Wraca sprawa Wąsika i Kamińskiego

Maciej Wąsik oraz Mariusz Kamiński zostali prawomocnie skazani na dwa lata pozbawienia wolności za podżeganie do korupcji i fałszowanie dokumentów w ramach afery gruntowej. Sąd Okręgowy w Warszawie zakazał im też wykonywania funkcji publicznych przez 5 lat. Poza Wąsikiem i Kamińskim na rok kary więzienia skazano innych szefów CBA. 

Na skutek orzeczenia sądu marszałek sejmu Szymon Hołownia wydał postanowienie w sprawie wygaszenia mandatów poselskich. Od tego postanowienia, zgodnie z art. 250 Kodeksu wyborczego, posłom przysługiwało odwołanie do Sądu Najwyższego (SN). Obecnie toczy się spór kompetencyjny w ramach SN. Decyzję Szymona Hołowni uchyliła Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (1, 2). Zdaniem marszałka decyzję powinna podjąć Izba Pracy.

Sąd wymierzył karę Wąsikowi i Kamińskiemu w 2015 roku

Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik zostali już w przeszłości skazani za udział w aferze gruntowej. W marcu 2015 roku Sąd Rejonowy Warszawa-Śródmieście wymierzył im karę 3 lat pozbawienia wolności i 10 lat zakazu pełnienia funkcji publicznych. Był to wyrok nieprawomocny, od którego przysługiwało odwołanie w postaci apelacji.

Zanim sąd drugiej instancji rozpatrzył apelację, prezydent Andrzej Duda w listopadzie 2015 roku zdecydował się ułaskawić Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika. Następnie w marcu 2016 roku Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił wyrok sądu rejonowego i unieważnił postępowanie ze względu na zastosowanie prawa łaski przez głowę państwa.

Spór o prawo łaski

Dlaczego więc sprawa Wąsika i Kamińskiego powróciła? W czerwcu 2023 roku Sąd Najwyższy uchylił umorzenie sprawy z marca 2016 roku, którego dokonał Sąd Okręgowy w Warszawie. 

SN powołał się także na swoją uchwałę z 2017 roku, w której uznał, że prezydent nie mógł ułaskawić osoby, która nie została skazana prawomocnym wyrokiem. A co tym idzie, prawo łaski wobec Macieja Wąsika i Mariusza Kamińskiego nie wywołuje skutków prawnych.

Odmiennego zdania niż Sąd Najwyższy jest Trybunał Konstytucyjny (TK), który w czerwcu 2023 roku stwierdził, że prawo łaski jest wyłączną i niepodlegającą kontroli prerogatywą prezydenta. Zdaniem TK Sąd Najwyższy nie ma kompetencji pozwalających mu je kontrolować.

Prezydent nie zmienia zdania

Pałac Prezydencki podtrzymuje, że ułaskawienie Macieja Wąsika i Mariusza Kamińskiego było skuteczne, stąd też prezydent nie zamierza korzystać ze swojego uprawnienia ponownie. Szef gabinetu prezydenta Marcin Mastalerek podkreśla wręcz, że do ułaskawienia doszło w sposób podręcznikowy.

Na zapisy jednego z podręczników prawa powołał się inny prezydencki minister – Wojciech Kolarski. W publikacji profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego Stanisława Waltosia oraz Piotra Hofmańskiego z 2013 roku miało znaleźć się jednoznaczne sformułowanie, z którego ma wynikać, że prezydent może skorzystać z prawa łaski w dowolnym momencie.

W wydaniu podręcznika „Proces karny: zarys systemu” z 2013 roku poruszono problematykę prawa łaski. We wstępie do podrozdziału autorzy zaznaczają, że art. 139 konstytucji poświęcony prawu łaski jest dość ogólny. Nie znajdziemy w nim informacji np. na temat procedury ułaskawienia. Jednocześnie profesorowie stwierdzili, że w świetle praktyki konstytucyjnej i powściągliwości legislacyjnej można pokusić się o pewne stwierdzenia dotyczące prawa łaski.

Co stwierdzono w podręczniku?

Autorzy podręcznika w 2013 roku stwierdzili między innymi, że konstytucja nie zabrania wydania aktu łaski przed skazaniem:

Dlaczego prezydenci w historii Polski nie stosowali prawa łaski przed zapadnięciem prawomocnego wyroku? Autorzy wskazują, że wpływ na to miała tradycja konstytucyjna – zarówno w Konstytucji z 1921 (art. 47), jak i w tej z 1935 roku (art. 69) nie pozwalano na abolicję indywidualną, a więc zakończenie toczącego się postępowania na mocy decyzji organu władzy inny niż sądowy. 

Poza tym zwrócono uwagę na jeszcze jeden czynnik. Zdaniem uczonych brak podobnych orzeczeń w praktyce mógł wynikać z „chyba słusznego przekonania, że taka abolicja była przedwczesną ingerencją w wymiar sprawiedliwości” (s. 559). W nowszej wersji podręcznika uczeni wyraźniej zaznaczyli wątpliwości co do możliwości ułaskawienia przez prezydenta przed zapadnięciem prawomocnego wyroku sądu:

Zdanie podtrzymane

Profesor Stanisław Waltoś został poproszony o komentarz do bieżących wydarzeń przez redakcję TVN24. W rozmowie wyjaśnił zapisy ze wspomnianej publikacji. Jak stwierdził: „W podręczniku mamy bardzo wyraźne stwierdzenie, że rzeczywiście prezydent mógłby ułaskawić, bo prawo jest tutaj szalenie powściągliwe”. To jednak nie przesądza sprawy.

Kim są prof. Waltoś i prof. Hofmański?

Profesor dr hab. Stanisław Waltoś jest z wykształcenia prawnikiem, który przez większość kariery naukowej był związany z Uniwersytetem Jagiellońskim. Przez wiele lat kierował Katedrą Postępowania Karnego. Jest autorem ponad 400 prac naukowych. Poza pracą teoretyczną jego wkład został odnotowany w rozwiązaniach legislacyjnych w procedurze karnej.

Profesor dr hab. Piotr Hofmański obejmował stanowisko kierownika Katedry Postępowania Karnego na Uniwersytecie Jagiellońskim. Poza pracą na uczelni był sędzią Sądu Najwyższego w Izbie Karnej. Obecnie jest prezydentem Międzynarodowego Trybunału Karnego.