Fake News w pigułce

17 stycznia 2024 roku na TikToku pojawiło się nagranie, w którym informowano, że w woreczkach z ryżem znajduje się także plastik. W filmie autorka pokazuje ziarenka ryżu, które po otwarciu torebki i wsypaniu ich do wody utrzymały się na jej powierzchni i nie opadały na dno. Następnie dodaje: „To, co pływa, to się już nie utopi, to jest plastik” [czas nagrania 0:08].

Nagranie zgromadziło ponad 4,2 tys. polubień, prawie 1 tys. komentarzy. Do ulubionych film został dodany przez ponad 1,1 tys. osób. Udostępniony został ponad 2,8 tys. razy. Użytkownicy w komentarzach krytycznie podeszli do treści przedstawionych w nagraniu. Możemy przeczytać [pisownia oryginalna]: „Czyli co? plastik po ugotowaniu zrobi się miękki i zjadliwy jak ryż?”. Nieliczni jednak poparli słowa kobiety na nagraniu: „Mądrego to i warto posłuchać”.

Czy w woreczkach z ryżem jest plastik?

Autorka nagrania wprost stwierdza, że w woreczkach z ryżem jest plastik i że nie powinno się jeść tego, co utrzyma się na powierzchni wody [czas nagrania 0:08]. Nie ma jednak dowodów na to, że w produktach zawierających ryż znajdują się plastikowe ziarenka.

W 2011 roku Komisja Europejska wydała decyzję wykonawczą. Zgodnie z jej art. 4 i 5, w związku z zagrożeniem genetycznie modyfikowanym ryżem z Chin, państwa członkowskie zostały zobligowane do kontroli wszystkich produktów ryżowych pochodzących z tego kraju.

Plastikowy ryż – czym jest termin „fake rice”?

Jak się okazuje, teorie o plastikowym ryżu dodawanym do produktów spożywczych znane są na świecie co najmniej od 14 lat i raz na jakiś czas pojawiają się powtórnie w internecie.

Jak wynika z ustaleń Komisji Europejskiej z 2017 roku, termin „fake rice” [z ang. fałszywy ryż] został użyty po raz pierwszy w roku 2010, kiedy oskarżono chińską firmę Wuchang o mieszanie i o sprzedaż wysokiej jakości ryżu z tym o słabszej jakości.

W tym samym raporcie Komisja przywołuje ustalenia amerykańskiego portalu factcheckingowego Snopes, z których wynika, że w 2011 roku wietnamska strona internetowa „Very Vietnam” podała informację, z której wynikało, że chińskie władze zatrzymały ryż wyprodukowany z ziemniaków i produktów syntetycznych (w tym z plastiku).

Snopes podkreślił jednak, że sytuacja ta nigdy nie miała miejsca.

Na szerszą skalę fake news powrócił w 2017 roku

Jeśli spojrzymy na Google Trends, czyli narzędzie Googla pozwalające śledzić, jak często dane słowo lub fraza były wyszukiwane, to zobaczymy, że w globalnym ujęciu fałszywe informacje o plastikowym ryżu powróciły w 2017 roku. Stało się to za sprawą dezinformacji rozpowszechnianej głównie na terenie różnych krajów afrykańskich.

Wtedy też na szeroką skalę podawano informację o rzekomym ryżu z plastiku i innych produktach spożywczych zawierających zanieczyszczenia. Jednak doniesieniom tym jeszcze w 2017 roku zaprzeczył ghański Urząd ds. Żywności i Leków.

Źródło: www.Google Trends.com

W tym samym roku informacja zaczęła pojawiać się także w polskim internecie. Przykładowo: na Facebooku mogliśmy znaleźć wpisy [1, 2], które informowały chociażby o tym, jak odróżnić plastikowy ryż od normalnego.

Międzynarodowe instytucje zajęły się sprawą

Zanim Komisja Europejska opublikowała informację na temat rzekomego ryżu z plastiku, opisał to także w 2016 roku (s. 20) Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Wówczas EFSA apelowała, że należy zbadać sprawę.

Jak wspomnieliśmy wyżej, w 2017 roku po przeprowadzeniu dochodzenia, oświadczenie w tej sprawie wydał ghański Urząd ds. Żywności i Leków. Możemy w nim przeczytać, że „wszystkie podejrzane próbki, które zostały przebadane, okazały się prawdziwym ryżem”. Dodatkowo w tym samym dokumencie podano:

Problem opisały także media 

Temat ryżu z plastiku został także opisany przez różne portale na świecie. Przykładowo, jak już wyżej wspomniano, w 2016 roku sprawę zbadał amerykański Snopes. W 2017 roku śledztwo w tej sprawie przeprowadził francuski The France 24 Observers [1, 2]. 

O rzekomej obecności plastiku w ryżu rozpisywały się także inne światowe media jak BBC czy Francuska Agencja Prasowa. Zajęły się nią także redakcje factcheckingowe, chociażby Lead stories czy DigitEYE India. O tym, kto opisywał ten temat, możesz dowiedzieć się pod tym linkiem.

Kiedy problem powrócił w 2022 roku, odniósł się do niego dr Nanung Danar Dono z Uniwersytetu Gadjaha Mady, który w komentarzu opublikowanym na stronie uczelni przyznał, że „fałszywy ryż, jajka, ryby, kapusta i warzywa istnieją w Japonii i w Chinach. Produkty te służą jednak jedynie do eksponowania menu restauracji i nie są przeznaczone do spożycia”. Podkreślił, że „gdyby ryż rzeczywiście był wykonany z plastiku, rozszerzanie się lub przekształcanie w ugotowany ryż podczas gotowania na parze byłoby niemożliwe”.