[Aktualizacja 19.01.2024] Z początkiem 2024 roku nazwę oceny „częściowy fałsz” zmieniliśmy na „częściowa prawda”. Z tego powodu nazwę oceny zmieniliśmy także w opublikowanych wcześniej analizach wypowiedzi.

Premier krytycznie o reformie OFE

15 maja 2023 roku w programie „Gość Wydarzeń” wystąpił premier Mateusz Morawiecki. Pierwsza część programu dotyczyła nowych programów społecznych PiS. Premier zapytany o koszty związane z wprowadzeniem nowych programów odpowiedział, że łącznie wyniosą one ok. 26 mld zł. W dalszej części programu premier, w odpowiedzi na prognozy Komisji Europejskiej o „wymknięciu się spod kontroli zadłużenia Polski” odrzekł, iż nie ma powodów do obaw, z uwagi na korelację spadającego długu publicznego do PKB. 

Polityk dodał, że w 2013 roku Platforma Obywatelska – z uwagi na dług publiczny wymykający się wówczas spod kontroli – została zmuszona do zabrania z OFE 155 mld zł, co równało się wtedy 9 proc. PKB. W przeciwnym razie dług konstytucyjny zostałby przekroczony.

Czym jest dług konstytucyjny?

Państwowy dług publiczny (PDP) jest wskaźnikiem zadłużenia sektora finansów publicznych określającym wysokość zobowiązań zaciągniętych przez poszczególne jednostki sektora na rynku finansowym (w tym bankowym). Wskaźnik ten uwzględnia wyeliminowanie wzajemnych zobowiązań w ramach sektora (np. nie uwzględnia się wartości pożyczek udzielonych z budżetu państwa dla samorządów terytorialnych).

Uwzględnia się natomiast instytucje określone w art. 9 ustawy o finansach publicznych, w skład których wchodzą: sądy, organy władzy publicznej, jednostki budżetowe, agencje wykonawcze, a także instytucje takie jak ZUS, NFZ czy KRUS.

Jednak warto zaznaczyć, że PDP jest jedynie jedną z dwóch metod obliczania zadłużenia. Drugą jest dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (EDP). Jest to dług publiczny wyliczany na podstawie metodologii unijnej, mającej na celu porównanie krajów Unii Europejskiej pod kątem wskaźnika długu publicznego. Więcej o tym przeczytasz tutaj.

W 2013 roku państwowy dług publiczny  (PDP) wyniósł 882,3 mln zł, natomiast dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (EDP): 931,1 mln zł. 

A czym są OFE?

Otwarty Fundusz Emerytalny to prywatna instytucja, której zadaniem jest gromadzenie środków przeznaczonych na wypłatę świadczenia. OFE zaczęły powstawać od roku 1999, kiedy to przeprowadzono reformę systemu emerytalnego.

Przedmiotem działalności OFE jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu emerytury po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego oraz emerytury częściowej. Więcej informacji znajdziesz tutaj.

Decyzja zapadła pod koniec 2013 roku

Premier Donald Tusk na początku września 2013 roku ogłosił „ukierunkowanie” reformy Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). Zgodnie z decyzją rządu część obligacyjna OFE, o wartości 152,4 mld zł, zostanie przekazana do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Z powyższej kwoty 121,2 mld zł stanowiły obligacje skarbowe, a pozostałe 31,2 mld zł – obligacje firm i instytucji.

Pod koniec 2013 roku parlament oraz prezydent przyjęli ustawę z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Na mocy tego aktu prawnego w dniu 3 lutego 2014 roku OFE przekazało Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych skarbowe papiery wartościowe, które następnie umorzono. Dotyczyło to obligacyjnych 51,5 proc. jednostek rozrachunkowych, znajdujących się na koncie każdego członka OFE. Potwierdza to treść art. 23 pkt 1 wspomnianej ustawy:

Ponadto określono kategorie przekazywanych aktywów, co stwierdza pkt 2 powyższego artykułu. 22 kwietnia 2015 roku ZUS opublikował dokument – Aktywa z reformy OFE. W niniejszym dokumencie zawarto informacje dotyczące konkretnych kwot przekazanych z OFE:

• obligacje emitowane przez Skarb Państwa (134 084 mln zł),
• obligacje emitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym (Dz. U. z 2012 r. poz. 931, z późn. zm.), gwarantowane przez Skarb Państwa (16 944 mln zł),
• inne papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne, gwarantowane lub poręczane przez Skarb Państwa (261 mln zł),
• środki pieniężne denominowane w walucie polskiej (1 862 mln zł).

Relacja długu publicznego do PKB w 2013 i 2014 roku

W listopadzie 2013 roku przedłożono rządowy projekt ustawy dotyczący określenia zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. W dokumencie zawarto przewidywania dotyczące obniżenia długu publicznego na rok 2014. Według szacunków Ministerstwa Finansów PDP w 2014 roku obniży się o ok. 146,1 mld zł (8,5 proc. PKB), a EDP – o ok. 158,2 mld zł (9,2 proc. PKB). 

Skutkiem ustawy miało być skokowe obniżenie długu publicznego w 2014 roku i ograniczenie potrzeb pożyczkowych, czyli poziomu długu w kolejnych latach. Skok miał wynikać w największym stopniu z jednorazowego efektu umorzenia skarbowych papierów wartościowych nabytych przez ministra finansów. 

Pod koniec stycznia 2014 roku zadłużenie Skarbu Państwa wyniosło 864 009,9 mln zł. W lutym, gdy ustawa weszła w życie, dług spadł do 733 453,7 mln zł. Różnica w zadłużeniu wynosi 130 556,2 mln zł, czyli 7,9 proc. PKB. W grudniu 2014 roku dług Skarbu Państwa wyniósł 779 927,0 mln zł. Dla porównania, w grudniu 2013 roku dług Skarbu Państwa wynosił 838 023,8 mln zł. Różnica między tymi okresami wyniosła 58 096,8 mln zł. 

W 2013 roku wartość wytworzonego PKB w Polsce wyniosła 1 656,34 mld zł. W 2014 roku było to 1 719,15 mld zł. Według wstępnego szacunku Głównego Urzędu Statystycznego w porównaniu do 2013 roku PKB był realnie wyższy o 3,3 proc. Biorąc pod uwagę wartość PKB w 2013 roku, przekroczenie długu konstytucyjnego nastąpiłoby, gdy dług Skarbu Państwa wyniósłby 993 804 mln zł. 

Próg ostrożnościowy to ustalona, graniczna wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do PKB. Art. 86 ustawy o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 roku szczegółowo określa trzy progi ostrożnościowe:

• próg uchylony w lipcu 2013 roku,
• relacja długu publicznego w stosunku do PKB jest większa od 55 proc., ale mniejsza od 60 proc.,
• relacja długu publicznego w stosunku do PKB jest równa lub większa od 60 proc.

Oznacza to, że aby drugi próg ostrożnościowy został przekroczony, dług publiczny musiałby przekroczyć 910 987 mln zł.