Procedura skargi konstytucyjnej

Konstytucja daje obywatelom prawo do wnoszenia skarg, w przypadku gdy uważają, że ich konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Aby skarga mogła być wniesiona, skarżący musi brać udział w postępowaniu, którego droga prawna została wyczerpana, a jego ostateczne rozstrzygnięcie bazowało na kwestionowanym przepisie. Wniesienia skargi w imieniu skarżącego dokonuje wykwalifikowany pełnomocnik procesowy.

Pełne zasady są opisane w ustawie z 2016 roku o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Archiwum orzeczeń i skarg

Dostępny publicznie Internetowy Portal Orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego zawiera archiwum spraw orzekanych przez Trybunał od 1986 roku. Witryna Trybunału Konstytucyjnego również zawiera listę spraw rozstrzyganych przez Trybunał, choć tylko od roku 2001.

Skargi mogą być wnoszone nie tylko przez obywateli, ale też przez instytucje, firmy, przedsiębiorstwa. Wielokrotnie z możliwości skargi korzystali posłowie, senatorowie, ale też samorządowcy, sądy czy spółki.

Najnowsze skargi obywatelskie

Piotr Zgorzelski nie określił ram czasowych, w których nie miałoby być żadnych skarg obywatelskich. Według danych na 3 listopada najnowsza skarga o sygnaturze SK 88/22 została zarejestrowana w kancelarii Trybunału Konstytucyjnego 3 marca 2021 roku, a w sekretariacie TK 28 października 2022 roku. Rejestracja w sekretariacie oznacza, że sprawa została przekazana z rozpoznania wstępnego do rozpoznania merytorycznego. Wyjaśnienie metryki sprawy można znaleźć w instrukcji Internetowego Portalu Orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w rozdziale 5.1, strona 41.

To właśnie rejestracja w sekretariacie jest kryterium nadania sygnatury, a tym samym datowania sprawy. Sprawy o wcześniejszej sygnaturze mogły wpłynąć do kancelarii TK później. Przykładowo SK 87/22 jest z 23 maja 2022 roku, SK 86/22 z 18 lutego 2022 roku, a SK 85/22 z 31 stycznia br., choć wszystkie wpłynęły do sekretariatu TK pod koniec października. Ta metoda datowania jest używana w tej analizie.

W 2022 roku spośród 113 spraw, którymi do 3 listopada zajmował się Trybunał Konstytucyjny, znaczącą większość stanowiły skargi konstytucyjne – zarejestrowano ich 88. Pozostałe sprawy stanowiły wnioski o stwierdzenie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (13) oraz pytania prawne o zgodność aktów normatywnych z Konstytucją, ustawami lub umowami międzynarodowymi (12).

Spośród tych 88 skarg, 70 zostało zgłoszonych przez obywateli. Pozostałe 18 skarg pochodziło od spółek, spółdzielni mieszkaniowych, parafii oraz fundacji. Trzeba też zauważyć, że liczba skarg nie musi być równa liczbie spraw do przeprowadzenia, gdyż podobne skargi bywają przez Trybunał rozpatrywane łącznie.

Opóźnienie z przyznawaniem sygnatur

Fakt, że duża liczba spraw w Trybunale Konstytucyjnym ma przyznawaną sygnaturę wiele miesięcy po zgłoszeniu sprawy w kancelarii Trybunału, powoduje, że trudno na bieżąco śledzić wpływanie spraw. Wśród skarg z sygnaturą datowaną na 2022 rok najstarsza pochodzi z marca 2018 roku, jednak większość z nich jest z roku 2021.

Wśród wspomnianych 88 spraw zgłoszonych przez obywateli lub instytucje, tylko 12 jest rzeczywiście „tegorocznych” – to znaczy, że trafiło i do rozpoznania wstępnego, i merytorycznego w 2022 roku. W roku 2022 jest 12 spraw zarejestrowanych do rozpoznania wstępnego w kancelarii Trybunału, najnowsza z nich pochodzi z maja, a w sekretariacie została zarejestrowana w październiku.

Dla roku 2022 sprawa rejestrowana jest średnio 403 dni po zgłoszeniu jej w kancelarii do rozpoznania wstępnego, co oznacza ponad 13 miesięcy. Można przypuszczać, że utrzymując taki czas procedowania, obecnie zgłaszane sprawy pojawią się w Portalu Orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego dopiero na przełomie listopada i grudnia 2023.

Poniższy wykres prezentuje liczbę spraw zarejestrowanych do rozpatrzenia merytorycznego w 2022 roku z podziałem na miesiące, kiedy sprawa została zarejestrowana w kancelarii lub sekretariacie Trybunału Konstytucyjnego.

Skargi obywatelskie na przestrzeni lat

Przez dwadzieścia lat od 2003 roku nieustannie skargi obywatelskie stanowią większość skarg kierowanych do TK, wahając się od 67 proc. w 2004 roku (na 57 skarg 38 pochodziło od obywateli), do 87 proc. w 2011 (z 30 skarg aż 26 było od obywateli). Średnio na przestrzeni lat jest to 76 proc.

W latach 2003–2015 trudno wyznaczyć jednoznaczny trend. Można jednak zauważyć, że tzw. kryzys konstytucyjny, zapoczątkowany w 2015 roku podwójnym wyborem sędziów Trybunału Konstytucyjnego, pokrywa się z początkiem trzyletniego okresu niemal najniższej liczby skarg – mniej ich było tylko w 2011 (30 skarg), choć trzeba pamiętać, że jest to liczba skarg zgłoszona do rozpatrywania merytorycznego, po wstępnym rozpoznaniu.

Z kolei rok 2019 przyniósł ponad trzykrotny wzrost, a następujący po nim 2020 rok przyniósł wzrost o kolejne 39 proc. Dwa kolejne lata to zauważalnie niższe liczby skarg, jednak wciąż jedne z wyższych w rozpatrywanych 20 latach – pamiętając, że liczba 88 skarg w 2022 roku może jeszcze wzrosnąć.

Ten wzrost w 2019 roku, z maksymalną wartością w 2020 roku, trudno uzasadnić jakimiś zmianami w przepisach konstytucyjnych, wprowadzonymi w 2019 roku. Pik pokrywa się z początkiem pandemii COVID-19 i wobec zgłaszanych przez niektóre środowiska wątpliwości odnośnie do prawnego uzasadnienia wprowadzonych restrykcji, można by oczekiwać dużej liczby powiązanych skarg. Jednak 2020 rok to tylko dziesięć skarg związanych z obowiązkowością szczepień i kolejna – jedna w 2021 roku – nie tłumaczy to zupełnie tego wzrostu.

Sprawy na etapie wstępnego rozpatrzenia

Po wysłaniu zapytania o dostęp do informacji publicznej do Kancelarii Trybunału Konstytucyjnego otrzymaliśmy odpowiedź, że Trybunał nie prowadzi statystyk dotyczących spraw na etapie rozpoznania wstępnego, które pozwoliłyby ocenić, do jakiego repertorium zostanie zakwalifikowana sprawa. Dodatkową przeszkodą jest ochrona danych osobowych, które na tym etapie nie zostały jeszcze odpowiednio zanonimizowane.

Dodatkową informacją jest lista spraw na etapie wstępnej kontroli, dostępna na Internetowym Portalu Orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Zawarte tam dane nie pozwalają ocenić, czy mamy do czynienia ze skargą obywatelską, jednak sama numeracja sygnatur „Ts” pozwala ocenić skalę spraw na tym etapie. Najnowsza z nich, opatrzona sygnaturą Ts 250/22, wpłynęła 26 października 2022 roku. Dla porównania ostatnia sprawa w 2021 roku miała sygnaturę Ts 311/21, w 2020 roku – Ts 173/20, a w 2019 roku – Ts 193/19.

Podsumowanie

Mimo że najnowsza skarga, dla której dostępne są dane, została zgłoszona w maju, czyli pół roku temu, duża liczba skarg rozpatrywanych merytorycznie w tym roku oraz latach ubiegłych pozwala sądzić, że z upływem czasu zobaczymy więcej spraw zapoczątkowanych w 2022 roku, nawet w jego późniejszych miesiącach. Biorąc pod uwagę, że skargi stanowiły w ostatnich latach większość rozpatrywanych spraw, mało prawdopodobne jest, by z 250 spraw na etapie kontroli wstępnej nie było żadnych dodatkowych skarg od obywateli.

Dodatkowo wypowiedź Piotra Zgorzelskiego nie zawiera wyraźnych ram czasowych ani wskazania konkretnego wydarzenia, które miałoby doprowadzić do nagłego zaprzestania składania skarg. Stąd brak silnych przesłanek, by sądzić, że rok 2022 stał się początkiem nagłego braku zainteresowania zgłaszaniem skarg konstytucyjnych.

Tym samym wypowiedź o niekorzystaniu przez obywateli z prawa do składania skarg konstytucyjnych uznajemy za fałszywą. Jeszcze w maju pojawiały się w kancelarii Trybunału Konstytucyjnego skargi od obywateli.

Szczegółowe obliczenia na temat spraw rozpatrywanych przez Trybunał Konstytucyjny w latach 2003–2022 znajdziesz tutaj.