Fake news w pigułce

Zdarza się, że przeciwnicy szczepionek w swoich wypowiedziach propagują pogląd, że są one przyczyną chorób. Możemy w nich usłyszeć też argumenty, że są elementem planu koncernów farmaceutycznych, który ma na celu bogacenie się poprzez sprzedawanie preparatów pogarszających zdrowie pacjentów, a nie działających na ich korzyść. To założenia teorii spiskowej o tzw. Big Pharmie.

Podobne tezy i argumentacja pojawiły się w krótkim filmie udostępnionym na Facebooku. Wypowiada się w nim dr Jerzy Jaśkowski, którego wystąpienia były już tematem wielu naszych analiz. W omawianym nagraniu powiedział m.in., że „na całym świecie nie znalazł się w cudzysłowie wariat”, który by udowodnił istnienie wirusa odry.

Źródło: www.facebook.com

Naukowcy nie mają wątpliwości: wirus odry istnieje

Wiara w teorię spiskową o „Big Pharmie” w przypadku omawianego wystąpienia doprowadziła do wysunięcia wniosku o tym, że wirus odry nie istnieje, a przyczyna choroby jest zupełnie inna. Jak możemy usłyszeć: „Odra. Przecież było 100 tys. euro nagrody dla każdego naukowca, który pokaże wyniki badań udowadniające, że jest wirus odry. […] Na całym świecie nie znalazł się w cudzysłowie wariat, który by potrafił przedstawić takie wyniki” (czas nagrania 0:01).

Istnienie wirusa odry jest udowodnione i udokumentowane. Jest on sklasyfikowany przez Międzynarodowy Komitet Taksonomii Wirusów (ICTV). Gospodarzami wirusa są wyłącznie ludzie.

Wywołuje on silnie zakaźną chorobę: zakażone zostaje 9 na 10 osób, które miały kontakt z chorym. Jednym z charakterystycznych objawów choroby jest wysypka. W grupie ryzyka choroby i powikłań są m.in.: niemowlęta i dzieci w wieku poniżej 5 lat, osoby w wieku powyżej 20 lat i kobiety w ciąży.

Nagroda za udowodnienie istnienia odry miała pochodzić od biologa, który negował ten fakt

Dr. Jaśkowskiemu chodzi zapewne o nagrodę, którą w 2011 roku zaoferował niemiecki biolog, Stefan Lanka. Chciał on, aby dostarczono mu publikacje naukowe, które potwierdzą istnienie i rozmiar wirusa odry. Zaoferował 100 tys. euro. Z odpowiedzią zgłosił się dr David Bardens, jednak Lanka jej nie uznał. Sprawa skończyła się w sądzie, który orzekł, że suma musi zostać zapłacona, ponieważ publikacje naukowe są wiarygodne.

Po apelacji Lankego Sąd Terytorialny Badden-Wuttenberg stwierdził natomiast, że Lanka nie jest winien nagrody, ponieważ Bardens nie spełnił wymogów konkursu: przesłał sześć prac naukowych, a nie jedną, a żadna z nich w jednym artykule nie zawierała odpowiedzi na oba pytania. Na tej podstawie powstała dezinformacja o tym, że „Niemiecki Sąd Najwyższy oświadczył, że ​​wirus odry nie istnieje”.

Sam Lanka jest postacią, która pojawia się w kontekście innych dezinformujących treści, np. dotyczących COVID-19. Miał on rzekomo obalić istnienie wirusów oraz metodologię, która to potwierdza. Jego artykuł na ten temat nie został opublikowany w żadnym ważnym periodyku naukowym. 

Dane z Ukrainy są dowodem na to, że szczepionki to przyczyna zachorowań?

W nagraniu dr Jaśkowski mówi: „W 2005 roku na skutek kryzysu, czyli bankructwa Ukrainy, wstrzymano szczepienia przeciwko Odrze. I liczba zachorowań […] z kilkunastu tysięcy rocznie spadła do 50-100. I tak było przez 10 lat” (czas nagrania 0:38). Później dodaje, że „powstała jakaś rzekoma fundacja, która zakupiła te szczepionki, no i od razu powstało większe zagrożenie. Już w pierwszym roku było 12 tys. chorych. W drugim roku było już 30 czy 40 tys. chorych dzieciaków, a w trzecim już było 60 tys.” (czas nagrania 1:00).

Ukraina w 2005 roku nie ogłosiła bankructwa. Nastąpiło wówczas – po kilku latach dynamicznego wzrostu – spowolnienie wzrostu gospodarczego. Co więcej, w latach 2005–2006 odnotowano wystąpienie epidemii odry. 

Spadek liczby szczepień dzieci przeciwko odrze zauważono w latach 2009–2016. W tym okresie można mówić o trudnej sytuacji gospodarczej i politycznej w kraju, z tego względu w 2014 roku nie udało się zakupić wystarczającej liczby szczepionek. W 2010 roku wskaźnik wyszczepień dzieci do 12. do 24. roku życia spadł do 56 proc., a w 2016 roku – do 42 proc.

Jako przyczynę gwałtownego spadku wyszczepień w drugiej dekadzie XXI wieku eksperci wskazywali kryzys w ukraińskiej służbie zdrowia oraz popularyzację dezinformujących treści o rzekomo negatywnych skutkach szczepionek czy ich nieskuteczności. W Ukrainie pojawił się wtedy handel fałszywymi świadectwami szczepień.

Latem 2017 roku w Ukrainie rozpoczęła się epidemia odry. Zgodnie z danymi ukraińskiego ministerstwa zdrowia do sierpnia 2019 roku zachorowało prawie 115 tys. osób, z czego 39 zmarło. Ukraina notowała drugą najwyższą na świecie liczbę zakażeń. Przyczyną tego był niski wskaźnik wyszczepień, a nie szczepionka.

W roku 2017 roku i w latach późniejszych wskaźnik wyszczepień w Ukrainie wśród dzieci w wieku od 12 do 23 miesięcy osiągnął wysoki poziom: ponad 85-93 proc.

Zaniechanie szczepień jest groźne

Niski wskaźnik wyszczepienia może prowadzić do powrotu groźnych chorób zakaźnych. W Polsce wzrasta m.in. ryzyko epidemii odry, przeciwko której populacja utraciła już odporność zbiorową. Zdaniem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego (NIZP PZH – PIB) wzrost zachorowań na odrę związany jest z systematycznie obniżającym się odsetkiem osób zaszczepionych.

Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), w latach 2000–2018 szczepienia spowodowały spadek liczby zgonów z powodu odry o 73 proc. na całym świecie.

(WHO) wskazuje, że dzięki szczepieniom ochronnym na całym świecie zapobiega się od 3,5 do nawet 5 mln zgonów rocznie z powodu chorób takich jak błonica, tężec, krztusiec, grypa i odra.