MON zapowiada zawiadomienia do prokuratury w sprawie podkomisji Macierewicza

Po 10 miesiącach pracy zespół ds. oceny funkcjonowania podkomisji do ponownego zbadania katastrofy smoleńskiej przedstawił w październiku 2024 roku swoje wnioski. Podczas konferencji prasowej wicepremier, minister obrony narodowej Władysław-Kosiniak Kamysz, wiceminister obrony narodowej Cezary Tomczyk i przewodniczący zespołu pułkownik Leszek Błach zaprezentowali raport z głównymi ustaleniami ekspertów.

Celem powołanej przez Ministerstwo Obrony Narodowej (MON) jednostki nie było ponowne zbadanie katastrofy smoleńskiej, tylko przyjrzenie się pracy powołanej w 2016 roku tzw. podkomisji smoleńskiej. Zdaniem zespołu podkomisja dopuściła się licznych nieprawidłowości, w tym manipulacji dowodami. W efekcie swoich prac zespół przedstawił 41 zawiadomień do prokuratury.

Tu przypomnijmy, że podkomisję smoleńską powołał w 2016 roku Antoni Macierewicz w celu wznowienia dochodzenia w sprawie przyczyny katastrofy smoleńskiej. W 2022 roku komisja orzekła, że w Smoleńsku doszło do zamachu (s. 306). Wystąpiła przy tym przeciwko wnioskom z dwóch poprzednich dochodzeń.

Prezydent nie zgodził się z zespołem

Dzień po prezentacji w MON, 25 października 2024 roku, do sprawy odniósł się Andrzej Duda. Podczas konferencji prasowej krytycznie ocenił podejście obecnego rządu do sprawy katastrofy smoleńskiej. Stwierdził, że poza zawiadomieniami przedstawionymi przez zespół z MON prokuratura powinna zająć się wyjaśnieniem samej sprawy smoleńskiej [czas nagrania: 09:50].

Kilka dni później na antenie Radia Zet prezydent przekonywał, że to kwestia niewygodna dla premiera Donalda Tuska, ponieważ to przez jego decyzje po 2010 roku w Smoleńsku nie przeprowadzono właściwego śledztwa.

Prokuratura wszczęła śledztwo tuż po katastrofie

Wbrew słowom prezydenta, polscy prokuratorzy pracowali przy sprawie katastrofy smoleńskiej. 10 kwietnia 2010 roku, czyli tego samego dnia, gdy doszło do tragedii, Naczelna Prokuratura Wojskowa (NPW) wydała postanowienie o wszczęciu śledztwa.

W 2015 roku NPW przedstawiła zarzuty dwóm rosyjskim kontrolerom lotu. Rok później śledztwo przekazano do Prokuratury Krajowej. Jest ono w toku i prowadzi je Zespół Śledczy nr 1 pod kierownictwem Krzysztofa Schwartza.

Z dostępnych informacji wiemy, że ustalono trzech podejrzanych – podpułkownika Pawła P. i dwóch innych rosyjskich oficerów. Zespół prokuratorski wystawił nakaz ich tymczasowego aresztowania.

Polscy prokuratorzy byli w Smoleńsku

Co istotne, równolegle z polskim śledztwem swoje własne prowadziła prokuratura rosyjska. Śledztwa były niezależne od siebie, jednak zespoły były miejscami zdane na współpracę. 

Ta kooperacja opierała się na dwóch międzynarodowych umowach podpisanych przez Polskę i Rosję. Mowa o Europejskiej Konwencji o pomocy prawnej w sprawach karnych z 1959 roku oraz Umowie między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych z 1996 roku.

Dochodzenie toczyło się oddzielnie od śledztwa

Zadanie ustalenia przyczyn i okoliczności katastrofy trafiło do rosyjskiego Międzypaństwowego Komitetu Lotniczego (MAK). Stało się tak, ponieważ Polska i Rosja zgodziły się oprzeć dochodzenie na regulacjach z Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (tzw. konwencja chicagowska). 

Zgodnie z art. 26 konwencji za zbadanie wypadku jest odpowiedzialne to państwo, w którym doszło do wypadku statku powietrznego (w tym przypadku Rosja).

Ze strony polskiej drugie i niezależne od pierwszego dochodzenie przeprowadziła Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (tzw. komisja Millera). Tu powtórzmy, że jej zadaniem – w przeciwieństwie do śledztwa prokuratorskiego – nie było ustalenie winy i odpowiedzialności, a zbadanie przyczyn i okoliczności wypadku. Więcej o toku tego dochodzenia dowiesz się z innej naszej analizy.

Czy samolot był wojskowy? Sprawa umowy dwustronnej

Andrzej Duda podniósł istotny argument. Mianowicie zauważył, że Tu-154M był samolotem wojskowym. Przyznał to w 2011 roku Jerzy Miller, czyli przewodniczący wspomnianej komisji.

Zdaniem prezydenta Polska nie powinna była w tym wypadku oprzeć dochodzenia na regulacjach z konwencji chicagowskiej, ponieważ dotyczy ona lotnictwa cywilnego.

Jako alternatywę przywołał dwustronną umowę polsko-rosyjską o lotnictwie wojskowym podpisaną w 1993 roku. W art. 11 czytamy, że Federacja Rosyjska i Rzeczpospolita zobowiązują się do wspólnego wyjaśniania incydentów lotniczych, awarii i katastrof, do których dojdzie w przestrzeni powietrznej drugiej ze stron. Czy faktycznie ten dokument byłby lepszą podstawą prawną do przeprowadzenia dochodzenia? 

Rząd nie wybrał umowy z racji na jej ograniczenia

Ten argument podniósł w 2012 roku poseł PiS Zbigniew Girzyński w interpelacji poselskiej. W odpowiedzi przedstawionej przez Wojciecha Nowickiego, podsekretarza w Kancelarii Premiera, czytamy, że:

Do sprawy odniósł się wtedy również ówczesny minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, który decyzję o skorzystaniu z konwencji chicagowskiej ocenił jako słuszną. Wyjaśnienie w tej sprawie przedstawił także Zespół do spraw wyjaśniania opinii publicznej przyczyn i okoliczności katastrofy. Z informacji dowiadujemy się, że:

Śledztwo i dochodzenie to dwie oddzielne kwestie

Andrzej Duda w swojej wypowiedzi zestawia ze sobą pracę polskich prokuratorów z pracą komisji lotniczych.

Z przytoczonych źródeł wiemy, że śledztwo prokuratorskie zostało wszczęte przez Naczelną Prokuraturę Wojskową w Warszawie już w dniu katastrofy i trwa do dzisiaj. Polscy prokuratorzy byli obecni na miejscu zdarzenia i pracowali na podstawie polskich przepisów i umów międzynarodowych w sprawach karnych.

Tymczasem dochodzenie w sprawie przyczyn i okoliczności katastrofy prowadziła rosyjska MAK i polska komisja Millera. Ich praca opierała się na konwencji chicagowskiej. Ani komisja, ani konwencja nie miały wpływu na prace prokuratury, chociaż raport z dochodzenia był jednym z dowodów włączonych w prowadzone śledztwo.