom zaszczepionym

Post odnosi się także do konieczności zasłaniania ust i nosa przez osoby zaszczepione: „Obiecywali Ci, że maseczki będziemy musieli nosić do czasu wynalezienia szczepionki (…) Potem wszystko miało się skończyć, a my mieliśmy wrócić do normalności. Szczepionka została dostarczona do Polski rok temu – a władza nadal żąda, aby zakrywać twarz”.

Fragment posta został potwierdzony wypowiedzią byłego ministra zdrowia Łukasza Szumowskiego, który w kwietniu 2020 roku stwierdził, że obowiązek noszenia maseczek będzie obowiązywał do czasu wynalezienia szczepionki. Aktualnie zarówno CDC, jak i Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób cały czas rekomendują noszenie masek, także osobom zaszczepionym. Jak powiedziała w czerwcu ubiegłego roku dr Mariangela Simao z WHO:

W zrozumieniu tego, dlaczego tak ważne jest wykorzystanie wielu różnych narzędzi do walki z pandemią, pomaga grafika stworzona przez wirusologa Iana Mackaya. Model sera szwajcarskiego pokazuje, że każdy ze sposobów na zmniejszanie liczby zakażeń stosowany osobno ma swoje wady.

Jednak ich wspólne wykorzystanie pozwala skutecznie redukować transmisję wirusa.

A new version with colour & division inspiration from @uq_news and strict mouse design oversight by @kat_arden (ver3.0).
It reorganises slices into personal & shared responsibilities (think of this in terms of all the slices rather than any single layer being most important) pic.twitter.com/nNwLWZTWOL

— ɪᴀɴ ᴍ. ᴍᴀᴄᴋᴀʏ, ᴘʜᴅ ???????‍♂️ (@MackayIM) October 24, 2020

Obowiązek noszenia maseczek jest zależny od poziomu wyszczepienia. Jak pisaliśmy w jednej z naszych analiz, uważa się, że środki dystansowania społecznego nie będą potrzebne dopiero przy odpowiednim poziomie zaszczepienia populacji lub osiągnięcia wystarczającego poziomu odporności stadnej. 

Szczepienia pomagają zmniejszyć liczbę hospitalizacji i zgonów z powodu COVID-19

We wpisie możemy także przeczytać o tym, że szczepionki nie są skuteczną ochroną przed hospitalizacją i śmiercią: „Obiecywali, że wystarczy się zaszczepić, żeby wszystko się skończyło. Zaszczepieni mieli nie zarażać, gdyż sami mieli się nie zakażać (…). Kiedy się okazało, że to bzdura – zmienili narrację. Tym razem szczepionka miała zabezpieczać przed pobytem w szpitalu i zgonem. Gdy mimo tego zaszczepieni i tak lądują w szpitalach i umierają, ich ostatni argument brzmi: »i tak macie się szczepić, bo inaczej odbierzemy wam prawa«”.

Dyrektor Światowej Organizacji Zdrowia Tedros Adhanom Ghebreyesus w listopadzie 2021 roku przekonywał, że przed pojawieniem się wariantu Delta szczepionki zmniejszyły transmisję wirusa o ok. 60 proc., a w przypadku wariantu Delta zmniejszenie transmisji wirusa szacuje się na ok. 40 proc.

Zgodnie z informacjami CDC szczepionki przeciw COVID-19 redukują ryzyko transmisji. Najnowsze wyniki badań wykazują też, że osoby zaszczepione, z przełomową infekcją wariantem Delta, rozprzestrzeniają patogen przez krótszy czas w stosunku do osób niezaszczepionych.

Z kolei o skutecznym redukowaniu liczby hospitalizacji i zgonów możemy się przekonać na podstawie danych m.in. z Wielkiej Brytanii. Tabela przedstawiona w grudniowym raporcie zawiera statystyki przyjęć na oddział intensywnej terapii (druga kolumna od lewej), a także dane dot. zgonów z podziałem na okres 28 i 60 dni od otrzymania pozytywnego testu na obecność COVID-19 (trzecia i czwarta kolumna). 

Kolumny podzielone są na osoby zaszczepione i niezaszczepione w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. W przeważającej większości z nich wskaźnik jest wyższy wśród osób niezaszczepionych. Mało wyraźna różnica jest widoczna jedynie u dzieci i młodzieży. Wynika to z faktu, że najmłodsi rzadziej przechodzą COVID-19 z ciężkimi objawami.

Źródło: www.assets.publishing.service.gov.uk

Podsumowanie

Wyniki duńskiego badania nie dowodzą, że zaszczepieni są bardziej podatni na zarażenie się COVID-19 niż niezaszczepieni. Ujemny wskaźnik efektywności szczepionek to błąd wynikający z różnic pomiędzy zachowaniami badanych grup. 

Z wiarygodnymi informacjami na temat szczepionek na COVID-19 można zapoznać się na stronach Światowej Organizacji Zdrowia, Amerykańskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, Europejskiej Agencji Leków, a także w białej księdze pt. „Szczepienia przeciw COVID-19. Innowacyjne technologie i efektywność”, opracowanej przez inicjatywę Nauka przeciw pandemii.