Demagog w liczbach

Niestety, nasze statystyki potwierdzają, że jakość debaty publicznej w Polsce sukcesywnie spada. Odsetek prawdziwych wypowiedzi w 2021 roku był bowiem niższy aż o 11 punktów proc. w porównaniu z rokiem poprzednim (spadek z 57 proc. do 46 proc.). Co ciekawe, udział wypowiedzi fałszywych pozostaje na niezmiennym poziomie 22 proc. Wzrósł jednak znacząco (o połowę) odsetek wypowiedzi ocenionych jako manipulacje – z poziomu 16 proc. do 24 proc. Niemal dwukrotnie (z poziomu 5 proc. do 9 proc.) wzrósł także udział wypowiedzi nieweryfikowalnych.

Oprócz sprawdzanych wypowiedzi na naszych łamach coraz częściej zaczęły pojawiać się fact-checkingowe analizy ważnych raportów i opracowań tematycznych przygotowanych przez polskie i międzynarodowe instytucje, organizacje pozarządowe czy think tanki. Nasze publikacje były rezultatem działań podjętych w ramach projektu Fakty w debacie publicznej i pozwoliły nam rozwinąć prebunkingowy aspekt naszej pracy. Uważamy bowiem, że aby w sposób skuteczny walczyć z dezinformacją i kształtować debatę publiczną opartą na faktach pochodzących z wiarygodnych źródeł informacji, fact-checking musi być jeszcze bardziej proaktywny. Dlatego też głównym celem tego typu analiz jest dostarczenie wiarygodnych informacji na ważne dla opinii publicznej tematy, zanim jeszcze będą mogły stać się przedmiotem zmanipulowania czy upolitycznienia.

Wiemy, że tego rodzaju analizy cieszą się Waszym zainteresowaniem, dlatego też będziemy dalej rozwijać ten typ naszych publikacji w kolejnych latach.

Podsumowując rok, nie sposób nie wspomnieć o publikacjach, które były dla nas szczególnie ważne. Są wśród nich:

1. analiza poświęcona prawnym i merytorycznym aspektom polsko-czeskiego sporu o Turów,
2. dwuczęściowa (1, 2) analiza nieprawidłowości wokół sondażu zleconego przez Polską Grupę Energetyczną w sprawie kopalni i elektrowni Turów,
3. obszerna (czas czytania 84 min, ostrzegamy!) analiza orzecznictwa sądów konstytucyjnych w krajach Unii Europejskiej w kontekście październikowego wyroku polskiego Trybunały Konstytucyjnego,
4. analiza poświęcona wyciekowi maili ze skrzynki ministra Michała Dworczyka, w której Witold Jurasz trafnie wskazał, jak się później okazało, na Białoruś jako źródło włamań,
5. wywiad z Eliotem Higginsem, założycielem portalu Bellingcat, odpowiedzialnego za wiele przełomowych śledztw dziennikarskich, takich jak śledztwa w sprawie zestrzelenia lotu MH17, próby otrucia Skripalów czy w końcu – otrucia opozycjonisty Aleksieja Nawalnego,
6. wywiad z dr. hab. Emanuelem Kulczyckim, w którym porozmawialiśmy na niezmiernie ważny obecnie temat dezinformacyjnej roli pseudonauki.

Najpopularniejszy fact-check wypowiedzi polityka

Największą popularnością wśród naszych analiz wypowiedzi w ostatnim roku cieszył się fact-check tweeta Leszka Millera z czerwca 2021. Na swoim profilu społecznościowym polityk przytoczył dane z raportu OKO.press dotyczące tego, ile publicznych pieniędzy otrzymały instytucje związane z o. Tadeuszem Rydzykiem od 2015 roku do końca 2020 roku. Nasz post z analizą na Facebooku zebrał rekordową liczbę reakcji i wyświetleń.

Według wyliczeń serwisu OKO.press suma ta wynosi co najmniej 325 034 641 zł. Skąd ta liczba? Dane o poszczególnych kwotach przekazanych na działalność o. Rydzyka pochodzą z publicznie dostępnych danych (zwłaszcza interpelacji poselskich) oraz z odpowiedzi na wnioski o dostęp do informacji publicznej.

Największą część podanej wyżej sumy stanowią kwoty przekazane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (prawie 185 mln zł). Kolejne 74 mln zł przekazał Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, natomiast od Ministerstwa Sprawiedliwości podmioty związane z duchownym otrzymały co najmniej 26 mln zł.

Pełną analizę wypowiedzi Leszka Millera przeczytacie tutaj.

Sporo emocji wzbudzały również publikacje dotyczące tematów gospodarczych oraz problemów społecznych. Wśród tegorocznych rekordzistów możemy wymienić Daniela Obajtka, którego wypowiedź porównująca ceny paliw za rządów PO-PSL z cenami za rządów PiS wywołała nie lada dyskusję na naszych profilach społecznościowych.

Fake newsy w 2021 roku

Rok 2021 był kolejnym rokiem infodemii w Internecie. Skala dezinformacji i fake newsów, zwłaszcza rozpowszechnianych w mediach społecznościowych, jest w dalszym ciągu olbrzymia. Walka z tymi zjawiskami była naszym priorytetem w mijającym roku i pozostanie nim również w 2022. Szczególne znaczenie ma dla nas dezinformacja wokół pandemii COVID-19, która ma bezpośredni wpływ na życie i zdrowie ludzi.

W 2021 roku obaliliśmy 562 fake newsy, co stanowi o 263 więcej (88 proc.) niż w roku ubiegłym.

Tematycznie, w gronie najczęściej obalanych przez nas fałszywych informacji, najpopularniejsze były fake newsy dotyczące koronawirusa. Pomimo rozpoczęcia się pandemii w 2020 roku tematyka COVID-19 i wszelkich mitów oraz powielanych fałszywych informacji jej dotyczących nie ustawała w roku bieżącym, a wręcz nasilała się wraz z wprowadzeniem szczepień przeciwko koronawirusowi. W 2021 roku pisaliśmy przede wszystkim o dezinformacji, która urosła wokół NOP-ów, paszportów covidowych oraz szczepień dzieci. 

Najpopularniejszym fake newsem w 2021 roku był artykuł, w którym przyglądaliśmy się fałszywemu stwierdzeniu na temat sugerowania społeczeństwu, że „oddychanie jest zagrożeniem”. Treści zawarte na grafice w fałszywym poście wskazywały na to, jakoby bliżej nieokreślone osoby próbowały „wmówić” ludziom, że samo oddychanie może stanowić zagrożenie dla osób z otoczenia.

Prawdą jest jednak, że COVID-19 rozprzestrzenia się m.in. podczas oddychania, również w trakcie kaszlu, kichania, mówienia lub śpiewania, przy czym nie jest prawdą, by „oddychanie” stanowiło zagrożenie dla osób z otoczenia. Eksperci od zdrowia oraz naukowcy zgadzają się jednak co do tego, że transmisja wirusa SARS-CoV-2 odbywa się w głównej mierze drogą kropelkową.

Z kolei na naszej stronie internetowej największym zainteresowaniem w ubiegłym roku cieszyła się analiza fake newsa pt. „Tlenek grafenu w szczepionkach przeciwko COVID-19? Fake news!”.

Skład wszystkich szczepionek dopuszczonych do użytku w Unii Europejskiej jest jawny i można sprawdzić go w ulotkach preparatów wyprodukowanych przez koncerny Pfizer/BioNTech, Moderna, AstraZeneca i Johnson & Johnson. W żadnym z nich nie ma tlenku grafenu. Nie ma też badań, które udowodniłyby obecność tej substancji w preparatach.

Partnerstwa i współprace w 2021 roku

Nasza praca nie przyniosłaby efektów bez wsparcia naszych partnerów. W ostatnim roku nawiązaliśmy nowe współprace, jak też rozwijamy dotychczas nawiązane partnerstwa. Dziękujemy wszystkim, którzy przyczynili się do poprawy jakości debaty publicznej w Polsce i na świecie w 2021 roku! 

• EDMO – czyli European Digital Media Observatory – United against disinformation. EDMO zrzesza m.in. grupę 10 europejskich organizacji jako część sieci fact-checkerskiej. Od 2021 roku jesteśmy dumnym sygnatariuszem tej organizacji. W lipcu 2021 roku opublikowano łącznie 1 332 artykuły weryfikujące informacje. Spośród nich 423 (32%) artykuły dotyczyły dezinformacji związanej z COVID-19. Jednym z raportów, w którym pisaliśmy o sytuacji w Polsce, był ten poświęcony kryzysowi dezinformacyjnemu w Afganistanie.

• „Jedynym sposobem na walkę z dezinformacją jest współpraca” – Vera Jurova, wiceprzewodnicząca ds. wartości i przejrzystości w Komisji Europejskiej. Podpisując się pod słowami Very Jurovej, razem z 16 innymi organizacjami dołączyliśmy do grona nowych potencjalnych sygnatariuszy tzw. „EU Code of Practice on #Disinformation”, czyli kodeksu postępowania w zakresie dezinformacji.

• EU-HYBNET – to kolejny międzynarodowy projekt, do którego przystąpiliśmy w ub.r. Jego celem jest wzmocnienie ogólnoeuropejskiej sieci przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym. Razem z polskimi (ABW, MSZ, Instytut Kościuszki) i europejskimi organizacjami poszukujemy wspólnych rozwiązań na cyberzagrożenia, również te związane z dezinformacją.

• EFCN – razem z sześcioma europejskimi organizacjami zajmującymi się fact-checkingiem i badaniem dezinformacji będziemy tworzyć – przy wsparciu Komisji Europejskiej – Kodeks profesjonalizmu dla niezależnego europejskiego fact-checkingu!

• Onet.pl – w tym roku podjęliśmy również współpracę z tym portalem. Skąd ten pomysł? Z faktami i zweryfikowaną informacją chcemy dotrzeć do jak największej liczby osób, dlatego teraz niektóre nasze treści przeczytacie również na Onecie. Nasze partnerstwo nie ma wpływu na to, co i w jaki sposób opisujemy: nadal pozostajemy w pełni niezależni.
  

Nasze bieżące projekty

Obok naszej standardowej pracy fact-checkerskiej, czyli codziennego weryfikowania wypowiedzi polityków i innych fałszywych informacji pojawiających się w sieci, chcemy także edukować obywateli. W związku z tym rozwijamy nasze kluczowe projekty, aby rzetelna informacja dotarła do jak najszerszej liczby odbiorców! 

• Cotygodniowy newsletter Demagoga oraz Infoskan. W każdy poniedziałek o 8:00 rano wysyłamy do Ciebie newsletter z podsumowaniem naszej tygodniowej pracy. Do newslettera możesz zapisać się TUTAJ.
  
  Oprócz tego, w każdy ostatni czwartek miesiąca, możesz dostać od nas darmowy, ekspercki newsletter ze świata fact-checkingu!
  
  
  
• Fakty w Debacie Publicznej. Chcemy, aby debata publiczna i dyskusje prowadzone w Internecie opierały się na faktach. Dlatego w ramach tego projektu razem z wolontariuszami weryfikowaliśmy i promowaliśmy informacje dotyczące najważniejszych tematów otaczającej nas rzeczywistości. Co udało nam się wykonać w ramach tego przedsięwzięcia?

2 sezon naszych podcastów możesz znaleźć TUTAJ. Jeśli jeszcze go nie słuchałeś, to koniecznie sprawdź go przed publikacją 3 sezonu, która pojawi się na początku 2022 roku!

• Platforma Edukacyjna. W tym roku udało nam się opublikować 2 kursy dot. fałszywych informacji i sposobów weryfikacji. Dzięki naszej Platformie w łatwy sposób możesz zdobyć umiejętność krytycznego myślenia oraz wiedzę o fake newsach i innych sposobach manipulacji w Internecie. A to wszystko online!
  
  
• Fajnie, że wiesz. Cały czas dostępna jest nasza gra edukacyjna, dzięki której możesz sprawdzić, czy jesteś odporny na fake newsy. W tym roku we współpracy z UNICEF udało nam się dodać nową kategorię pytań – „Szczepienia dzieci”. Zagraj w grę!

• Program Niezależnej Weryfikacji Informacji Facebooka. To już 3. rok naszej współpracy z Facebookiem. Do tej pory udało nam się zweryfikować prawie 900 fałszywych informacji, które pojawiły się na tej platformie. Nadal chcemy wykorzystywać nasze doświadczenia w zakresie fact-checkingu, aby móc jeszcze skuteczniej walczyć z fałszywymi treściami.

• SOCNGO. Pod hasłem „Działaj odpowiedzialnie w sieci!”, razem z Instytutem Dyskursu i Dialogu, podczas darmowych warsztatów dla przedstawicieli organizacji pozarządowych uczymy, jak w ramach pracy w NGO skutecznie weryfikować źródła informacji, bezpiecznie funkcjonować w przestrzeni internetowej, a także jak przeciwstawiać się propagandzie medialnej. W tym roku przeprowadziliśmy premierową edycję warsztatów. Przed nami jeszcze trzy!

• „Z tarczą! Jak chronić się przed dezinformacją”. To praktyczny podręcznik dla uczniów szkół ponadpodstawowych o fake newsach, dezinformacji i platformach społecznościowych. Został stworzony przez Instytut Kościuszki, a my jesteśmy autorami rozdziału o grach edukacyjnych!
  
  Podręcznik, CAŁKOWICIE BEZPŁATNIE, możecie pobrać tutaj.

• Kampania edukacyjna. W ramach naszej akcji „Fakty w Debacie Publicznej” przeprowadziliśmy również ogólnopolską kampanię edukacyjną „Nie bądź botem. Włącz myślenie!”. Chcemy wspomóc Cię w codziennej walce z dezinformacją w sieci tak, abyś sam mógł skutecznie odróżnić, co jest faktem, a co fake newsem. Pomogli nam w tym Kasia Gandor, Marcin Napiórkowski, Joanna Gutral (Zdrowa Głowa), Martin Stankiewicz oraz Crazy Nauka.

Akademia Fact-checkingu

Sami nie jesteśmy w stanie zweryfikować wszystkich fałszywych informacji pojawiających się w sieci, dlatego stale kontynuujemy rozwijanie naszego sztandarowego projektu edukacyjnego, jakim jest Akademia Fact-checkingu. Sprawdź, czego dokonaliśmy w 2021 roku!

• Łącznie dotarliśmy do blisko 1 500 uczniów! 
• Pozwoliło nam to przeprowadzić 65 warsztatów w szkołach (stacjonarnych i online).
• W 2021 roku zorganizowaliśmy 6 webinarów dla nauczycieli, bibliotekarzy i edukatorów, w których wzięło udział łącznie 200 osób, a także 4 szkolenia online.
• Oprócz tego prowadziliśmy warsztaty i szkolenia dla innych organizacji i firm, w tym dla:
  • Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji,
  • Centrum Edukacji Obywatelskiej,
  • ELSA Warszawa,
  • Fundacji Gospodarki i Administracji Publicznej,
  • Instytutu Andersa,
  • Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
• Zespół mentorów i mentorek Akademii współtworzył też program edukacyjny „Szkoły Odpowiedzialności Cyfrowej NGO”, a także współprowadził moduł dedykowany fact-checkingowi i ochronie przed dezinformacją.

Nagrody, wyróżnienia i nominacje w 2021 roku

Ostatnich 12 miesięcy obfitowało w Demagogu w wymagającą pracę i nowe wyzwania: kolejne międzynarodowe projekty, nowe współprace, kontynuacja Podcastu. Jak sobie z nimi poradziliśmy? Zdawałoby się, że nie najgorzej, jeśli zerkniemy na biurową półkę, na której dumnie prezentują się nasze tegoroczne wyróżnienia i trofea. A było ich w 2021 roku niemało. Pozwól, że opowiemy Ci o tych najważniejszych.

Nagroda Sektor 3.0

W maju 2021 roku, całkiem niespodziewanie, Sektor 3.0 nagrodził nas za innowacje w działaniach społecznie pożytecznych i zostaliśmy laureatami Nagrody Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności Sektor 3.0!

Kapituła konkursowa wyróżniła nasze stowarzyszenie za praktyczne wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w działalności fact-checkingowej oraz za szeroką działalność edukacyjną i dzielenie się know-how z różnymi grupami odbiorców. Nagrodą było wsparcie finansowe w wysokości 40.000 zł na działalność statutową oraz działania promocyjne na skalę ogólnopolską skierowane do społeczności trzeciego sektora.

Nagroda Sektor 3.0 przyznawana jest od dziewięciu lat organizacjom społecznym, posiadającym szczególny dorobek w zakresie prowadzenia działań promocyjnych, badawczych i edukacyjnych z wykorzystaniem nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych.

W ramach wygranej zespół Sektor 3.0 przeprowadził okolicznościową rozmowę z Małgorzatą Kilian, prezeską stowarzyszenia, oraz Marcelem Kiełtyką, przedstawicielem naszego zespołu.

Wyróżnienie Patronite.pl w konkursie Podcast Roku

Oprócz nagród za całokształt naszej działalności, w 2021 roku Bartosz Pawłowski, Wioletta Myszkowska, Marcel Kiełtyka i Małgorzata Kilian (czyli zespół Podcastu Demagoga) otrzymali także specjalne wyróżnienie Patronite.pl w konkursie Podcast Roku! Nagroda została przyznana 21 listopada podczas uroczystej gali w Rzeszowie, a nasz zespół na miejscu reprezentowała Wioletta Myszkowska.

Jak możemy przeczytać w argumentacji Kapituły konkursu, trofeum zostało nam przyznane „za sprawne budowanie społeczności wokół ważnego tematu i duży potencjał dobrego rozwoju podcastu, za podjęcie potrzebnego, ważnego tematu, budując kompetencje krytycznego myślenia i oferując analityczną perspektywę w przystępny sposób dla stabilnie rosnącej społeczności”.

Dla nas szczególnym osiągnięciem ostatniego sezonu Podcastu są dwa odcinki nagrane z udziałem międzynarodowych osobistości: Eliotem Higginsem oraz Jane Lytvynenko, ale i spośród polskich ekspertów gościliśmy u nas nie byle kogo. Do tej pory porozmawialiśmy z takimi specjalistami jak Tomasz Rożek, Sylwia Czubkowska, Jakub Wiech, Witold Jurasz czy Piotr Konieczny. I pomyśleć, że to wszystko jeszcze przed drugimi urodzinami Podcastu Demagoga!

Nagroda ta zbiegła się w czasie z naszymi wewnętrznymi decyzjami co do przyszłości Podcastu. Już teraz możemy się pochwalić, że pracujemy nad 3. sezonem! Więcej informacji wypatrujcie w pierwszych miesiącach 2022 roku na naszych mediach społecznościowych.

Nominacja w plebiscycie Noizz Zmiany 2021

Niemal na sam koniec roku otrzymaliśmy również nominację w I. edycji plebiscytu Noizz Zmiany 2021 w kategorii Online, czyli dla podmiotów, które „wykorzystują zasięgi do tego, by zmieniać nas i naszą rzeczywistość na lepsze”.

Wprawdzie w tym wypadku nie wygraliśmy tytułu „Zmiany Roku 2021”, ale sama nominacja, obok Salam Lab oraz @kasia_co_z_tym_seksem, jest dla nas ogromnym wyróżnieniem.