Kontrowersje w związku z reportażem TVN

W ostatnim czasie głośno zrobiło się o postaci Jana Pawła II w wyniku publikacji reportażu „Franciszkańska 3” w serwisie TVN. Według informacji przekazanych w filmie Karol Wojtyła miał ukrywać przypadki niektórych księży oskarżonych o pedofilię.

Te doniesienia wywołały polaryzację względem osoby Jana Pawła II. Niedługo po publikacji reportażu została przyjęta uchwała ws. obrony dobrego imienia papieża.

O ustaleniach dziennikarzy TVN dyskutowano również w programie „Kawa na ławę” 12 marca. Jeden z gości, Piotr Zgorzelski (który poparł uchwałę), przekonywał, że źródła zaprezentowane we „Franciszkańskiej 3” są „powierzchowne i niewiarygodne”. Przypomniał ponadto, że to Jan Paweł II zobowiązał hierarchów kościelnych do zgłaszania przestępstw seksualnych do Watykanu.

Zmiany w sprawie wykroczeń wobec szóstego przykazania

W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 roku, w kanonie 2359, za wykroczenie przeciwko szóstemu przykazaniu wśród kar wymieniono zawieszenie w obowiązkach, obłożenie infamią (utrata czci i dobrego imienia), a także pozbawienie urzędu, beneficjum, godności i funkcji.

W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku, wprowadzonym w czasie pontyfikatu Jana Pawła II, kanon 1395 głosił, że duchowny, który złamał szóste przykazanie z osobą poniżej lat szesnastu, „powinien być ukarany sprawiedliwymi karami, nie wyłączając w razie potrzeby wydalenia ze stanu duchownego”. Dopiero po nowelizacjach jako karę za pedofilię przewidziano pozbawienie urzędu, sprawiedliwe kary lub wydalenie ze stanu duchownego.

W 1988 roku ogłoszona została konstytucja apostolska „Pastor bonus”. Jej art. 52 nadawał Kongregacji Nauki Wiary (od 2022 roku Dykasteria Nauki Wiary) możliwość nakładania sankcji kanonicznych nie tylko w przypadku przestępstw przeciwko wierze, ale również wobec „poważniejszych przestępstw popełnianych przeciwko moralności”.

Zmiana ta przesunęła odpowiedzialność z diecezji, w których zostało popełnione „poważniejsze przestępstwo przeciw moralności”, na Stolicę Apostolską. Akt ten nie określał jednak dokładnych wykroczeń, które miałyby być zgłaszane, ani nie wprowadzał obowiązku zawiadamiania o nich.

Obowiązek zgłaszania wykroczeń do Kongregacji Nauki Wiary

W 2001 roku wystosowany został list papieski o charakterze dekretu „Sacramentorum sanctitatis tutela”, który wprowadzał normy postępowania dla przestępstw pozostających pod jurysdykcją prawną Kongregacji Nauki Wiary. Przestępstwo przeciw szóstemu przykazaniu Dekalogu popełnione przez duchownego z nieletnim poniżej osiemnastego roku życia zostało w nim uznane za najcięższe przestępstwo.

Dokument zobowiązywał ponadto ordynariuszy i hierarchów do zgłaszania bezpośrednio w Watykanie wykroczeń wobec szóstego przykazania:

W dokumencie uznano ponadto wykorzystanie nieletnich za jedno z najcięższych przestępstw kościelnych. Jednocześnie wiek zabroniony został podniesiony do 18 roku życia. Warto wspomnieć, że w przestępstwach przeciwko szóstemu przykazaniu, w których ofiarą była osoba małoletnia, przedawnienie zostało ustalone na dziesięć lat, poczynając od ukończenia osiemnastego roku życia przez ofiarę.

Czy Watykan pilnuje, aby to prawo było przestrzegane?

Znane są przypadki egzekwowania obowiązku zawiadomienia Watykanu na temat przestępstw seksualnych, a także przypadki postępowań wszczętych wobec biskupów, którzy nie dopełnili zobowiązań w tym zakresie.

Za przykład może posłużyć postępowanie wobec byłego biskupa Henryka Tomasika, który nie zgłosił przypadków pedofilii pomimo obowiązku. W 2022 roku Watykan uznał go za winnego niezawiadomienia wymiaru sprawiedliwości i Stolicy Apostolskiej o przestępstwie. Gazeta Wyborcza ustaliła, że biskupa Tomasika ukarano trzyletnim zakazem odprawiania mszy świętych oraz uczestniczenia w uroczystościach kościelnych i państwowych na terenie diecezji radomskiej. Stolica Apostolska nie potwierdziła tych informacji.

Podobnymi zaniedbaniami wykazał się w 2002 roku Wiktor Skworc, pełniący wówczas posługę jako biskup tarnowski, a obecnie jako arcybiskup metropolita katowicki. Hierarcha nie zgłosił przestępstwa pedofilskiego księdza Stanisława P. Dopiero w 2010 roku, po ponownym zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa przez wspomnianego księdza, sprawa została zgłoszona do Watykanu, a 10 czerwca 2013 roku zapadł wyrok. Jak podaje Diecezja Tarnowska:

Według rzecznika Diecezji Katowickiej niewywiązanie się z powiadomienia Watykanu mogło być spowodowane tym, że od wprowadzenia przepisów przez papieża Jana Pawła II nie upłynęło wiele czasu, co skutkowało brakiem doświadczenia w realizowaniu nowych zobowiązań. Dodano także, że ocena zdarzeń mogła być błędna.