Ministerstwo zapowiada odchudzanie podstawy programowej

W październiku 2023 roku „lekkie odchudzenie podstawy programowej” zapowiadał ówczesny minister edukacji Przemysław Czarnek. Choć niedługo potem zmieniło się kierownictwo ministerstwa, to nowe władze również zamierzają iść w tym kierunku. 2 stycznia wiceminister Katarzyna Lubnauer deklarowała: – Chcemy odchudzić podstawy programowe. 

Jak wyjaśniała Lubnauer, usunięcie z obecnej podstawy niektórych treści da nauczycielom więcej czasu na dobre przećwiczenie poszczególnych jej punktów. Jej zdaniem zwiększy się w ten sposób również autonomia nauczyciela.

Zapowiedzi te potwierdziła kilka dni później minister Barbara Nowacka. Zaznaczyła przy tym, że wszelkie zmiany będą wprowadzane „na spokojnie”. W konsultacjach mają być uwzględnione opinie nauczycielek i nauczycieli.

Plan zmiany podstawy programowej wyciekł do sieci?

W związku planowanymi zmianami w podstawach programowych portal Do Rzeczy poinformował 13 lutego o „wycieku dokumentów ministerstwa”. Według „niepokojących doniesień medialnych” z podstawowych treści nauczania dla klasy IV zniknąć mają m.in. Zawisza Czarny i bitwa pod Grunwaldem.

14 lutego poseł Suwerennej Polski Sebastian Kaleta skomentował plany MEN, zarówno na TikToku, jak i podczas konferencji prasowej. Podczas gdy portal Do Rzeczy informuje, że bitwa pod Grunwaldem ma zniknąć tylko z lekcji dla klas IV, to Kaleta twierdzi, że w polskiej szkole ma nie być o niej zupełnie mowy. Sprawdziliśmy więc, co znajduje się w dokumentach MEN i z czego wynikają proponowane zmiany.

Czym jest podstawa programowa?

Na wstępie warto wyjaśnić, jaką funkcję ma podstawa programowa w polskich szkołach i kto decyduje o jej treści.

Zgodnie z art. 4 pkt 24 ustawy Prawo oświatowe podstawa programowa zawiera m.in. ogólne i szczegółowe wymagania dotyczące wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego. Jak ustalono w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy, określa ją minister właściwy do spraw oświaty i wychowania.

Aktualne podstawy programowe (wraz ze zmianami) są dostępne w Internetowym Systemie Aktów Prawnych w dwóch rozporządzeniach:

• dla przedszkoli, szkół podstawowych i szkół branżowych I stopnia,
• dla liceów, techników i szkół branżowych II stopnia.

Co ma się zmienić w podstawie programowej?

Ministerstwo Edukacji Narodowej udostępniło na swojej stronie folder, w którym znajdują się wszystkie propozycje zmian podstaw programowych. Ze względu na temat wypowiedzi Sebastiana Kalety publikowanych TikToku [1,2], skupimy się na niektórych propozycjach dotyczących lekcji historii w szkole podstawowej.

Gdy porównamy obecną wersję podstawy (s. 92–102) z proponowaną, zauważymy m.in. następujące zmiany w treściach nauczania dla klasy IV:

• z punktu IV.4. o „królowej Jadwidze, Władysławie Jagielle, Zawiszy Czarnym, unii polsko-litewskiej i zwycięstwie grunwaldzkim” znika Zawisza Czarny i zwycięstwo grunwaldzkie,
• w punkcie IV.15. o „żołnierzach niezłomnych – Witoldzie Pileckim i Danucie Siedzikównej Ince” – Inkę zastąpiono „wojennymi i powojennymi wyborami Polaków”.

W klasach starszych (V–VIII) można zauważyć m.in. następujące zmiany:

• w punkcie IX o „złotym wieku” w Polsce na tle europejskim skrócono podpunkt  dotyczący największych osiągnięć polskiego renesansu i reformacji, usuwając z niego Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego i Andrzeja Frycza Modrzewskiego,
• z punktu XVIII o epoce napoleońskiej usunięto podpunkt o powstaniu Księstwa Warszawskiego, o jego ustroju i terytorium,
• z tego punktu zniknął też podpunkt o okolicznościach utworzenia Legionów Polskich oraz ich historii,
• z punktu XXXII o wojnie obronnej Polski we wrześniu 1939 roku usunięto podpunkt wymieniający przykłady szczególnego bohaterstwa Polaków.

Ministerstwo nie deprecjonuje żadnego tematu

W folderze dostępnym na stronie MEN znajdziemy również uzasadnienia tych zmian. Pięcioosobowy zespół pracujący nad podstawami programowymi dotyczącymi historii wskazał, że dokonywał jedynie skrótów, „nie deprecjonując w żaden sposób usuniętych tematów”.

Skrócona podstawa ma zwiększać autonomię nauczyciela

Co więcej, jak czytamy w uzasadnieniu, podczas tworzenia propozycji zmian dokonywano skrótów tam, gdzie w wymaganiach pojawiały się nazwiska, listy nazwisk czy wydarzeń, zwłaszcza w zakresie historii politycznej czy wojskowej. Przy tym kryterium zwrócono uwagę na autonomię nauczyciela w wyborze konkretnych przykładów dla ogólnego zagadnienia.

W analizie wymagań zawartych w podstawie programowej wzięto także pod uwagę kilka innych kryteriów. Wśród nich znalazła się adekwatność do wieku rozwojowego. Usuwano więc punkty o wydarzeniach lub procesach, które mogą być niezrozumiałe, powodować niepożądane wychowawczo napięcia w klasie czy wywoływać lęk u dzieci.

Bitwa pod Grunwaldem zasługuje na omówienie we właściwym kontekście

Z przytoczonego wyżej uzasadnienia możemy się też dowiedzieć, kto jest autorem proponowanych zmian. Zwróciliśmy się do tych osób z prośbą o komentarz do wypowiedzi Sebastiana Kalety.

Jak tłumaczy Pawlicki, w wymaganiach dla klasy IV, gdzie zwycięstwo grunwaldzkie było wymienione wprost z nazwy, sąsiadowało ono nie ze stosunkami polsko-krzyżackimi, ale z historią związku Jadwigi i Jagiełły oraz unii polsko-litewskiej. Dlatego lepiej omówić je w starszej klasie, przy okazji punktu VII.5. o relacjach polsko-krzyżackich.

Bitwę pod Grunwaldem można omówić w starszych klasach

W pracach nad zmianami brał udział także Jakub Lorenc, również związany ze Szkołą Edukacji, nauczyciel w szkole podstawowej i w liceum. Jak napisał w odpowiedzi na nasze pytanie „Bitwa pod Grunwaldem nie została usunięta z narracji na temat historii Polski”. 

Współautor zmian zauważył także, że w obecnej podstawie programowej dla liceów, techników i szkół branżowych II stopnia bitwa pod Grunwaldem w ogóle nie została wymieniona. Nie oznacza to jednak, że uznano ją za nieistotną w kontekście stosunków między dawną Polską a Krzyżakami. Znajdziemy ją m.in. w programach nauczania wydawnictw Nowa Era (s. 29), Operon (s. 32) i GWO (s. 32).

Jeśli nauczyciel chce, może mówić o Grunwaldzie w IV klasie

Kolejną osobą, która pracowała nad propozycjami zmian w podstawie, jest Joanna Szydziak, nauczycielka w szkole podstawowej. Jak zaznacza,  podstawa programowa nie ogranicza autonomii nauczyciela.

Tak samo jak pozostałe osoby, Szydziak zwróciła uwagę na fakt, że bitwa pod Grunwaldem to treść, która pojawia się w klasie V. Tam jednak można ją omówić we właściwym kontekście, z zadbaniem o głębsze zrozumienie tematyki.

Grunwald został skreślony, ale ze szkół wcale nie zniknie

Podsumowując zebrane wyżej fakty i komentarze, bitwa pod Grunwaldem występuje obecnie w podstawie programowej lekcji historii dla klasy IV szkoły podstawowej (s. 92). To prawda, że zgodnie z propozycją przygotowaną na prośbę Ministerstwa Edukacji Narodowej, znika ona z punktu dotyczącego królowej Jadwigi, Władysława Jagiełły i unii polsko-litewskiej (s. 2).

Nie oznacza to, że według autorów tych zmian bitwa pod Grunwaldem, jak twierdzi Sebastian Kaleta, „jest nieistotnym wydarzeniem historycznym, o którym w polskiej szkole nie powinno być mowy”. W uzasadnieniu stwierdzili oni, że nie deprecjonują w żaden sposób usuniętych tematów.

Komentując te zmiany dla Demagoga, członkowie ministerialnego zespołu zaznaczyli, że wciąż można go omówić w IV klasie. Najlepiej zrobić to jednak klasach starszych, w kontekście stosunków polsko-krzyżackich. Nie proponują oni usuwać punktów dotyczących relacji między Polską a Zakonem z podstawy programowej dla szkół podstawowych (s. 4), liceów i techników (s. 9) oraz szkół branżowych (s. 3).