Kontekst wypowiedzi

W ostatnich dniach w mediach jednym z głównych tematów dyskusji jest opuszczenie aresztu przez podejrzanego o popełnienie przestępstwa na podłożu korupcyjnym Sławomira Nowaka. Były minister transportu został zatrzymany w lipcu ub. roku i przebywał areszcie tymczasowym łącznie przez 9 miesięcy.

13 kwietnia w programie „Gość Wydarzeń” wspomnianą sytuację skomentował wiceminister sprawiedliwości Michał Wójcik, który – odnosząc się do uwagi prowadzącego co do tego, że przez dziewięć miesięcy nie udało się sporządzić aktu oskarżenia – powiedział, że „w wielu takich sprawach osoby przebywają w aresztach dwa-trzy lata”. Do słów polityka Solidarnej Polski nawiązał Donald Tusk, były premier i przewodniczący Rady Europejskiej, zamieszczając na Twitterze wpis: „Pisowski minister Wójcik twierdzi, że trzy lata w areszcie bez wyroku sądowego to »coś normalnego«”.

Tweet spotkał się z szybką odpowiedzią Michała Wójcika, który przytoczył statystyki dotyczące liczby osób przebywających w areszcie tymczasowym powyżej 2 lat za rządów PO-PSL oraz rządów PiS. Wynika z nich, że za rządów poprzedników średnio ponad 300 osób więcej było tymczasowo aresztowanych dłużej niż 24 miesiące.

Co to jest tymczasowe aresztowanie?

Instytucja tymczasowego aresztowania została uregulowana w przepisach polskiego kodeksu postępowania karnego. Obok poręczenia majątkowego, poręczenia społecznego, poręczenia indywidualnego, dozoru policyjnego, nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego z pokrzywdzonym, zawieszenia w czynnościach zawodowych, nakazu powstrzymania się od określonej działalności lub prowadzenia określonego rodzaju pojazdów oraz zakazu opuszczania kraju jest jednym ze stosowanych środków zapobiegawczych.

Tymczasowe aresztowanie uważane jest za najbardziej restrykcyjny środek zapobiegawczy, który ma na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo przeciwdziałanie popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa.

Areszt może być nałożony w trakcie postępowania przygotowawczego przez sąd na wniosek prokuratora maksymalnie na okres trzech miesięcy. Prawo przewiduje możliwość jego przedłużenia również na wniosek prokuratora. Natomiast całkowity okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć dwóch lat (ewentualne przedłużenie może zapaść decyzją sądu apelacyjnego w przypadkach przewidzianych w kodeksie).

Statystyki dotyczące tymczasowych aresztowań

Dane dotyczące tymczasowych aresztowań powyżej 2 lat są prezentowane na stronie Informatora Statystycznego Wymiaru Sprawiedliwości w publikacji „Środki zapobiegawcze w sądach rejonowych i w sądach okręgowych w latach 2005-2020”. Statystyki prezentują się następująco:

• rok 2007: 996 osób,
• rok 2008: 824 osoby,
• rok 2009: 757 osób,
• rok 2010: 664 osoby,
• rok 2011: 631 osób,
• rok 2012: 492 osoby,
• rok 2013: 411 osób,
• rok 2014: 414 osób.

Na przestrzeni 8 lat średnia liczba osób przebywających w areszcie tymczasowym powyżej 2 lat wynosiła 648,6. Z kolei średnia w latach 2015-2020 to 342,5:

• rok 2015: 304 osoby,
• rok 2016: 257 osób,
• rok 2017: 236 osób,
• rok 2018: 283 osoby,
• rok 2019: 408 osób,
• rok 2020: 567 osób.

Warto jednak odnotować, że liczba osób aresztowanych powyżej 2 lat wzrasta od roku 2018. Ponadto liczba osób przebywających w areszcie tymczasowym pomiędzy rokiem 2015 a 2020 zwiększyła się z 5 140 do 8 878. Obecnie (stan na luty 2021) w areszcie tymczasowym przebywa 8 866 osób.

Zdaniem organizacji pozarządowych Court Watch Polska oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka środek zapobiegawczy w formie tymczasowego aresztowania jest nadużywany, co stanowi systemowy problem polskiego wymiaru sprawiedliwości. Na taki stan rzeczy zwracał również uwagę w swoim orzecznictwie funkcjonujący przy Radzie Europy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Więcej na ten temat pisaliśmy przy okazji analizy wypowiedzi posła Roberta Obazy.