Fake news w pigułce

Pod koniec marca 2024 roku do Polski po raz kolejny dotarł pył znad Sahary. Zjawisko to było zapowiadane i relacjonowane w mediach. Można się spodziewać, że podobne wydarzenia będą komentowane w mediach społecznościowych i w związku z tym możemy się natknąć na niesprawdzone i wprowadzające w błąd treści.

„Nie dajcie sobie wkręcać, że to pył z nad Sahary” – napisał jeden z użytkowników i dodał: „Zakrywali coś naprawdę konkretnego, w powietrzu zaobserwowałem dziwne »biegające kreski«”. W innym poście przeczytamy: „To nie jest pył z Sahary , sztucznie rozpylany pył magnetyczny i zapewne inne związki …”, a w kolejnym zapytano, czy to „chemtrails”. W jednym z postów można przeczytać: „ja wiedzialem z samolotów usa ktore to rozpylają”. 

Źródło: www.facebook.com

Do jednego z postów dołączono fragment artykułu o tym, że „bośniackie laboratorium” znalazło w pyle rzekomo zrzucanym z samolotów „nikiel, bar i aluminium przekraczające znany limit ponad 700 razy, a także inne metale ciężkie”. Ten sam artykuł rozpowszechniano również w innych postach (1, 2, 3).

Pył z Sahary ma pochodzenie naturalne

Wszystkie opisane wyżej tezy łączy jedno: zakładają one, że pył z Sahary nie ma pochodzenia naturalnego i jest „pyłem magnetycznym” czy „chemtrails”. Według niektórych narracji ma być on rzekomo rozpylany przez samoloty, aby „kontrolować światło słoneczne i blokować promieniowanie UV docierające do planety” (1, 2). 

Temat „magnetycznego pyłu” opisywaliśmy w jednej z naszych analiz. Piotr Stanisławski w artykule dla Crazy Nauki podkreślał, że tego typu osad mógł zawierać metalowe opiłki powstałe w wyniku produkcji przemysłowej bądź ruchu samochodowego i mógł zostać zmieszany z pylącą w tamtym okresie sosną.

Chemtrails to popularna i wielokrotnie obalana teoria spiskowa, która nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości. Smugi kondensacyjne ciągnące się za samolotami nie składają się z toksycznych substancji.

Czy pył z Sahary może być niebezpieczny dla zdrowia?

W niektórych ze wspomnianych postów mogliśmy znaleźć informacje, że pył jest trujący i zawiera szkodliwe stężenie np. „niklu, baru i aluminium” albo że to „pył magnetyczny”. Choć pył z Sahary może nie być dla nas korzystny, lekarze wskazują na inne przyczyny jego szkodliwości.

Prawie rok temu stwierdzono, że w kalimie znajdują się pierwiastki promieniotwórcze: izotop cezu – 137 oraz izotopy promieniotwórcze berylu i ołowiu. Serwis Nauka w Polsce donosił, że docierał głównie nad południową i zachodnią część Europy, w Polsce pojawiał się w mniejszym stopniu. Według cytowanego w artykule Nauka w Polsce dziennika elPeriodico, pierwiastki promieniotwórcze to efekt prób jądrowych:

Stężenie tych pierwiastków jest monitorowane. W 2023 roku Agnieszka Modrzejewska, rzecznik Państwowej Agencji Atomistyki, powiedziała w komentarzu dla NaTemat, że „Ilość radionuklidów (izotopów promieniotwórczych) w pyle znad Sahary jest niewielka i nie stanowi on zagrożenia radiologicznego dla zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska”.

Kolejne potencjalne zagrożenie związane z pyłem z Sahary to zanieczyszczenia powietrza przekraczające wartości PM10 (zawieszonych w powietrzu cząsteczek, których średnica nie przekracza 10 mikrometrów). Zanotowano je np. w 2021 i 2022 roku.

Wprowadzające w błąd treści sprzed dwóch lat cytowane w aktualnym kontekście

W wielu postach, które możemy znaleźć na Facebooku (np. 1, 2, 3), opublikowano zrzut ekranu z artykułem na temat tego, że pyły zrzucane z samolotów to „modyfikatory pogody, które kontrolują światło słoneczne i blokują promieniowanie UV docierające do planety” oraz że zawierają szkodliwe stężenie np. „niklu, baru i aluminium”.

Źródło: www.facebook.com

To automatyczne tłumaczenie artykułu, który opublikowano w 2022 roku. Pochodzi z czeskiej strony AENews. Z dalszej części tekstu dowiemy się, że badania nad pyłem zebranym z samochodów zlecił Mirnes Ajanovič, przewodniczący partii BOSS, określany przez serwis jako „prawnik i aktywista”. 

O badaniach i zwiększonym stężeniu szkodliwych i niebezpiecznych substancji informowała np. sieć kablowa N1. Zaznaczała przy tym, że „Aby ostatecznie stwierdzić, co jest przyczyną takiego składu chemicznego pyłów po opadach atmosferycznych, należy wykonać dodatkowe analizy z kilku różnych lokalizacji, zgodnie z zarządzeniem instytucji państwowych i procedurami pobierania próbek przewidzianymi przez prawo […]”. Nie wspomniano o samolotach rozpylających te substancje.