Kontekst wypowiedzi 

Jednym z gości programu „Woronicza 17”, nadanego 18 kwietnia 2021 roku w TVP Info, był Krzysztof Szczerski. Jednym z poruszanych tematów był wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 kwietnia 2021 roku, zgodnie z którym przepis ustawy z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich, który pozwolił Adamowi Bodnarowi pozostać na stanowisku do czasu wyboru nowego Rzecznika, jest niezgodny z Konstytucją. Sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP stwierdził, że wśród autorytetów prawniczych, które zgodziły się z orzeczeniem TK, znajduje się prof. Andrzej Zoll.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny 15 kwietnia 2021 roku orzekł, że przepis pozwalający RPO na wykonywanie zadań po upływie kadencji do czasu wyboru następcy (art. 3 ust. 6 ustawy o RPO) jest niezgodny z art. 209 ust. 1 w związku z art. 2 i 7 Konstytucji.  Wymienione przepisy ustawy zasadniczej stanowią, że:

• „Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat” (art. 209 ust.1),
• „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” (art. 2),
• „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa” (art. 7).

Przepis ustawy o RPO traci moc po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw (co nastąpiło 15 kwietnia 2021 roku). W tym czasie powinna zostać uchwalona ustawa, która ureguluje sytuację, gdy ustępujący Rzecznik nie ma następcy. Kadencja Adama Bodnara upłynęła 9 września ubiegłego roku i dotychczas nie udało się wyłonić kandydata, który zostałby zaakceptowany zarówno przez Sejm, jak i przez Senat.

Opinia prof. Andrzeja Zolla na temat orzeczenia TK

W dniu ogłoszenia wyroku prof. Zoll, uznawany za autorytet prawniczy, został poproszony przez media o komentarz dotyczący orzeczenia TK. Z jego opinią mogliśmy się zapoznać na łamach portali Onet, Wirtualna Polska, Rzeczpospolita, Wyborcza.pl oraz w stacjach TOK FM i RMF FM. Były Rzecznik Praw Obywatelskich (2000-2006) oraz prezes Trybunału Konstytucyjnego (1993-1997) na temat wyroku wypowiadał się zdecydowanie krytycznie.

Chodzi o to, że  z jednej strony TK twierdzi, że przepis pozwalający działać RPO po wygaśnięciu jego kadencji jest niekonstytucyjny, bo Konstytucja nie upoważniła ustawodawcy do jej przedłużenia, a z drugiej strony ten sam Trybunał zwraca się do Sejmu, by w ciągu trzech miesięcy wydał ustawę, która tę kwestię ureguluje. „Art. 3 ust. 6 ustawy o RPO jest już przecież taką ustawą, o którą apeluje TK” – stwierdził prof. Zoll w rozmowie z Onetem. Przy tym dodał:

W wywiadzie udzielonym „Rzeczpospolitej” na pytanie o to, jak odebrał orzeczenie TK, prof. Andrzej Zoll odpowiedział:

Zdaniem prawnika główną przyczyną obecnej sytuacji nie jest nieuchylony przepis ustawy o RPO, ale postawa parlamentu, który nie wykonał swojego obowiązku, czyli nie dokonał wyboru kolejnego Rzecznika przed upływem kadencji Adama Bodnara. Art. 3 ust. 6 wyżej wspomnianej ustawy był tu rozwiązaniem sprawy, która powinna zostać uregulowana w Konstytucji. Jednak w związku z tym, że twórcy Konstytucji tego nie uczynili, ustawodawca słusznie zdecydował się wypełnić tę lukę i umieścił przepisy o przejściowym sprawowaniu tej funkcji w ustawie. Prof. Zoll dostrzega tu problem prawny, jednak jego zdaniem powinien on zostać rozwiązany w inny sposób, niż zrobił to TK.

Podobne wnioski znajdziemy na łamach Wyborczej.pl. Zdaniem związanego z Uniwersytetem Jagiellońskim prawnika wyrok TK zawiera „wiele sprzeczności i to zupełnie zasadniczych”. Prof. Zoll ocenił go „źle”, gdyż nie widzi niezgodności art. 3 ust. 6 ustawy o RPO z Konstytucją. Prof. Zoll dostrzegł wątpliwość prawną związaną z faktem, że art. 208 § 2 Konstytucji nie przewiduje dla ustawodawcy uprawnienia do regulowania sytuacji, kiedy kończy się kadencja (mówi on, że ustawa określa jedynie zakres i sposób działania RPO). Jednak to parlament jest zobowiązany do wyboru nowego Rzecznika przed upływem kadencji poprzednika i to on tego podstawowego obowiązku obecnie nie wykonuje. Idealnym rozwiązaniem byłaby zmiana Konstytucji i zawarcie w niej regulacji na wypadek takiej sytuacji.

Prof. Zoll wypowiedział się także w jednoznaczny sposób w rozmowie na antenie radia RMF FM. Odpowiadając na pytanie redaktora Wojciecha Muzala dotyczące poziomu prawnego orzeczenia TK, prof. Zoll stwierdził, że „jest fatalny”, dodając, że „nie można rodzić sytuacji takiego kompletnego impasu konstytucyjnego”. Oprócz przytoczonych już opinii profesor zwrócił uwagę na kolejne błędy zawarte w orzeczeniu Trybunału. Rozważył sytuację, w której przez trzy miesiące „nic się nie dzieje” i zgodnie z wyrokiem TK Rzecznik przestanie działać. Znaczyłoby to, że Trybunał stworzył normę konstytucyjną, wyznaczając termin końca trwającej kadencji RPO. A Konstytucja nie przewiduje przerw w działalności tego urzędu. Z kolei wyznaczenie osoby pełniącej obowiązki RPO, zdaniem prof. Andrzeja Zolla, tego problemu nie rozwiązuje.

W wywiadzie dla Wirtualnej Polski były prezes TK nazwał decyzję obecnego Trybunału „niekonsekwentną i niespójną”. Wyraził również opinię, że wyrok TK jest „politycznym rozstrzygnięciem” mającym na celu usunięcie Adama Bodnara z urzędu RPO, jak również pominięcie Senatu w procedurze wyboru jego następcy. To, że ta procedura będzie inna niż opisana w ustawie zasadniczej, sprawi, że „to już nie będzie ten sam urząd”. „Obywatele są pozbawieni ochrony ze strony niezawisłego urzędu” – oświadczył prof. Zoll.