W Wielkiej Brytanii prace nad ustawą o reformie z 2005 roku, która ustanowiła Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa, trwały niecałe półtora roku – licząc od rozpoczęcia prac nad rządowym projektem w komisji w Izbie Gmin w październiku 2003 roku do jej uchwalenia przez obie izby brytyjskiego Parlamentu 21 marca 2005 roku. Natomiast od formalnego przedstawienia przez brytyjski rząd swoich planów w tej sprawie w formie dokumentów konsultacyjnych w lipcu 2003 roku minął niespełna rok i 9 miesięcy. 

Proces legislacyjny obu projektów ustaw o Sądzie Najwyższym procedowanych przez polski Sejm i Senat w czasie ich IX kadencji w 2017 roku był o wiele krótszy. W przypadku pierwszego z nich – poselskiego projektu ustawy o Sądzie Najwyższym – procedowanie trwało 11 dni (od wpłynięcia projektu ustawy do Sejmu 12 lipca do zajęcia stanowiska przez Senat 22 lipca), przy czym obrady w Sejmie zajęły jedynie 3 dni, a prace w Senacie, który nie zgłosił żadnych poprawek, były jeszcze krótsze, ponieważ – nie licząc prac w jednej z senackich komisji w nocy z 20 na 21 lipca – trwały 2 dni.

W przypadku prezydenckiego projektu ustawy o Sądzie Najwyższym, którym Sejm i Senat zajmowały się jesienią 2017 roku, proces legislacyjny trwał ponad dwa i pół miesiąca (sam Senat zajmował się nim w dniach od 8 do 15 grudnia 2017 roku).

Wypowiedź Leszka Czarnobaja uznajemy za manipulację, ponieważ senator zestawił długość prac nad jednym z dwóch projektów ustawy o Sądzie Najwyższym w samym Senacie z długością całego procesu legislacyjnego w Wielkiej Brytanii. Prace parlamentarne nad ustanowieniem prawa o Sądzie Najwyższym w Wielkiej Brytanii trwały dłużej niż w Polsce, zajmując rok i 9 miesięcy. W Polsce proces legislacyjny pierwszego projektu trwał w sumie 11 dni, a drugiego – 2,5 miesiąca.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że zgodnie z polską Konstytucją Senat ma maksymalnie 30 dni na ustosunkowanie się do projektu ustawy. W konsekwencji przebieg procesu legislacyjnego nad wieloma aktami prawa przyjętymi przez Senat można by teoretycznie przedstawić w niekorzystnym świetle, wskazując na stosunkowo krótki czas, w którym ta izba podejmuje uchwały, chociaż w rzeczywistości wynika to z konkretnie określonych w Konstytucji zasad jej działania.

Wypowiedź

W czasie dyskusji nad projektem ustawy o zmianie ustawy o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług oraz niektórych innych ustaw, która odbyła się w Senacie 12 sierpnia bieżącego roku, senator z ramienia Koalicji Obywatelskiej Leszek Czarnobaj krytycznie odniósł się do sposobu uchwalania prawa w Polsce w czasie poprzedniej kadencji Senatu, zauważając, że ustanowienie prawa o Sądach Najwyższych miało zająć wówczas 2 dni, podczas gdy w Wielkiej Brytanii podobny proces trwał 2 lata.

Ustawa o Sądzie Najwyższym – proces legislacyjny

W czasie trwania IX kadencji Sejmu i Senatu w latach 2015-2019 posłowie i senatorowie obradowali nad dwoma projektami ustaw o Sądzie Najwyższym. 

Pierwszy z nich to złożony przez posłów Prawa i Sprawiedliwości poselski projekt ustawy o Sądzie Najwyższym, który wpłynął do Sejmu 12 lipca 2017 roku, a przedmiotem obrad był w dniach 18, 19 i 20 lipca. Projekt został uchwalony w czasie trzeciego czytania w Sejmie 20 lipca, czemu towarzyszyły protesty krytycznie nastawionej do proponowanych zmian w sądownictwie części społeczeństwa. Projekt przekazano tego samego dnia do Senatu (najpierw do Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji), który 22 lipca zajął stanowisko, nie wnosząc żadnych poprawek. Po tym, jak ustawę 24 lipca przekazano do podpisu Andrzejowi Dudzie, zapowiedział on, że ją zawetuje. Formalnie prezydent dokonał tego 31 lipca, składając wniosek o ponowne rozpatrzenie ustawy i kierując ją do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Decyzji o wecie towarzyszyła również zapowiedź Dudy, że przygotuje własny projekt ustawy o Sądzie Najwyższym.

Projekt ten wpłynął 26 września 2017 roku, w Sejmie był przedmiotem obrad 24 listopada oraz 6 i 8 grudnia. Uchwalona po trzecim czytaniu ustawa trafiła 8 grudnia do Senatu, który zajął stanowisko 15 grudnia, nie wnosząc do niej poprawek. Jeszcze tego samego dnia przekazano ją do podpisu prezydentowi, który zrobił to 20 grudnia 2017 roku. Ustawę ogłoszono 2 stycznia 2018 roku, a weszła w życie 3 kwietnia 2018 roku.

Ustawa dotyczyła: 

• wprowadzenia instytucji korygującej prawomocne orzeczenia sądowe w postaci skargi nadzwyczajnej,
• wyodrębnienia dwóch nowych Izb Sądu Najwyższego: Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Izby Dyscyplinarnej,
• trybu wyłaniania kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego,
• zmiany wieku (65 lat), w którym sędziowie przechodzą w stan spoczynku,
• przyspieszonego trybu uchylenia immunitetu.

Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa

Od czasów średniowiecza funkcje sądu najwyższego w Wielkiej Brytanii pełniła wyższa izba brytyjskiego Parlamentu, czyli Izba Lordów, w ramach której od 1876 roku działał składający się z tzw. Lordów Prawa (ang. Law Lords) Komitet Apelacyjny Izby Lordów (ang. Appellate Committee of The House of Lords).

Na mocy ustawy o reformie konstytucyjnej z 2005 roku (Constitutional Reform Act, 2005) został powołany niezależny od Izby Lordów Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa, który rozpoczął działalność w październiku 2009 roku. Sąd ten składa się 12 niebędących członkami Izby Lordów sędziów (ang. Justices) i dysponuje własnym budżetem, personelem oraz budynkiem.

Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa przejął kompetencje sądownicze Komitetu Apelacyjnego Izby Lordów oraz kompetencje dotyczące dewolucji Komitetu Sądownictwa Tajnej Rady (ang. Judicial Committee of the Privy Council).

Ustawa z 2005 roku zreformowała ponadto urząd Lorda Kanclerza, którego uprawnienia w zakresie sądownictwa zostały przekazane Lordowi najwyższemu sędzi Anglii i Walii (ang. Lord Chief Justice of England and Wales), nazywanemu od tej pory również Prezesem Sądów Anglii i Walii (ang. President of the Courts of England and Wales). Lord Kanclerz stoi obecnie na czele Ministerstwa Sprawiedliwości jako Sekretarz Stanu ds. Sprawiedliwości.

Oprócz tego ustanowiono Komisję do spraw Mianowania Sędziów (ang. Judicial Appointments Commission) oraz Ombudsmana do spraw Mianowania Sędziów i Spraw Dyscyplinarnych (ang. Judicial Appointments and Conduct Ombudsman).

Wielka Brytania nie posiada jednolitego systemu prawnego. Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa pełni w większości spraw funkcję sądu apelacyjnego dla sądów działających w systemach prawa osobnych dla Anglii i Walii, dla Szkocji oraz dla Irlandii Północnej.

Ustawa o reformie konstytucyjnej z 2005 roku – konsultacje i proces legislacyjny

Plan utworzenia nowego Sądu Najwyższego ogłosił w czerwcu 2003 roku ówczesny premier Wielkiej Brytanii Tony Blair. Plan przewidywał początkowo również zlikwidowanie urzędu Lorda Kanclerza, który łączył w sobie do tej pory kompetencje z zakresu władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

W lipcu i we wrześniu 2003 roku brytyjski rząd przedstawił swoje stanowisko w trzech dokumentach konsultacyjnych, nad którymi w październiku podjęła prace Komisja do Spraw Konstytucyjnych Izby Gmin. Zakończyły się one w lutym 2004 roku wydaniem raportu „Judicial appointments and a Supreme Court (court of final appeal)”. Projekt ustawy o reformie konstytucyjnej został następnie (24 lutego) skierowany do Izby Lordów. Wcześniej, 26 stycznia 2004 roku, brytyjski rząd ogłosił zawarcie tzw. konkordatu, regulującego podział kompetencji przysługujących dotychczas Lordowi Kanclerzowi w sprawach sądowych.

Od lutego do października 2004 roku projekt ustawy o reformie konstytucyjnej był przedmiotem debat w Izbie Lordów, gdzie skierowano go do specjalnej komisji. Plany zlikwidowania urzędu Lorda Kanclerza oraz rozdzielenia funkcji sędziego w nowym Sądzie Najwyższym z możliwością zasiadania i głosowania w Izbie Lordów były jednymi z największych kwestii spornych. W czasie obrad w Izbie Lordów do projektu zgłoszono łącznie ponad 400 poprawek. 21 grudnia 2004 roku projekt ustawy trafił do Izby Gmin.

Ustawa o reformie konstytucyjnej została ostatecznie przyjęta przez obie izby brytyjskiego Parlamentu dnia 21 marca 2005 roku. Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa rozpoczął działalność 1 października 2009 roku.