Edukacja 
Ekologia 
Energetyka 
Fact-checking 
Klimat 
Rosja 
UE 
Ukraina 
Wybory 
Skopiuj link
Drukuj
Udostępnij
16 min czytania
Sprawdzamy wypowiedzi polityków i osób publicznych pojawiające się w przestrzeni medialnej i internetowej. Wybieramy wypowiedzi istotne dla debaty publicznej, weryfikujemy zawarte w nich informacje i przydzielamy jedną z pięciu kategorii ocen.
16 min czytania
Które państwa karzą za obrazę uczuć religijnych? Nie tylko Polska
Które państwa karzą za obrazę uczuć religijnych? Nie tylko Polska
Z tego, co pamiętam, (…) to chyba takie prawo (o obrazie uczuć religijnych – przyp. Demagog) obowiązuje tylko w Rosji i w państwach muzułmańskich.
Fałsz
Wypowiedź uznajemy za fałsz, gdy:
- nie jest zgodna z żadną dostępną publicznie informacją opartą na reprezentatywnym i wiarygodnym źródle,
- jej autor przedstawia nieaktualne informacje, którym przeczą nowsze dane, zawiera szczątkowo poprawne dane, ale pomija kluczowe informacje i tym samym fałszywie oddaje stan faktyczny.
Fałsz
Wypowiedź uznajemy za fałsz, gdy:
- nie jest zgodna z żadną dostępną publicznie informacją opartą na reprezentatywnym i wiarygodnym źródle,
- jej autor przedstawia nieaktualne informacje, którym przeczą nowsze dane, zawiera szczątkowo poprawne dane, ale pomija kluczowe informacje i tym samym fałszywie oddaje stan faktyczny.
- Polski kodeks karny przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat za obrazę uczuć religijnych innych osób.
- W Rosji za „publiczne działania wyrażające jawny brak szacunku dla społeczeństwa i podjęte w celu obrazy uczuć religijnych wierzących” ustanowiono karę pieniężną w wysokości do 300 tys. rubli, karę do 1 roku przymusowych prac lub pozbawienia wolności na rok. Wyższe kary przewidziano dla osób, które podejmują się takich działań w miejscach kultu.
- Według raportu amerykańskiej komisji ds. międzynarodowej wolności religijnej przepisy penalizujące bluźnierstwo lub obrazę uczuć religijnych znajdziemy, według stanu na 2020 rok, w co najmniej 84 państwach.
- Przepisy takie występują w co najmniej 34 państwach, gdzie dominującą religią jest islam. Znajdziemy jednak analogiczne regulacje w państwach katolickich, prawosławnych oraz innych.
- W samej Europie przepisy o obrazie uczuć religijnych pojawiają się w co najmniej 12 państwach (oprócz Polski): Andorze, Austrii, Finlandii, Niemczech, Włoszech, Liechtensteinie, Mołdawii, Czarnogórze, San Marino, Hiszpanii, Szwajcarii oraz Ukrainie.
- Na tej podstawie oceniamy wypowiedź Włodzimierza Czarzastego jako fałszywą.
Solidarna Polska proponuje zmiany w Kodeksie karnym
Politycy partii Zbigniewa Ziobry przedstawili 14 kwietnia poselski projekt ustawy o zmianie Kodeksu karnego. Proponowane rozwiązania mają zaostrzyć dotychczasowe przepisy dotyczące obrazy uczuć religijnych oraz zwiększyć ochronę wolności religii i sumienia.
Propozycje z nowego projektu zostały zaprezentowane przez Marcina Warchoła podczas konferencji prasowej w Sejmie. Politycy ugrupowania podkreślali nieskuteczność obecnych przepisów, przez którą – według nich – wzrasta liczba przestępstw przeciwko osobom wierzącym ze względu na ich religię.
Wiceminister @MarRomanowski: Obecne przepisy chroniące wolność sumienia i wyznania są nieskuteczne. Znacznie wzrasta liczba przestępstw przeciwko wiernym ze względu na wyznawaną przez nich religię. 1/2 pic.twitter.com/jtdAwH2cKP
— Solidarna Polska (@SolidarnaPL) April 14, 2022
Nawet dwa lata więzienia za obrazę uczuć religijnych
Projekt ustawy przewiduje zmiany w art. 195 i art. 196 obecnie obowiązującego Kodeksu karnego, czyli przepisów penalizujących przeszkadzanie w aktach religijnych oraz obrazę uczuć religijnych.
Wśród rozwiązań proponowanych przez Solidarną Polskę znalazło się m.in. zaostrzenie kar. W projekcie ustawy możemy przeczytać, że publiczne lżenie lub wyszydzanie Kościoła, związku wyznaniowego albo przedmiotu i miejsca czci miałoby podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat.
Politycy zaproponowali również uwzględnienie w kodeksie kar za przeszkadzanie w pogrzebie, uroczystościach lub obrzędach żałobnych. Dodatkowo osobie, która swoim zachowaniem doprowadziłaby do przerwania uroczystości, groziłaby dodatkowa kara – nawet do 3 lat więzienia.
Kontrowersje dotyczące przepisów chroniących religię
Propozycja Solidarnej Polski wywołała gorącą dyskusję w mediach. W sprawie wypowiedział się m.in. poseł Władysław Teofil Bartoszewski (Koalicja Polska–PSL), którego zdaniem przepisy są niedoprecyzowane i na ich podstawie każdego można by pozwać do sądu.
Krytycznie wypowiedział się także Paweł Kowal z KO, według którego reforma nie jest w ogóle potrzebna.
O projekt ustawy został zapytany również Włodzimierz Czarzasty podczas swojej wizyty w Radiu Zet 19 kwietnia. Lider Nowej Lewicy wypowiedział się sceptycznie nie tylko na temat pomysłu Solidarnej Polski, ale również samego pomysłu karania za obrazę uczuć religijnych.
Czarzasty zaznaczył, że jego zdaniem art. 196 Kodeksu karnego powinien zostać zlikwidowany, ponieważ ocena, kiedy dochodzi do obrazy uczuć, jest trudna i relatywna. Zasugerował również, że oprócz Polski takie przepisy obowiązują jedynie w Rosji i krajach muzułmańskich.
W ubiegłym roku weryfikowaliśmy podobną wypowiedź drugiego z liderów Nowej Lewicy – Roberta Biedronia. Zapoznaj się z nią tutaj.
Obraza uczuć religijnych w Polsce
Obecnie Kodeks karny reguluje kwestię obrazy uczuć religijnych w art. 196. Zgodnie z nim:
„Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.
Oprócz tego w kodeksie znajdziemy także art. 195 penalizujący przeszkadzanie w aktach religijnych. Jak czytamy:
„1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym”.
Solidarna Polska postuluje wykreślenie sformułowania „złośliwie”. Według ugrupowania w obecnym brzmieniu przepis jest nieprecyzyjny i utrudnia ochronę wiary oraz bezpiecznego sprawowania aktów religijnych.
Ochrona uczuć religijnych w Rosji
Przepisy penalizujące obrazę uczuć religijnych w Rosji zostały wprowadzone w 2013 roku. Projekt ustawy powstał w reakcji na prowokację członkiń punkrockowej grupy muzycznej Pussy Riot, które w lutym 2012 roku wykonały utwór „Bogurodzico, przegoń Putina” w moskiewskim soborze Chrystusa Zbawiciela. Wydarzenie było protestem przeciwko Władimirowi Putinowi oraz poparciu udzielonemu rosyjskiemu prezydentowi przez patriarchę Cyryla I.
Ustawa przyjęta w czerwcu 2013 roku wprowadziła zmiany w art. 148 rosyjskiego kodeksu karnego. Nowe przepisy przewidywały kary za naruszanie wolności sumienia i wiary.
Przede wszystkim za „publiczne działania wyrażające jawny brak szacunku dla społeczeństwa i podjęte w celu obrazy uczuć religijnych wierzących” ustanowiono karę pieniężną w wysokości do 300 tys. rubli, karę do 1 roku przymusowych prac lub pozbawienia wolności na rok.
Wyższe kary przewidziano dla osób, które podejmują się takich działań w świątyniach lub miejscach kultu. W tym przypadku grozi kara do 500 tys. rubli, trzy lata przymusowych prac lub pozbawienie wolności także do lat trzech.
Raport amerykańskiej komisji ds. międzynarodowej wolności religijnej
W kwietniu 2020 roku ukazał się raport „Legislation Factsheet: Blasphemy” amerykańskiej komisji badającej wolność religijną na świecie. Według stanu na 2020 rok przepisy chroniące wiarę lub penalizujące obrazę uczuć religijnych mogliśmy znaleźć w co najmniej 84 państwach na świecie (ok. 1/3 państw).
Według raportu łącznie 14 państw w Europie miało przepisy regulujące te kwestie. Były to: Andora, Austria, Finlandia, Niemcy, Włochy, Liechtenstein, Mołdawia, Czarnogóra, Polska, Rosja, San Marino, Hiszpania, Szwajcaria i Ukraina.
Zdaniem komisji prawa penalizujące obrazę uczuć religijnych są często nieprecyzyjne i niejasne, a także nierzadko nadużywane przez rządy w celu cenzurowania oraz szykanowania niepożądanych poglądów.
Przepisy w państwach europejskich
Wypowiedź Włodzimierza Czarzastego nie jest zgodna z prawdą, ponieważ przepisy penalizujące obrazę uczuć religijnych znajdziemy również w kodeksach karnych oraz ustawach m.in. niektórych państw europejskich.
Hiszpania
W hiszpańskiej konstytucji znajdziemy zapis regulujący swobodę wyznania. Art. 16 gwarantuje wolność ideologiczną i religijną jednostek oraz wspólnot. Dodatkowo nikt nie może być zmuszany do składania zeznań na temat swojej ideologii, wiary lub przekonań.
W kodeksie karnym znajdziemy też art. 525 regulujący kwestię ochrony uczuć zarówno osób wierzących, jak i niewierzących. Jak czytamy:
„1. Kto w celu obrażenia uczuć członków wyznania religijnego publicznie, ustnie, pisemnie lub za pomocą jakiegokolwiek rodzaju dokumentu szydzi z ich dogmatów, wierzeń, rytuałów lub ceremonii, jak również złośliwie przeszkadza, również publicznie, tym, którzy wyznają lub praktykują swoją religię, poniesie karę grzywny w wysokości (równowartości wynagrodzenia za okres – przyp. Demagog) od ośmiu do dwunastu miesięcy.
2. Tę samą karę poniesie ten, kto publicznie szydzi słowem lub pisemnie z osób niepraktykujących żadnej religii albo w ogóle niewierzących”.
Niemcy
W Niemczech zapis dotyczący ochrony treści religijnych i światopoglądowych znajdziemy w art. 166 kodeksu karnego. Jak czytamy:
„1. Kto publicznie albo przez rozprowadzanie pism znieważa religijne lub światopoglądowe przekonania innych osób w sposób, który może zagrażać porządkowi publicznemu, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech bądź karze grzywny.
2. Tej samej karze podlega również ten, kto publicznie lub przez rozprowadzanie pism znieważa istniejący w kraju kościół albo inną wspólnotę religijną bądź stowarzyszenie światopoglądowe oraz ich instytucje i obyczaje w sposób, który może zagrażać porządkowi publicznemu”.
Austria
Z podobnym przepisem mamy do czynienia również w Austrii. Jak głosi art. 188 austriackiego kodeksu karnego:
„Kto publicznie, w sposób mogący powodować uzasadnione wzburzenie, uwłacza bądź wyszydza osobę lub rzecz będącą przedmiotem czci albo dogmatu, prawnie dozwolony kult lub instytucję kościoła czy społeczności religijnej mającej siedzibę na terytorium Austrii, podlega karze pozbawienia wolności do sześciu miesięcy lub grzywny do 360 stawek dziennych”.
Finlandia
Przepisy penalizujące obrazę uczuć religijnych znajdziemy w rozdziale 17 kodeksu karnego Finlandii:
„Sekcja 10 – Naruszenie świętości religii
Osoba, która:
1. publicznie bluźni przeciwko Bogu lub, w celu obrażenia, publicznie zniesławia lub profanuje to, co jest uważane za święte przez kościół lub wspólnotę wyznaniową (…), lub
2. hałasuje, grozi lub w inny sposób przeszkadza w kulcie, obrzędzie religijnym, innych podobnych uroczystościach religijnych lub pogrzebie,
podlega karze grzywny lub pozbawienia wolności do sześciu miesięcy”.
Portugalia
Z podobnymi przepisami spotkamy się w portugalskim kodeksie karnym. Jak czytamy w art. 251:
„1. Kto publicznie obraża inną osobę lub szydzi z niej ze względu na jej przekonania bądź funkcje religijne, w sposób zakłócający spokój publiczny, podlega karze pozbawienia wolności do 1 roku lub grzywny (w wysokości równowartości wynagrodzenia za okres – przyp. Demagog) do 120 dni.
2. Każdy, kto bezcześci miejsce lub przedmiot kultu bądź czci religijnej, podlega takiej samej karze, w sposób właściwy dla zakłócenia spokoju publicznego”.
Do obrazy uczuć religijnych odnosi się również art. 252:
„Kto
a) za pomocą przemocy lub groźby wyrządzenia poważnej szkody uniemożliwia lub zakłóca zgodne z prawem wykonywanie kultu religijnego,
b) publicznie szkaluje akt religijny lub wyszydza go,
podlega karze pozbawienia wolności do 1 roku lub grzywny (w wysokości równowartości wynagrodzenia za okres – przyp. Demagog) do 120 dni”.
Włochy
We Włoszech kwestia ochrony uczuć religijnych regulowana jest przez kodeks karny, choć do tych przepisów odnosi się również wyrok włoskiego Trybunału Konstytucyjnego. W kodeksie karnym czytamy:
„Art. 403. Kto publicznie znieważa wyznanie religijne, obrażając tych, którzy je wyznają, podlega karze grzywny od 1000 do 5000 euro.
Osobie, która obraża uczucia religijne poprzez zniewagę duchownego, wyznacza się grzywnę od 2000 euro do 6000 euro.
Art. 404. Kto w miejscu przeznaczonym do kultu bądź w miejscu publicznym lub otwartym dla publiczności, obraża wyznanie religijne, oczernia obraźliwymi wyrażeniami przedmioty kultu lub konsekrowane do kultu bądź z konieczności przeznaczone do praktykowania kultu, lub popełnia czyn podczas pełnienia funkcji religijnych wykonywanych w miejscu prywatnym przez osobę duchowną, zostanie ukarany grzywną w wysokości od 1000 do 5000 euro.
Kto publicznie i celowo niszczy, (…) pogarsza stan, czyni bezużytecznymi lub brudzi rzeczy będące przedmiotem czci lub poświęcone czci, lub z konieczności przeznaczone do sprawowania kultu, podlega karze pozbawienia wolności do dwóch lat.
Art. 405. Kto uniemożliwia lub przeszkadza w wykonywaniu funkcji, ceremonii lub praktyk religijnych, wykonywanych z asystą duchownego albo w miejscu przeznaczonym do kultu lub w miejscu publicznym lub ogólnodostępnym, podlega karze do dwóch lat pozbawienia wolności. Jeżeli jednocześnie dochodzi do przemocy wobec ludzi lub groźby użycia przemocy, stosuje się karę pozbawienia wolności od roku do trzech lat”.
Do kwestii uczuć religijnych odnosi się także art. 724 kodeksu karnego:
„Kto publicznie bluźni obelgami lub skandalicznymi słowami przeciwko boskości, symbolom lub ludowi, czczonymi w religii państwowej, podlega karze pieniężnej od 51 do 309 euro. Ta sama kara dotyczy każdego, kto przeprowadza jakiekolwiek obraźliwe publiczne manifestacje wobec zmarłych”.
Przepisy zostały zmodyfikowane wyrokami włoskiego Trybunału Konstytucyjnego. Wyrok z 18 października 1995 roku ogłosił „bezprawność” art. 724 w kontekście obrazy symboli oraz osób czczonych w religii państwowej.
Natomiast wyrokiem z 18 kwietnia 2005 roku Trybunał zniósł obowiązujące wcześniej kary pozbawienia wolności za obrazę uczuć religijnych wynikające przedtem z art. 403.
Andora
Przepisy chroniące wolność sumienia, ideologii i religii znajdziemy również w kodeksie karnym Księstwa Andory. W art. 339 czytamy:
„Każdy, kto w obraźliwy sposób publicznie dopuszcza się czynów lub wypowiedzi poważnie obraźliwych wobec członków jakiejś religii, narodowości, grupy etnicznej, związku zawodowego, grupy politycznej lub osób wyznających określone przekonania lub ideologie, podlega karze aresztowania”.
Liechtenstein
W kodeksie karnym Liechtensteinu znajdziemy kilka artykułów odnoszących się do wolności religijnej oraz ochrony uczuć religijnych. Przede wszystkim w art. 188 czytamy:
„Kto publicznie uwłacza lub wyśmiewa osobę lub rzecz będącą przedmiotem kultu funkcjonującego na terenie państwa albo grupy wyznaniowej, albo doktrynę kościoła zgodną z prawem państwowym w okolicznościach, w których jego zachowanie mogłoby wywołać uzasadnione zirytowanie, podlega karze pozbawienia wolności do sześciu miesięcy albo karze grzywny do 360 stawek dziennych”.
Na podstawie art. 189 karze podlega również przeszkadzanie w uroczystościach religijnych (pozbawienie wolności do 6 miesięcy bądź grzywna do 360 stawek dziennych).
Ponadto art. 126 przewiduje karę dwóch lat więzienia dla osób, które dokonują szkód na terenie miejsc kultu lub w kościołach, a także na cmentarzach i miejscach pochówku. Natomiast art. 128 dodaje karę do trzech lat więzienia za dokonywanie kradzieży w miejscach kultu lub kościołach.
Mołdawia
Mołdawia w swoim kodeksie karnym, a konkretnie w art. 346, przewiduje następujące rozwiązania:
„Intencjonalne działania i publiczne wezwania, w tym za pośrednictwem mediów pisanych i elektronicznych, mające na celu wzniecanie wrogości narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej (…), oraz bezpośrednie lub pośrednie ograniczenie praw (…) wobec obywateli według ich przynależności narodowej, etnicznej, rasowej lub wyznaniowej podlega karze grzywny do 600 jednostek konwencjonalnych lub nieodpłatnej pracy społecznej od 180 do 240 godzin albo karze pozbawienia wolności do lat 3”.
Czarnogóra
W czarnogórskim kodeksie karnym napotkamy art. 161 dotyczący wykroczeń przeciwko wolności manifestowania religii i praktykowania rytuałów religijnych. Głosi on, że:
„1. Kto uniemożliwia lub ogranicza wolność przekonań lub wolność manifestowania wyznania podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności na okres do dwóch lat.
2. Kara określona w ustępie 1 niniejszego artykułu nakładana jest również na każdego, kto uniemożliwia lub utrudnia praktykowanie obrzędów religijnych.
3. Kto zmusza inną osobę do wyznania swoich przekonań religijnych, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do roku.
4. Osoba piastująca publiczne stanowisko, która popełnia przestępstwo określone w ustępach od 1 do 3 niniejszego artykułu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.
San Marino
San Marino penalizuje wykroczenia przeciwko wolności religii i sumienia w art. 261 i 262 swojego kodeksu karnego. Jak czytamy:
„Art. 261. Kto przemocą lub groźbą uniemożliwia komuś wyznawanie wiary religijnej, jej propagowanie lub uczestnictwo w publicznym lub prywatnym kulcie, podlega karze pozbawienia wolności II stopnia.
Art. 262. Kto uniemożliwia lub przeszkadza w wykonywaniu funkcji religijnych, ceremonii lub procesji, które odbywają się w asyście duchownego, podlega karze pozbawienia wolności I stopnia. Jeżeli przestępstwo zostało popełnione z użyciem przemocy lub groźby, kara jest podwyższona o jeden stopień”.
Szwajcaria
Interesujące nas przepisy znajdziemy również w kodeksie karnym Szwajcarii. W art. 261 możemy przeczytać, że:
„Kto publicznie i w sposób wulgarny znieważa lub wyśmiewa przekonania innych w sprawach wiary, a w szczególności wiary w Boga, lub hańbi przedmioty kultu religijnego,
Kto złośliwie zapobiega, zakłóca lub publicznie wyśmiewa konstytucyjnie gwarantowany akt kultu,
Kto złośliwie hańbi miejsce lub przedmiot przeznaczony do kultu konstytucyjnie gwarantowanego lub przeznaczonego do takiego aktu kultu,
zostanie ukarany grzywną”.
Ukraina
Przepisy penalizujące obrazę uczuć religijnych znajdziemy także w kodeksie karnym naszych wschodnich sąsiadów. W art. 178, 179 i 180 kodeksu karnego Ukrainy czytamy:
„Art. 178. Uszkodzenie lub zniszczenie architektury sakralnej lub miejsc kultu podlega karze grzywny do 300-krotności minimalnej stawki dochodów wolnych od podatku lub karze prac społecznych na okres od 60 do 240 godzin, aresztu do sześciu miesięcy lub ograniczenia wolności na okres do trzech lat, lub karze pozbawienia wolności na ten sam okres.
Art. 179. Nielegalne zatrzymanie, zbezczeszczenie lub zniszczenie świętości religijnych podlega karze grzywny do 200-krotności minimalnej stawki dochodów wolnych od podatku lub karze prac społecznych na okres od 60 do 240 godzin, aresztu do sześciu miesięcy lub ograniczenia wolności na okres do trzech lat, lub karze pozbawienia wolności na ten sam okres.
Art. 180. Zakłócenie ceremonii religijnych
1. Nielegalne zakłócenie ceremonii religijnych, w przypadku gdy udaremniało lub mogło udaremnić ceremonię religijną, podlega karze grzywny do 50-krotności minimalnej stawki dochodów wolnych od podatku lub prac społecznych na okres od 120 do 240 godzin, aresztu do sześciu miesięcy lub ograniczenia wolności na okres do dwóch lat.
2. Zmuszenie duchownego do pełnienia obrzędu przemocą lub presją psychiczną podlega karze grzywny do 50-krotności minimalnej stawki dochodów minimalnych lub aresztowi na okres do sześciu miesięcy”.
Przepisy w państwach muzułmańskich
Na potrzeby analizy za państwa muzułmańskie uznajemy kraje, w których dominującą religią jest islam.
Wspomniany przedtem raport „Legislation Factsheet: Blasphemy” wymienia 84 państwa, w których – według stanu na 2020 rok – obowiązywały przepisy penalizujące bluźnierstwo lub obrazę uczuć religijnych. W 34 z nich dominującą religią jest islam.
W czterech państwach za bluźnierstwo (blasphemy) grozi kara śmierci. Są to: Brunei, Iran, Pakistan oraz Mauretania.
Wysokie kary za znieważanie islamu
W naszym poprzednim artykule poruszającym ten temat zweryfikowaliśmy kodeksy karne czterech państw muzułmańskich. Poniżej przedstawiamy skróconą wersję, a z dokładnymi danymi zapoznasz się w tej analizie.
Przykładowo w Algierii każdy, kto obraża proroka i posłańców Boga lub przykazania islamu, podlega karze więzienia (od 3 do 5 lat) i grzywny od 50 tys. do 100 tys. dinarów. Za zbezczeszczenie Koranu grozi tam od 5 do 10 lat więzienia.
Podobnie w Iraku i Iranie. Za znieważenie islamu, wartości religijnych lub przedmiotów kultu grozi kara więzienia (odpowiednio do 3 i 5 lat) lub grzywna (tylko w Iraku).
Wspieraj niezależność!
Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.
Dowiedz się, jak radzić sobie z dezinformacją w sieci
Poznaj przydatne narzędzia na naszej platformie edukacyjnej
Sprawdź!
*Jeśli znajdziesz błąd, zaznacz go i wciśnij Ctrl + Enter
POLECANE DLA CIEBIE
