Fake news w pigułce

9 grudnia 2023 roku na facebookowym fanpage’u Krzysztof „Ator” Woźniak opublikowano nagranie o szczepionkach przeciw COVID-19. W opisie podano: „Tajemnica »Naglicy « Już Wyjaśniona! Przyznali Się Oficjalnie!”. W filmie możemy usłyszeć m.in., że „dziś już ponad wszelką wątpliwość wiemy, że najgorszy możliwy skutek uboczny to zgon, a lista tych skutków ubocznych jest coraz to dłuższa” [czas nagrania 00:58]. W dodatku podano, że „[…] szczepionka nie chroniła ani przed zachorowaniem, ani przed ciężkim przebiegiem, ani przed śmiercią, choć może zmniejszała prawdopodobieństwo” [czas nagrania: 09:00]. 

Źródło: www.facebook.com

Film wyświetlono ponad 12 tys. razy i pozostawiono pod nim ponad 140 komentarzy. Część użytkowników uznała przedstawione w nim informacje za prawdziwe. Jeden z internautów napisał [pisownia oryginalna]: „Kto myślał samodzielnie ten zupy nie brał i śpimy spokojnie”, a inny podał [pisownia oryginalna]: „Z moich obserwacji wynika ze wiekszosc ludzi zaszczepionych wybudzily uspione w sobie choroby badz zaostrzyly ich przebieg”.

Naglica – czym jest i czy w ogóle ma jakikolwiek związek ze szczepieniami?

W treści omawianego posta wspomniano o „naglicy” – to termin, który już wcześniej pojawiał się w fałszywych przekazach. W ten sposób określano przypadki „nagłego zgonu” lub omdleń, które rzekomo wystąpiły po przyjęciu szczepionki przeciw COVID-19. Jak podano we wpisie: „tajemnica »Naglicy « Już Wyjaśniona! Przyznali Się Oficjalnie!”.

Kwestia nagłych zgonów, które rzekomy miały wystąpić masowo po szczepieniach przeciw COVID-19, była poruszana w niektórych filmach publikowanych w sieci. Dłuższe „dokumenty” i inne treści ponoć miały dowodzić, że zjawisko „nagłych zgonów” jest efektem ubocznym po przyjęciu szczepionki i jest bardzo powszechne. Przeanalizowane przez nas materiały nie są wiarygodną podstawą do tego, aby to potwierdzić. W wielu przypadkach pokazywały po prostu osoby, które na nagraniu zemdlały, ale nie umarły, a przyczyny nie dało się powiązać ze szczepieniami. Niektóre z tych nagrań powstały przed rozpoczęciem kampanii szczepień przeciwko COVID-19, więc nie mogły przedstawiać zdarzeń związanych ze zgonem po szczepieniu.

Należy podkreślić, że zdecydowana większość efektów ubocznych po szczepieniach przeciw COVID-19 ma charakter łagodny i przemijający. Zastosowanie każdego leku lub szczepionki, w tym szczepionki przeciwko COVID-19, w pewnych przypadkach może spowodować różne efekty uboczne, w tym ciężkie (np. zgon). Należy jednak dodać, że takie przypadki w przypadku szczepionek dopuszczonych na rynek są rzadkie. Zastosowanie szczepień przynosi nieporównywalnie większe korzyści – z badania opublikowanego przez „The Lancet Infectious Diseases” wynika, że szczepionki przeciw COVID-19 ciągu pierwszego roku funkcjonowania zmniejszyły liczbę zgonów z powodu COVID-19 nawet do 19,8 mln osób, czyli – szacunkowo – zredukowały zgony nawet o 63 proc.

Korelacja czasowa nie oznacza przyczynowości – tak jak w przypadku „naglicy”

Korelacja czasowa nie jest wystarczającym dowodem na związek przyczynowo-skutkowy: nie każde omdlenie czy nawet zgon po szczepieniu oznacza, że spowodowała go szczepionka. W przypadku szczepień na dużych populacjach nieuniknione jest, że po pewnym czasie może dojść do zdarzeń niepożądanych lub nawet zgonów wskutek wielu przyczyn niezwiązanych z przyjęciem dawki. Dopiero po przeprowadzeniu badań można orzec, czy to szczepienie doprowadziło do określonego zdarzenia, czy też  nie. Dowody naukowe nie wskazują, że przyjęcie szczepionki przeciw COVID-19 powoduje masowe omdlenia oraz zgony. 

Zgłaszane działania niepożądane po szczepieniach przeciw COVID-19 to najczęściej ból głowy, zmęczenie i ból w miejscu wstrzyknięcia. Te objawy są zwykle łagodne i ustępują w ciągu kilku dni. O innych możliwych efektach ubocznych informują ulotki dołączone do szczepionek, które są uzupełniane na podstawie danych zebranych po wyszczepieniu dużych grup ludzi. 

Do czego „przyznali się” producenci szczepionek przeciw COVID-19?

Jak podano w nagraniu: „mniej, więcej trzy tygodnie temu […] nagłośniłem to, że z miesiąc wcześniej w […] informacji prasowej na rynek amerykański Pfizer się przyznał, że ich preparaty mogą powodować zapalenie mięśnia sercowego i zapalenie osierdzia” [czas nagrania: 03:09].

Koncern Pfizer oraz instytucje związane ze zdrowiem (1, 2) informowały o ryzyku zapalenia mięśnia sercowego lub osierdzia po szczepieniu przeciw COVID-19 już w 2021 roku, a nie – jak podano w niektórych przekazach – w 2023 roku. Informacje na ten temat nie były ukrywane i były opisywane powszechnie w mediach (np. 1, 2, 3). Można ją również znaleźć w informacji dla prasy z 11 września 2023 roku na stronie koncernu Pfizer.

Europejska Agencja Leków (EMA) niezmiennie podkreśla, że korzyści związane z przyjęciem szczepionki przewyższają znane ryzyko związane z efektami ubocznymi. Ryzyko rozwinięcia się i ciężkiego przebiegu zapalenia mięśnia sercowego lub zapalenia osierdzia pozostaje większe w przypadku zachorowania na COVID-19 niż po przyjęciu szczepionki. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) wskazuje, że:

Dlaczego lista efektów ubocznych się wydłuża i czy to coś niepokojącego?

Jak możemy usłyszeć w filmie „dziś już ponad wszelką wątpliwość wiemy, że najgorszy możliwy skutek uboczny to zgon, a lista tych skutków ubocznych jest coraz to dłuższa” [czas nagrania 00:58]. W dalszej części omawianego nagrania pada wypowiedź: „no, jak mogli mówić, że była, że jest bezpieczna skoro w chwili, w której to mówili, badania cały czas trwały i lista tych powikłań była cały czas uzupełniana” [czas nagrania 09:12]. Podano również przykład szczepionki wyprodukowanej przez koncern AstraZeneca: „[…] dodano dotąd takie działania niepożądane jak zakrzepica naczyń żylnych mózgu” [czas nagrania 10:10].

Dostępne szczepionki muszą przejść konieczne fazy badań, w tym badania przedkliniczne i kliniczne (podzielone na trzy fazy) – i było tak też w przypadku szczepień przeciw COVID-19 (różnić mogą się natomiast procedury). Co więcej, wszystkie szczepienia są monitorowane po wprowadzeniu na rynek. IV faza badań przeprowadzana jest już po pozwoleniu na wprowadzenie nowego leku do obrotu i ma na celu ciągłe monitorowanie jego bezpieczeństwa i efektów w dłuższym czasie na większej populacji. Dlatego lista efektów ubocznych czasami może się wydłużać, ale to nie oznacza jeszcze niebezpieczeństwa (istotna jest skala zjawiska). Jeśli produkt jest wadliwy i niekorzystnie wpływa na duże grupy ludzi lub jego skuteczność jest niska, to zostaje on wycofany.

Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia w przypadku wszystkich leków i nie jest to praktyka nadzwyczajna. Przykładowo: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL) w Polsce monitoruje różne leki, które funkcjonują w obiegu od dawna i aktualizuje dane, gdy pojawi się nowy, potwierdzony efekt uboczny. 

Badania kliniczne szczepionek – na czym dokładnie polegają i co sprawdzają? 

W nagraniu możemy wysłuchać również komentarza w kwestii bezpieczeństwa szczepionek. Jak podano: „wprowadzali ludzi w błąd, twierdząc bardzo często, że te produkty są w pełni przebadane. Podkreślmy jeszcze raz: nie może być w pełni przebadany produkt, którego proces badawczy ciągle trwa” [czas nagrania 19:32]. Później dodano: „[…] te preparaty, które są teraz, przecież to są tzw. preparaty celowane w nowe warianty. Skąd mamy wiedzieć, czy one są jakoś lepiej przebadane, czy one już są przebadane, czy tam za chwilkę nie okaże się, że też były jakiś problemy, nie?” [czas nagrania: 23:42].

By podważyć poziom przebadania szczepień, podano w nagraniu, że „[…] szczepionka nie chroniła ani przed zachorowaniem, ani przed ciężkim przebiegiem, ani przed śmiercią, choć może zmniejszała prawdopodobieństwo” [czas nagrania: 09:00]. Tymczasem szczepionki przeciwko COVID-19 skutecznie zmniejszyły liczbę zgonów i ciężkiego przebiegu COVID-19. W pewnym stopniu ograniczają one również transmisję patogenu.

Kliniki dla ludzi z powikłaniami w Niemczech – o co dokładnie chodzi?

Kwestia efektów ubocznych jest w Niemczech monitorowana i jest elementem dyskusji w mediach. Te donosiły np. o napływaniu pozwów i o rozpoczęciu procesów sądowych dotyczących niepożądanych skutków poszczepiennych. Jak podano w nagraniu: „w Niemczech powstają specjalne kliniki dla ludzi, którzy mają powikłania i próbuje się tych ludzi jakoś odratować” [czas nagrania: 01:43].

Na początku kwietnia na stronie dziennika „Frankfurter Allgemeine Zeitung” (FAZ) opublikowano artykuł informujący o otwarciu nowej przychodni w Szpitalu Uniwersyteckim w Marburgu. Jest ona przeznaczona dla pacjentów, którzy przeszli COVID-19 i podejrzewają u siebie tzw. long COVID, ale też tych, którzy zauważyli u siebie nowe niepokojące objawy po szczepieniu przeciwko COVID-19.