Kodeks wyborczy uchwalono w 2011 roku i od tego czasu był zmieniany 35 razy. Ostatni raz – w marcu tego roku. W ostatnich tygodniach przyjrzeliśmy się wspólnie wszystkim najważniejszym tematom związanym z prawem wyborczym, a już w październiku zobaczymy w praktyce efekty zmian.

Czym jest protest wyborczy?

Kodeks wyborczy określa w rozdziale 10, że mamy prawo wnieść protest przeciwko ważności wyborów w danym okręgu (lub wobec wyboru określonej osoby), gdy podejrzewamy, że:

• doszło do przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, które miało wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów,
• doszło do naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, co mogło mieć wpływ na wynik wyborów.

Sześć uprawnionych przyczyn protestu

W proteście zgłaszamy do odpowiedniego sądu wszelkie nieprawidłowości, które zauważyliśmy w związku z przeprowadzeniem głosowania. Wniosek musi zawierać podstawę prawną z Kodeksu wyborczego, zarzuty, opisanie dowodów, wniosek o stwierdzenie nieważności wyborów ze wskazaniem ich rodzaju oraz podstawowe dane procesowe (m.in. nasze dane, nazwa sądu i pozostałych uczestników postępowania).

Przestępstwa wyborcze, które są podstawą do wniesienia protestu, zostały zdefiniowane w rozdziale XXXI Kodeksu karnego. Są to:

• nadużycia przy przebiegu wyborów (m.in. niszczenie lub podrabianie protokołów, nadużycia przy liczeniu głosów),
• zakłócanie przebiegu wyborów (m.in. utrudnianie głosowania i pracy komisji przemocą, groźbą lub podstępem),
• bezprawne wywieranie wpływu na sposób głosowania osoby uprawnionej,
• łapownictwo wyborcze (dotyczy to zarówno osoby oferującej, jak i przyjmującej łapówkę),
• naruszenie tajności głosowania.

Ponadto art. 82 par. 1 pkt 2 pozwala nam wnieść protest w sytuacji, gdy naszym zdaniem doszło do naruszenia przepisów Kodeksu wyborczego. Mowa o przypadkach, gdy nie dochowano procedur lub coś poszło nie tak podczas głosowania albo pracy komisji. Nad prawidłowym przebiegiem wyborów czuwają mężowie zaufania i obserwatorzy.

Protest wnosimy koniecznie na piśmie

W przypadku wyborów parlamentarnych i prezydenckich swój wniosek zgłaszamy do Sądu Najwyższego (art. 241, art. 321), a gdy protestujemy w wyborach lokalnych – do sądu okręgowego (art. 392).

Po ogłoszeniu wyników wyborów do Sejmu przez PKW mamy 7 dni na wniesienie protestu (art. 241). Po upływie tego terminu nie możemy już zaprotestować przeciwko ważności głosowania.

Co się dzieje, gdy protest jest słuszny?

Sąd Najwyższy rozpatruje protesty wyborcze w składzie trzech sędziów i wydaje opinie dotyczące zasadności zarzutów (art. 242). Sędziowie przede wszystkim muszą zweryfikować, czy podniesione argumenty są słuszne, a potencjalne naruszenie przepisów miało istotny wpływ na wyniki wyborów.

Dopiero później, na podstawie sprawozdania z wyborów (przedstawionego przez PKW) i opinii wydanych podczas postępowań, SN rozstrzyga o ważności wyborów oraz ważności wyboru posła, przeciwko któremu wniesiono protest (art. 244). Na takim posiedzeniu musi być obecny cały skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, a sędziowie mają 90 dni od dnia wyborów na wydanie uchwały. 

Profesor Robert Alberski z Uniwersytetu Wrocławskiego w wywiadzie dla OKO.press zwracał uwagę na fakt, że obecnie o ważności wyborów stwierdza Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, czyli nowa izba w całości obsadzona przez sędziów nominowanych przez Krajową Radę Sądownictwa. W tym miejscu warto przypomnieć o trwającym od dłuższego czasu sporze o skład oraz upolitycznienie KRS. 

Skargi są rozpatrywane szybciej

Marcowa nowelizacja nie przewidywała zmian w zakresie protestów wyborczych. Wprowadzono natomiast skrócenie procedur w przypadku skarg wyborczych. O czym mowa?

Skargi w trakcie kampanii wyborczej dotyczą spraw formalnych i samej organizacji wyborów. Mowa tutaj o podziale na obwody i okręgi do głosowania oraz o rejestracji komitetów. Nowelizacja skróciła czas na wniesienie większości skarg z trzech dni od daty upublicznienia danej informacji do dwóch dni. 

Co zrobić, gdy PKW odmawia zarejestrowania komitetu?

Komitet, który pragnie wziąć udział w wyborach, musi zgłosić ten fakt do PKW. W przypadku gdy Komisja odmówi przyjęcia zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego, pełnomocnik ma prawo wnieść skargę do Sądu Najwyższego. 

Sąd, w składzie trójki sędziów, musi rozpatrzyć skargę w ciągu 2 dni. Gdy skarga jest zasadna, PKW niezwłocznie przyjmuje zawiadomienie o utworzeniu komitetu. Dotyczy to zarówno wyborów parlamentarnych, prezydenckich, jak i samorządowych (art. 205, art. 300, art. 404).

A co zrobić, gdy nie zgadzamy się z podziałem na okręgi?

Komisarz wyborczy dokonuje podziału na obwody do głosowania. A co, gdy doszło do nieprawidłowości lub nie zgadzamy się z postanowieniami?

Grupa co najmniej 15 wyborców ma prawo zgłosić skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego w tej sprawie (art. 12 par. 13). Uwagi należy zgłosić do komisarza, który w ciągu dwóch dni musi je przekazać do NSA wraz z kompletnymi i uporządkowanymi aktami sprawy i odpowiedzią na skargę oraz informacją o posiadaniu praw wyborczych przez wnoszących skargę. 

Mamy prawo zaskarżyć nie tylko decyzje dotyczące obwodów do głosowania. Podobne przepisy obowiązują w przypadku okręgów powoływanych na potrzeby wyborów samorządowych do rad gmin i rad powiatów. W przypadku gdy naszym zdaniem granice okręgu zostały wytyczone w nieprawidłowy sposób, mamy prawo złożyć skargę do NSA (art. 420, art. 456).

Kodeks wspomina o niszczeniu kart. Co to oznacza?

W nowej wersji Kodeksu wyborczego pojawia się artykuł 8a, który dotyczy niszczenia list wyborczych. Od razu zaznaczamy, że nie chodzi o niszczenie kart do głosowania lub protokołów wyborów. Przepisy tego zabraniają, a jakakolwiek ingerencja w te dokumenty byłaby przestępstwem. O czym w takim razie mowa w artykule?

Nowe przepisy nakazują pełnomocnikom protokolarne zniszczenie kart z wykazem podpisów. Musi to nastąpić w ciągu 3 dni po upływie terminu na dokonanie zawiadomienia. Tym samym, gdy dany komitet nie zbierze wystarczającej liczby podpisów, powinien zniszczyć karty, na których je zbierano.