OSINT – metoda weryfikacji materiałów z pola walki czy zbrodni

W związku z konfliktem między Izraelem a Hamasem pojawiło się wiele niezweryfikowanych lub zmanipulowanych materiałów, których kontekst może zmienić oblicze wojny. To zostawia pole do działań odkrywczych dla osób, które zajmują się prowadzeniem śledztw internetowych. Jednak zanim przejdziemy do sprawy Izraela i Hamasu, dobrze jest zdać sobie sprawę z dokonań białego wywiadu – często osiągniętych tylko przy użyciu internetu i darmowych metod. 

Jednym z najgłośniejszych tego typu śledztw było dochodzenie przeprowadzone przez BBC. Na podstawie krótkiego nagrania i dostępnych powszechnie narzędzi ustalono, że to kameruńscy żołnierze dokonali egzekucji kobiet i dzieci, choć rząd oficjalnie temu zaprzeczał.

Na uwagę zasługują także działania redakcji śledczej Bellingcat. Ta z kolei dowiodła m.in., że to Rosjanie zestrzelili samolot MH17 nad terytorium Ukrainy w 2014 roku. Zespół przedstawił też dowody na to, że rosyjskie służby ponoszą winę za zatrucie byłego rosyjskiego agenta Siergieja Skripala w 2018 roku na terenie Wielkiej Brytanii. 

Biały wywiad w praktyce na przykładzie rakiety i szpitala Al-Ahli w Gazie

OSINT nie zawsze musi przynosić rewolucyjne wnioski, ale pozwala trzymać się faktów i testować wiarygodność przypuszczeń. Aby zrozumieć, jak to działa, warto przyjrzeć się sprawie szpitala Al-Ahli w Strefie Gazy. 17 października doszło tam do wybuchu, w wyniku którego według niektórych szacunków zginąć miało od 400 do ponad 500 osób (niezweryfikowane).

Wiele kwestii wciąż nie zostało wyjaśnionych. Liczba ofiar i skala zniszczeń zostały podane w wątpliwość. Hamas zarzucił Izraelowi, że ich pocisk doprowadził do zniszczenia szpitala, a Izrael z kolei informował, że nie miał związku z wybuchem, i że doszło do niego w wyniku nieudanego odpalenia palestyńskiej rakiety.

Z wersją Izraela nie zgodziło się wiele państw z regionu, w tym Turcja, Jordania czy Egipt. Hamas nie przedstawił żadnych dowodów na poparcie swojej narracji i nie udostępnił fragmentów pocisku, ale niektórzy uwierzyli w jego przekaz. 18 października Izrael opublikował raport w tej sprawie i zakomunikował, że ma argumenty, które potwierdzają, że jego armia nie ponosi winy. Jeden z nich zakładał, że to niepoprawnie działająca palestyńska rakieta uderzyła w budynek. 

A failed rocket launch by the Islamic Jihad terrorist organization hit the Al Ahli hospital in Gaza City.

IAF footage from the area around the hospital before and after the failed rocket launch by the Islamic Jihad terrorist organization: pic.twitter.com/AvCAkQULAf

— Israel Defense Forces (@IDF) October 18, 2023

W tej sprawie interesujące wydawało się wideo nagrane na żywo 17 października przez kamerę telewizji Al Jazeera – przedstawiało ono pocisk, który pojawił się na nocnym niebie mniej więcej wtedy, gdy doszło do wybuchu przy szpitalu.

Niektórzy izraelscy urzędnicy i media przedstawiali to wideo jako dowód na to, że to palestyńska rakieta uderzyła w szpital. W tym miejscu pojawiła się przestrzeń na przeprowadzenie śledztwa z użyciem ogólnodostępnych źródeł. 

Israeli and U.S. intelligence officials believe that a projectile captured on videos shortly before the Ahli Arab Hospital explosion was a Palestinian rocket.@nytimes Visual Investigations found that this object was launched from Israel, and likely unrelated to the deadly blast. pic.twitter.com/zW35bLQBt0

— Aric Toler (@AricToler) October 25, 2023

„The New York Times” podaje w wątpliwość prostą narrację o szpitalu

„The New York Times” wskazuje, że argumenty Izraela o wybuchu palestyńskiej rakiety pozostają wiarygodne, jednak sam materiał wideo może nie być w ogóle powiązany ze zdarzeniem. Na nagraniu widać pocisk, a chwilę później dochodzi do eksplozji w okolicach szpitala – dostępne dowody wskazują, że to jedynie koincydencja czasowa. 

Zespół z „The New York Times” ocenia, że na filmie widać izraelski pocisk z systemu antyrakietowego, jednak ten nawet nie doleciał do Strefy Gazy. Jak to dokładnie ustalono?

We geolocated five videos that showed this projectile launch from the north, south, east and west. By drawing lines of perspective, three of which can be seen here, we assessed that this project was launched from near the Israeli city of Nahal Oz. pic.twitter.com/ctLo14NpZ2

— Aric Toler (@AricToler) October 25, 2023

Każdy – nawet krótki – niezweryfikowany materiał może ułatwić dotarcie do prawdy. Wiele szczegółów na temat ataku wciąż pozostaje do ustalenia. Anthony H. Cordesman z Center for Strategic and International Studies (CSIS) ocenia, że na ten moment jakiekolwiek samodzielne odpowiedzi Izraela mogą nie być przekonujące dla przedstawicieli niektórych państw w regionie, stąd też pilna potrzeba działania niezależnych organów. 

Działania Hamasu – co kilka filmów może zdradzić dobremu śledczemu?

Redakcja Bellingcat w ramach białego wywiadu podjęła się geolokalizacji – czyli ustalenia położenia – ataków kierowanych przez Hamas na tereny Izraela. Nagrania ze zdarzeń pozyskano z kanałów na Telegramie.

W ramach śledztwa ustalono m.in., jaką drogę przebyli bojownicy, oraz potwierdzono, gdzie dokładnie powstały nagrania i co dokładnie tam zaszło. Uwiecznione na filmie ataki dotyczyły Sufy oraz Kerem Szalom – kibuców leżących przy granicy ze Stefą Gazy.

On October 7, Hamas launched a surprise attack on Israel. We verified footage taken by the militants themselves and recently shared on Telegram to help piece together the events. https://t.co/0YCwzLsQc6

— Bellingcat (@bellingcat) October 20, 2023

By dowiedzieć się więcej na temat tego, co umożliwia biały wywiad, warto przyjrzeć się jednemu z podanych przypadków – Kerem Szalom. Zespół Bellingcat zidentyfikował sześć filmów, które miały przedstawiać zdarzenia, do których doszło w tym kibucu. Fragment trasy bojowników Hamasu ustalono na podstawie porównania utrwalonego obrazu zdarzenia ze zdjęciami satelitarnymi.

GoPro footage from SFR shows the assault on Karem Shalom near the Israel-Gaza-Egypt border on 10-7. Filmed in the general area of 31.227964, 34.282299, in the southwest part of the kibbutz.

Map link: https://t.co/5jOum87kZa

TG link: https://t.co/P7y9l2t57n@GeoConfirmed pic.twitter.com/UungmGUQVw

— Jake Godin (@JakeGodin) October 16, 2023

Ustalono, że bojownicy przedarli się przez coś, co przypominało mur, który oddziela Strefę Gazy od Izraela, po czym przeszli wzdłuż drogi, przy której znajdowały się pomalowane na niebiesko miejsca postojowe dla osób niepełnosprawnych i kilka domów. W oparciu o wiedzę na temat cieni i padania promieni słońca Bellingcat ustalił też, że do zdarzenia doszło w okolicach 07:30. 

Źródło: www.suncalc.org

Pułapki białego wywiadu w sieci – nie wszystko dobre… co szybkie

Uzyskiwanie informacji na podstawie jawnych materiałów może nieść szereg korzyści, ale jednocześnie trzeba pamiętać, że prowadzenie białego wywiadu wiąże się ze stawianiem wielu hipotez, które muszą podlegać dokładnej weryfikacji. W niektórych przypadkach może zdarzyć się, że wskazane hipotezy lub informacje zostaną opublikowane przedwcześnie jako „potwierdzone”. To może dotknąć zarówno osób, które zajmują się tematem w ramach zainteresowań, jak i dziennikarzy. 

Każdy może prowadzić biały wywiad na własną rękę, ale warto się do tego odpowiednio przygotować. Nieprzemyślane i szybkie działanie może wprowadzać dodatkowy chaos informacyjny i utrudniać dotarcie do faktów. Z tego powodu po stronie odbiorcy leży także konieczność traktowania doniesień „na chłodno”, a także autorefleksji na temat źródła informacji, powodów jego publikacji, jak i jego wiarygodności.