Kontekst wypowiedzi

Jeden z punktów obrad pierwszego dnia 28. posiedzenia Sejmu dotyczył sprawozdania Komisji Polityki Społecznej i Rodziny o rządowym projekcie o zmianie ustawy o Karcie Dużej Rodziny, ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3.

Nadrzędnym celem nowelizacji przedstawionej przez ministra rodziny i polityki społecznej było rozwijanie możliwości cyfrowych usług publicznych w Polsce. W projekcie aktu prawnego znalazły się zapisy m.in. zakładające wprowadzenie Elektronicznej Karty Rodziny w aplikacji mObywatel na smartfony, którą można pobrać ze sklepu Google Play i App Store. W trakcie debaty nad proponowanymi zmianami w sejmie głos zabierali posłowie poszczególnych ugrupowań. Reprezentująca Lewicę Katarzyna Kotula wyraziła poparcie dla działań zmierzających w kierunku cyfryzacji usług publicznych, jednakże w trakcie swojego wystąpienia chciała zwrócić uwagę na problem wykluczenia cyfrowego. Dla zobrazowania skali problemu posłanka przytoczyła wyniki raportu opublikowanego w styczniu 2021 roku przez Fundację Konsumentów.

Czy Polacy zmagają się z wykluczeniem cyfrowym?

Z najnowszego raportu Federacji Konsumentów pt. „Wykluczenie cyfrowe podczas pandemii. Dostęp oraz korzystanie z internetu i komputera w wybranych grupach społecznych” wynika, że 4,51 mln Polaków wieku od 18 do 74 lat nigdy nie korzystało z Internetu (15,5 proc. populacji w tym przedziale wiekowym), z czego aż 3,63 mln to osoby w wieku od 55 do 74 roku życia. Federacja wyciągnęła te wnioski na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Ze skróconymi wnioskami z raportu możemy zapoznać się na poniższej infografice.

Co istotne, w największym stopniu na wykluczenie cyfrowe są narażone gospodarstwa domowe o najniższych miesięcznych dochodach tj. poniżej 2500 zł netto. Szacuje się, że w tej grupie 36,2 proc. domostw pozostaje bez dostępu do Internetu. W liczbach bezwzględnych przekłada się to na 1,05 mln gospodarstw domowych, w których mieszka ok. 2,74 mln osób. Co ciekawe, najczęściej podawanym powodem braku dostępu do Internetu jest „brak potrzeby” (67,6 proc), a w 52 proc. gospodarstw jest to „brak umiejętności”.

Ponadto autorzy raportu zwracają uwagę na problemy dotykające osoby mieszkające poza dużymi ośrodkami miejskimi:

Jeśli weźmiemy pod uwagę rozmieszczenie geograficzne, to zauważymy również, że problem wykluczenia cyfrowego jest szczególnie dotkliwy na wsiach. Aż 2,5 mln ich mieszkańców nigdy nie korzystało z Internetu, a 2,63 mln z komputera. Osoby te stanowią aż 55 proc. wszystkich Polaków pozbawionych dostępu do sieci. Zdaniem autorów raportu jest to wręcz niebezpieczne w czasach pandemii, gdyż w połączeniu z oddaleniem geograficznym ogranicza to ich kontakt z centrami administracyjno-gospodarczymi. Warto również pamiętać, że mieszkańców wsi trapi także problem dużo słabszej jakości połączeń internetowych lub wręcz brak możliwości podłączenia Internetu.

Wykluczenie cyfrowe w państwach Unii Europejskiej

Jeśli porównamy Polskę do pozostałych państw UE w kwestii odsetka osób wykluczonych cyfrowo, to plasujemy się na 20. pozycji ex aequo z Litwą. Przypomnijmy, że u nas odsetek ten wynosi 15 proc. obywateli. Gorszy wynik niż w Polsce odnotowano w sześciu państwach: Portugalii (22 proc.), Grecji (22 proc.), Rumunii (18 proc.), Chorwacji (18 proc.), Bułgarii (24 proc.) i we Włoszech (17 proc.).

W kwestii problemu dostępu do sprzętu komputerowego również jesteśmy na niskiej pozycji, ponieważ na 7. miejscu od końca. W Polsce z komputera nie korzystało nigdy 19 proc. obywateli, co jest wynikiem gorszym o 5 punktów proc. od średniej unijnej, wynoszącej 14 proc. Słabsze niż u nas statystyki możemy zauważyć m.in. we Włoszech (32 proc.), Bułgarii (31 proc.) czy Chorwacji (29 proc.). Z drugiej strony, państwa z największym odsetkiem obywateli mających dostęp do sprzętu komputerowego to Szwecja, Luksemburg, Niderlandy i Dania, gdzie tylko 2 proc. osób nie miało kontaktu z taką technologią.

Wykluczenie cyfrowe osób z niepełnosprawnościami oraz bezrobotnych

W dużym stopniu z wykluczeniem cyfrowym zmagają się także osoby z niepełnosprawnościami. 906 tys. osób, a więc 35 proc. wszystkich osób z niepełnosprawnościami nie miało nigdy możliwości skorzystania z Internetu. Z kolei w przypadku osób bezrobotnych taki odsetek wynosi 22,4 proc. (272 tys. osób).

Wykluczenie cyfrowe stanowi duże zagrożenie dla tych grup, zwłaszcza gdy są to osoby bierne zawodowo, a ich brak dostępu do technologii utrudnia im aktywizację. Zdaniem autorów raportu Internet posiada duży potencjał edukacyjny, a ponadto coraz większe możliwości pracy zdalnej sprawiają, że umiejętność posługiwania się technologią komputerową zwiększa szanse zatrudnienia. Federacja Konsumentów sugeruje, że likwidacja wykluczenia cyfrowego powinna stać się priorytetem, szczególnie w przypadku osób biernych zawodowo, do której zaliczają się osoby z niepełnosprawnościami.

Wykluczenie cyfrowe uczniów podczas pandemii

Jak wcześniej wspomnieliśmy, w wielu przypadkach – jako przyczynę braku dostępu do sprzętu komputerowego i Internetu w gospodarstwach domowych – podaje się brak potrzeby oraz brak umiejętności.

Warto podkreślić, że – choć w przypadku uczniów dostępu do komputera lub tabletu nie ma ok. 50-70 tys. osób, czyli jedynie 1-1,5 proc. uczniów w Polsce – to problematyczna w czasie pandemii COVID-19 stała się kwestia dzielenia się urządzeniami mobilnymi do udziału w e-lekcjach. W takiej sytuacji znajduje się w Polsce aż 25 proc. uczniów (czyli ponad 1 mln osób).