Węgiel brunatny jedną z przyczyn smogu

Wypowiedź Władysława Kosiniaka-Kamysza w programie „Kropka nad i” pojawiła się kontekście dyskusji o spalaniu węgla brunatnego w gospodarstwach domowych. Węgiel brunatny jest jednym z bardziej szkodliwych źródeł energii, o większej emisji zanieczyszczeń i mniejszej wartości opałowej niż węgiel kamienny.

Przedwczesne śmierci w wyniku zanieczyszczeń powietrza

Tematowi emisji zanieczyszczeń powietrza oraz ich wpływowi na śmiertelność poświęcony został raport „Air quality in Europe 2021” (Jakość powietrza w Europie 2021), przygotowany przez Europejską Agencję Środowiska (EEA) na podstawie danych z 2019 roku. Rozdział „Health impacts of air pollution in Europe” przybliża wpływ trzech typów zanieczyszczeń powietrza na zdrowie: cząsteczek pyłu zawieszonego PM_2,5 (cząsteczek o średnicy do 2,5 mikrometra), dwutlenku azotu (NO₂) oraz ozonu (O₃).

Z tych trzech substancji szczególnie niebezpieczne są cząsteczki PM_2,5, będące – obok cząsteczek PM₁₀, benzo(a)pirenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych – składnikami smogu. Już kilkudniowa ekspozycja na niewiele zwiększone stężenie cząsteczek PM_2,5 (rzędu 10-15 µg/m³) w zauważalny sposób zwiększa ryzyko zatrzymania akcji serca.

Poprawa w stosunku do 2016 roku

Dane wskazują jednak pozytywny trend. W opublikowanej w 2019 roku edycji tego samego raportu, bazującej na danych z 2016 roku, rozkład zgonów z wymienionych przyczyn był następujący (s. 68):

• PM_2,5: 43 100 osób,
• NO₂: 1 500 osób,
• O₃: 1 100 osób.

Łączna liczba zgonów w 2016 roku wyniosła 45 700. Oznacza to, że przez trzy lata – od 2016 do 2019 roku – liczba przedwczesnych śmierci spadła o 3 840. Jedynie liczba zgonów spowodowanych przez dwutlenek azotu wzrosła.

Standardy czystości powietrza w Unii Europejskiej

W raporcie „Europe’s air quality status 2022”, bazującym na danych z 2020 roku, pojawiają się dwa dopuszczalne poziomy stężenia pyłów PM_2,5. Pierwszy z nich, 25 µg/m³, to obecny poziom ustalony przez Unię Europejską. Drugi to 5 µg/m³, zgodny z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia na 2021 rok.

Dane z 2020 roku pokazują, że mniej niż 1 proc. miejskiej populacji Unii Europejskiej był narażony na stężenie PM_2,5 przekraczające 25 µg/m³, ale aż 96 proc. oddychało powietrzem niespełniającym kryteriów WHO.

W stosunku do poprzedniego raportu z 2021 roku, opartego na danych z 2019, nastąpiła jednak poprawa. Wcześniej 4 proc. miejskiej populacji Unii Europejskiej oddychało powietrzem o stężeniu PM_2,5 przekraczającym 25 µg/m³. Dla kryterium powyżej 5 µg/m³ odsetek ten wynosił w 2019 roku 97 proc.

Słaba jakość powietrza w Polsce na tle Unii

Patrząc na statystyki Unii Europejskiej, Polska w 2019 roku była w czołówce krajów Unii o najwyższej liczbie przedwczesnych zgonów z powodu PM_2,5:

• Niemcy: 53 800,
• Włochy: 49 900,
• Polska: 39 300,
• Wielka Brytania: 33 100,
• Francja: 29 800.

Jednocześnie w 2020 roku Polska była jednym z trzech krajów Unii Europejskiej, w których średnie pomiary w niektórych stacjach badawczych wykazywały poziom wyższy niż 25 µg/m³. Spośród 123 polskich stacji pomiarowych uwzględnionych w badaniu, w trzech z nich średni roczny poziom stężenia pyłów zawieszonych PM_2,5 przekroczył limit ustalony przez Unię. Były to Godów, Nowy Sącz oraz Goczałkowice Zdrój. Jednocześnie nigdzie nie osiągnięto średniego stężenia poniżej 5 µg/m³.

Różnica dla zdrowia między tymi stężeniami jest znacząca. Raport „Health impacts of air pollution in Europe” zwraca uwagę, że gdyby w 2019 roku udało się utrzymać cząsteczki PM_2,5 na rekomendowanym przez WHO stężeniu 5 µg/m³, w samej Polsce liczba śmierci mogłaby być mniejsza o 27 700.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, jaki wpływ na zdrowie ma smog, zapoznaj się z naszą analizą wypowiedzi Jana Dudy.