Trwa spór wokół Prokuratury Krajowej

Minister sprawiedliwości i Prokurator Generalny Adam Bodnar w połowie stycznia 2024 roku stwierdził, że Dariusz Barski został w niewłaściwy sposób przywrócony ze stanu spoczynku do służby czynnej. Z tego powodu Barski nie może dalej sprawować funkcji Prokuratora Krajowego. Od tego czasu to Bodnar czuwa nad funkcjonowaniem Prokuratury Krajowej (PK).

Tego samego dnia PK opublikowała oświadczenie, w którym sprzeciwia się decyzji Prokuratora Generalnego i podkreśla, że Barski nadal zgodnie z prawem pełni funkcję Prokuratora Krajowego. Kilka dni później Trybunał Konstytucyjny nakazał wstrzymanie decyzji Bodnara. Swój sprzeciw wobec decyzji ministra wyraził również prezydent Duda oraz politycy PiS i Suwerennej Polski.

Sławomir Mentzen na antenie TVN24 zarzucił politykom PiS hipokryzję [czas nagrania 19:04]. Jak podkreślił, poprzednia władza starała się przejąć kontrolę nad prokuraturą, a dopiero gdy pojawiło się niebezpieczeństwo utraty władzy, zapewniono Prokuraturze Krajowej niezależność.

Kiedy połączono ministerstwo z prokuraturą?

W 1990 roku przyjęto ustawę, która stwierdzała, że „Funkcje Prokuratora Generalnego sprawuje Ministerstwo Sprawiedliwości”. Tym samym przez ostatnie 34 lata, poza jednym kilkuletnim okresem, urząd Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości pełniła równocześnie ta sama osoba.

W roku 2010 rozdzielono te dwie funkcje z inicjatywy rządu PO-PSL. Wówczas na mocy ustawy zadecydowano, że Prokuratora Generalnego na stanowisko będzie powoływał Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury.

Pierwszą i jedyną osobą, którą powołano w tym trybie był Andrzej Seremet. Pracował na tym stanowisku od marca 2010 roku do marca 2016 roku. Więcej na ten temat przeczytasz w innej naszej analizie. 

PiS ponownie połączył dwa urzędy

Rozdzielenie tych urzędów trwało 6 lat. Rząd Prawa i Sprawiedliwości po zdobyciu władzy w 2015 roku podjął się ich ponownego połączenia. W styczniu 2016 roku uchwalono przepisy wprowadzające ustawę Prawo o prokuraturze, a wraz z nimi dwie istotne zmiany.

Na czele Prokuratury Krajowej postawiono wówczas Prokuratora Krajowego, który miał być powoływany przez premiera na wniosek Prokuratora Generalnego (art. 14). Tym samym, była to osoba zależna od aktualnej władzy. Co więcej, odwołanie z tego stanowiska wymagało zgody prezydenta, który również jest związany z PiS. Taki prokurator miał być przełożonym prokuratorów pozostałych powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (art. 18).

Święczkowski bronił reformy w wywiadzie

Tej reformy i zmian w strukturze bronił w styczniu 2016 roku wiceminister sprawiedliwości w rządzie Beaty Szydło, Bogdan Święczkowski. W wywiadzie dla „Dziennika Gazety Prawnej” przekonywał, że rozdzielenie urzędów Prokuratora Generalnego i ministra sprawiedliwości było błędem. Stwierdził nawet, że wówczas „zniszczono polską prokuraturę”, ponieważ Prokurator Generalny nie miał nawet możliwości kierowania prokuraturą.

PiS w 2023 roku zreformował prokuraturę

Faktycznie, w sierpniu 2023 roku, jeszcze za rządów Prawa i Sprawiedliwości, Sejm przyjął rządowy projekt nowelizacji 34 różnych ustaw. Przez te zmiany wzmocniono rolę Prokuratora Krajowego, przyznano mu nowe uprawnienia oraz przekazano różne kompetencje, które dotychczas przysługiwały Prokuratorowi Generalnemu.

W uzasadnieniu do projektu ustawy czytamy, że były to zmiany podyktowane faktem, że Prokurator Krajowy jako Pierwszy Zastępca Prokuratora Generalnego już przedtem zastępował go przy wielu czynnościach. Ustawa miała więc oficjalnie przekazać do Prokuratora Krajowego sprawy, które angażowały Prokuratora Generalnego. Na stronie 68. uzasadnienia czytamy:

Jak zmieniły się kompetencje Prokuratora Krajowego?

W ramach reformy to na ręce Prokuratora Krajowego przekazano zadanie powoływania i odwoływania nowych osób na stanowiska prokuratora regionalnego, okręgowego i rejonowego (art. 21 pkt 5). Przedtem robił to Prokurator Generalny na wniosek Prokuratora Krajowego.

Co więcej, przyznano Prokuratorowi Krajowemu prawo do podważenia decyzji Prokuratora Generalnego. Jak czytamy, po art. 7 par 2 (który określa, że prokurator jest zobowiązany wykonywać polecenia swojego prokuratora przełożonego) dodano dwa kolejne paragrafy:

• § 2a Prokurator Generalny polecenia podległym prokuratorom wydaje za pośrednictwem Prokuratora Krajowego.
• § 2b W szczególnie uzasadnionych wypadkach, z uwagi na dobro postępowania lub prawidłowość funkcjonowania prokuratury, Prokurator Krajowy może zażądać zmiany lub uchylenia skierowanego do niego polecenia albo polecenia, o którym mowa w § 2a, chyba że polecenie dotyczy wszczęcia postępowania przygotowawczego.

W uzasadnieniu do projektu czytamy, że taka zmiana miała podkreślać szczególną rolę Prokuratora Krajowego w kierowaniu prokuraturą. Dodatkowo jej celem było „wyłączenie zagrożeń” związanych z opiniami o niespójności przepisów o podległości służbowej z proponowanymi zmianami w prokuraturze (s. 71).

Kolejne nowe kompetencje Prokuratora Krajowego

Przyjęto również szereg zmian, które przekazały Prokuratorowi Krajowemu dotychczasowe kompetencje Prokuratora Generalnego określone w ustawach: o Policji, o Straży Granicznej, o Żandarmerii Wojskowej, o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, o Służbie Więziennej  (art. 21 pkt 2). Do PK przekazano decyzyjność w sprawach czynności związanych z przeprowadzaniem niejawnych działań przez wyżej wymienione służby (s. 70).

Ponadto do kompetencji i zadań Prokuratora Krajowego dodano podejmowanie decyzji w sprawach osobowych prokuratorów oraz asesorów (art. 21 pkt 2). Przez sprawy osobowe, zgodnie z uzasadnieniem ustawy, należy rozumieć kwestie kształtujące status zawodowy tych osób (s. 70).

W tym miejscu należy podkreślić, że Prokurator Krajowy jest nadal osobą zależną od rządu, ponieważ powołuje go Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego. Co jednak istotne, aby odwołać osobę z tego stanowiska, potrzebna jest pisemna zgoda prezydenta (art. 14).