Wczoraj tj. 12 lipca 2017 r. do Sejmu wpłynął projekt ustawy grupy posłów, który jest nowym dokumentem regulującym ustrój i pracę Sądu Najwyższego. Projekt od początku wzbudził wiele kontrowersji wśród komentatorów, polityków, jak i prawników.

Zmianie przede wszystkim ulegnie podział Sądu Najwyższego. Dotychczas sędziowie byli podzieleni na 4 izby – cywilną, karną, pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych oraz wojskową. Zgodnie z nowym projektem izby mają być 3 – prawa publicznego, prawa prywatnego i dyscyplinarna. Zmienia się również organ, który będzie odpowiedzialny za wydanie regulaminu Sądu Najwyższego. Dotychczas było to Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, teraz znajdzie się to w kompetencjach Ministra Sprawiedliwości. Regulamin decyduje m.in. o szczegółowym podziale spraw między izby oraz liczbie stanowisk sędziowskich zarówno w Sądzie Najwyższym, jak i poszczególnych izbach.

Uszczegółowieniu ulega również tryb powołania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. W nowej ustawie powołuje go Prezydent RP spośród 3 sędziów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN; każdy sędzia może oddać jeden głos na swojego kandydata. Pierwszy Prezes SN może pełnić swoją funkcję przez 6 lat, ale jego kadencja może skończyć się wcześniej w wyniku zrzeczenia się stanowiska, osiągnięcia 65 lat bądź przejścia w stan spoczynku. Zmiany zachodzą również przy powoływaniu Prezesów Sądu Najwyższego – do tej pory działo się to na wniosek I Prezesa SN, a powołania dokonywał Prezydent RP. Pod rządami nowej ustawy Prezydent RP ma wybrać spośród 3 sędziów przedstawionych mu przez zgromadzenie sędziów danej izby. Wygaśnięcie jego mandatu następuje w takich samych sytuacjach jak w przypadku I Prezesa SN, kadencja trwa 5 lat.

Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN nie będzie już wybierało 2 sędziów do zasiadania w Krajowej Radzie Sądownictwa.

Do warunków pełnienia funkcji sędziego Sądu Najwyższego dodano, aby sędzia nie pełnił służby zawodowej, nie pracował i nie był współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa przed 1989 r. Osoba, która ukończyła 65 rok życia może starać się o powołanie na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego po uzyskaniu zgody Ministra Sprawiedliwości. Dotychczas sędziowie przechodzili w stan spoczynku po ukończeniu 70 roku życia, w ramach nowej ustawy wiek ten zostanie obniżony do 65 roku życia. Pozostanie jednak możliwość dalszego zasiadania w Sądzie Najwyższym po złożeniu odpowiedniego oświadczenia o takiej woli, zgodę jednak na to będzie musiał wyrazić Minister Sprawiedliwości.

Zmiany dotyczą także odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego i trybu, w którym sędziowie będą ją ponosić. Zgodnie z art. 71 projektu ustawy, Sąd Najwyższy, w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów – niezależnie od innych uprawnień – wytyka uchybienie właściwemu sądowi (nie ma tu znaczenia, czy jest to sąd rejonowy, okręgowy, apelacyjny, czy sądy wojskowe). Przed wytknięciem uchybienia obowiązany jest pouczyć sędziego lub sędziów wchodzących w skład sądu orzekającego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w terminie siedmiu dni. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, jednak jeżeli sędzia w postępowaniu dyscyplinarnym zostanie oceniony negatywnie, będzie to podstawa do wznowienia postępowania co do danej sprawy.

Ograniczono możliwość prowadzenia zajęć dydaktycznych przez sędziów Sądu Najwyższego do 50 godzin dydaktycznych rocznie, chyba że ¾ tych zajęć jest przeprowadzanych w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub na wydziale prawa uniwersytetu – wtedy sędzia może przeprowadzić 140 godzin zajęć.

Wprowadza się stanowisko Rzecznika Dyscyplinarnego, który może zostać powołany do prowadzenia określonej sprawy sędziego Sądu Najwyższego. Jest powoływany spośród prokuratorów i ma prawo wszcząć postępowanie bądź dołączyć do już trwającego. Pośród kar dyscyplinarnych, które mogą spotkać sędziów, dodaje się obniżenie wynagrodzenia zasadniczego sędziego o 5%-20% na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat.

Wiele odstępstw od standardowego trybu postępowania przed SN znajduje się w przepisach dotyczących trybu funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej. Izba ta orzeka w innym składzie niż pozostałe, jej Prezes wnioskuje o powołanie przewodniczących wydziałów w Izbie i posiada kompetencje I Prezesa SN w zakresie funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej.

W ramach ciał administracyjnych funkcjonujących w Sądzie Najwyższym obok Kancelarii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego dodaje się Kancelarię Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Dyscyplinarnej.

W projekcie występuje również wiele mniejszych zmian w zakresie administracyjnym, w których kompetencje z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego przechodzą na Ministra Sprawiedliwości.

Najczęściej komentowaną zmianą jest art. 89, który z dniem wejściem w życia niniejszej ustawy kończy delegacje do pełnienia czynności sędziowskich w Sadzie Najwyższym wydane na podstawie dotychczasowych przepisów, a więc kończy kadencje sędziów SN. Przepis § 2 tego artykułu mówi z kolei o kompetencji Ministra Sprawiedliwości, po wniosku sędziego zastępującego I Prezesa SN, do delegowania sędziego sądu powszechnego z co najmniej 10 letnim stażem do pełnienia funkcji sędziego SN. Minister Sprawiedliwości w terminie 7 dni od wejścia w życie ustawy określi liczbę wolnych stanowisk sędziowskich w poszczególnych izbach SN.

Zatem zmiany przede wszystkim odnoszą się do zupełnie nowego składu sędziów Sądu Najwyższego. Dają duże kompetencje Ministrowi Sprawiedliwości w kwestiach administracyjnych. Obejmują wprowadzenie Izby Dyscyplinarnej, która w swoim zakresie w przeważającej większości będzie prowadzić tylko postępowania dyscyplinarne, także wobec sędziów innych sądów. Otrzymała ona szerokie kompetencje również w przypadku oceny pracy przedstawicieli innych zawodów prawniczych.