Równouprawnienie kobiet i mężczyzn opłaca się ekonomicznie, na co wskazuje badanie przeprowadzone przez Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn. Ustalenia te stanowią jedną z wielu analiz leżących u podstaw „Strategii Unii Europejskiej na rzecz równouprawnienia płci” na lata 2020–2025. Autorzy tej strategii wskazują na istotny wpływ równouprawnienia na powstawanie miejsc pracy i większej wydajności gospodarczej danego regionu.

Równouprawnienie – oprócz aspektu moralnego – ma więc także istotny aspekt ekonomiczny, na który wskazuje się przy tworzeniu Wieloletnich Ram Finansowych (WRF), a więc wieloletnich planów finansowania dla instytucji i poszczególnych krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Tyle teorii, czyli do jakiego stopnia aspekt płci jest uwzględniany w budżecie UE?

Europejski Trybunał Rozrachunkowy – jedna z siedmiu głównych instytucji Unijnych – w październiku br. przedstawił analizę dotyczącą tego, jak w ostatnim cyklu budżetowym uwzględniane były zagadnienia dotyczące równości płci. Trybunał sprawdził też, czy kwestia ta została wzięta pod uwagę w pięciu wybranych do kontroli unijnych programach finansowania (łączna wartość przeanalizowanych programów stanowiła 66 proc. budżetu unijnego na lata 2014–2020).

Jak zauważają autorzy raportu, kontrola wydatkowania pieniędzy z uwzględnieniem równouprawnienia jest problemem niezwykle aktualnym. W tym roku bowiem rozpoczęło się wydatkowanie środków dla nowych WRF (ramy finansowe na lata 2021–2027) oraz instrumentu Next Generation EU (unijny Fundusz Odbudowy powołany w związku z pandemią COVID-19).

Wskazano, że podczas tworzenia strategii na rzecz równego traktowania płci w 2016 roku zignorowano wiele sugestii przedstawianych przez inne organy unijne. W treści strategii nie wskazano również jej konkretnych celów. Strategia ta została przyjęta w osobnym dokumencie roboczym, a nie jak dotychczas w formie komunikatów Komisji. Dokumenty robocze Komisji mają wartość czysto informacyjną, a więc nie nakładają żadnych obowiązków na dane ciało wykonawcze.

Wszystkie apele do Komisji o zwiększenie rangi dokumentu nie zostały uwzględnione. Trybunał pozytywnie ocenił co prawda przyjęcie nowej strategii na rzecz równouprawnienia w formie zobowiązania. Jak jednak zauważają eksperci, we wspomnianym dokumencie ponownie nie ustalono konkretnych działań mających na celu zwiększenie równouprawnienia płci we wszystkich obszarach polityki UE.

Które obszary polityki UE wypadają najlepiej, a której najgorzej?

We wnioskach Komisji dotyczących WRF na lata 2014–2020 oraz 2021–2027 aspekt równości płci wspomniano jedynie ogólnie i tylko w kontekście polityki związanej z obszarem sprawiedliwości. Projekt unijnego Funduszu Odbudowy wskazuje natomiast na istotne znaczenie działań rządów państw członkowskich na rzecz poprawy równouprawnienia, a także zawiera opis problematyki wpływu pandemii na sytuację ekonomiczną osób samotnie wychowujących dzieci (którymi w większości są kobiety).

Jednocześnie Trybunał pozytywnie ocenił przyjęcie zobowiązania do uwzględnienia równouprawnienia płci w krajowych planach odbudowy poszczególnych państw członkowskich, starających się o środki z funduszu odbudowy. Nakłada to bowiem na ubiegających się o fundusze obowiązek oceny wpływu pandemii na równouprawnienie i dysproporcje ekonomiczne pomiędzy płciami w danym kraju, a także wymusza próbę wypracowania skutecznych rozwiązań.

Mimo to Trybunał wskazuje, że w kontekście krajowych planów odbudowy:

Sprawozdanie Komisji z wdrażania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (największej części Next Generation EU) zostało zaplanowane na połowę roku 2022. Ma ono pozwolić na analizę skuteczności wydanych środków celowych i ich wpływu na zwiększenie równouprawnienia.

By tak się jednak stało, niezbędne jest zagwarantowanie dostępności danych statystycznych dotyczących danego zagadnienia po zakończeniu realizacji projektu wspomagającego równość płci. Według przeprowadzonej analizy ⅔ zbiorów danych Eurostatu posiadało kryterium płci, co jest wartością wysoką, ale niegwarantującą możliwości pełnej analizy wybranych zagadnień. W zasobach Eurostatu brakuje przykładowo informacji na temat liczby pasażerów w środkach transportu z podziałem na płeć.

Jak wiele programów unijnych uwzględnia aspekt płci?

Spośród największych 58 programów w ramach WRF na lata 2014–2020 jedynie cztery zawierały wyraźny cel odnoszący się do promowania równouprawnienia płci. Były to:

• „Prawa, równość i obywatelstwo” (REC),
• Europejski Fundusz Społeczny (EFS),
• Erasmus+,
• program w dziedzinie zdrowia.

Jak wynika z analizy wniosków Komisji, w WRF na lata 2021–2027 liczba ta zmniejszyła się do dwóch takich programów. Program „Obywatele, Równość, Prawa i Wartości” oraz program EFS+ jako jedyne zawierały cele z wyraźnym odniesieniem do równouprawnienia płci.

Opublikowane w 2020 roku dokumenty programowe, obejmujące 58 programów wydatków w ramach WRF, zawierały ponad 1 000 wskaźników, spośród których 29 dotyczyło równouprawnienia płci. Wskaźniki te służą do pomiaru zmian w kontekście płci, zachodzących na przestrzeni czasu, np. lukę płacową między kobietami a mężczyznami. 19 z nich (np. wskaźnik zatrudnienia według płci) opierało się również na danych segregowanych według kryterium płci.

Na wspomniane programy przypada 21,7 proc. całkowitej kwoty WRF na lata 2014–2020. We wnioskach Komisji dotyczących WRF na lata 2021–2027 utrzymano jedynie 10 z 29 zidentyfikowanych przez Trybunał wskaźników związanych z płcią. Odsetek programów w WRF na lata 2014–2020, zawierających wskaźniki dotyczące płci prezentuje poniższy wykres.

Źródło: Urząd Publikacji Unii Europejskiej

Czy dane dotyczące płci przedstawiane są w pełen sposób?

Z kontroli wynika, że Komisja Europejska udostępniła niewiele informacji na temat ogólnego wpływu budżetu UE na równość płci. Za wzór do naśladowania Trybunał wskazał Szwecję, gdzie od 2004 roku rząd przedstawia parlamentowi sprawozdanie na temat różnic ekonomicznych i zmian w dystrybucji dochodów między kobietami i mężczyznami w oddzielnym załączniku do projektu ustawy budżetowej. Parlamentarzyści mają wgląd w różnice w wielkości dochodów z pracy, a także emerytur, świadczeń socjalnych, podatków i ogólnego dochodu do dyspozycji.

Według danych zawartych w raporcie obecnie 59 proc. dokumentów programowych dotyczących wydatków, które składają się na 88 proc. wartości WRF na lata 2014–2020, zawiera ilościowe lub jakościowe informacje dotyczące płci. Jednakże tylko 29 proc. z nich (czyli 10 dokumentów) zawierało szczegółowe szacunki finansowe dotyczące wkładu budżetu UE w równouprawnienie płci.

Źródło: Urząd Publikacji Unii Europejskiej

Co zrobić, by poprawić sytuację?

Raport Europejskiego Trybunału Obrachunkowego zawiera kilka zaleceń, których wprowadzenie mogłoby pozytywnie wpłynąć na równouprawnienie ze względu na płeć w Unii Europejskiej.

Pierwsze z zaleceń to wzmocnienie ram instytucjonalnych Komisji Europejskiej poprzez doprecyzowanie w zaleceniach celów stawianych przed nowymi projektami w kontekście dążenia do poprawy równouprawnienia, a także zatrudnienie specjalistów w tej dziedzinie w instytucjach unijnych.

Trybunał zalecił także przeprowadzenie szeroko zakrojonych analiz potrzeb i skutków w zakresie równouprawnienia płci, co jest najistotniejszym warunkiem przy tworzeniu nowych projektów dotykającej tej materii.

Kolejnymi zaleceniami jest częstsze zbieranie przez Eurostat danych uwzględniających kryterium płci, a także wykorzystywanie wskaźników i danych dotyczących płci w projektach finansowanych z budżetu wspólnoty.

Trybunał zalecił także przeanalizowanie Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności pod kątem tego, czy uwzględnia on aspekt równouprawnienia płci, oraz przedstawienie odnośnych informacji. Poprawie powinna ulec wreszcie sprawozdawczość w zakresie równouprawnienia płci.

Działanie w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej” realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.