Zostaliśmy poproszeni o sprawdzenie grafiki, która ostatnio często pojawia się w mediach społecznościowych, a w oryginalne została stworzona pod koniec stycznia przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Min. @ZiobroPL: Proponowane rozwiązania nie odbiegają od tych w państwach zachodnich. Czy to są państwa totalitarne?https://t.co/H9Uxg7gy3tpic.twitter.com/OklipHdNA0

— Min. Sprawiedliwości (@MS_GOV_PL) 31 stycznia 2017

W odpowiedzi Stowarzyszenie sędziów „Iustitia” przygotowało podobną grafikę, w której odpowiada Ministerstwu.

sprawdzamy! pic.twitter.com/gNbMzyg43j

— SSP Iustitia Judges (@JudgesSsp) 1 lutego 2017

Jako, że grafika Ministerstwa powróciła do mediów społecznościowych postanowiliśmy sprawdzić jak wygląda sytuacja powoływania sędziów w poszczególnych krajach.

Austria

Minister Sprawiedliwości na wniosek prezesów sądów drugiej instancji wybiera z listy absolwentów studiów prawniczych, którzy ukończyli pięciomiesięczne praktyki sądowe, osoby do obsadzenia miejsc sędziowskich staży zawodowych przy konkretnych sądach. Po zakończeniu czteroletniego wykształcenia i pozytywnym złożeniu egzaminu sędziowskiego, kandydaci ubiegają się o mianowanie na stanowiska przy konkretnych sądach pierwszej instancji. Senaty ds. personalnych (niem. Personalsenate) poszczególnych sądów tworzą listy kandydatów uporządkowanych według wybranych kryteriów kwalifikacji i przedkładają je Ministrowi Sprawiedliwości.

Minister Sprawiedliwości dokonuje wyboru sędziów, nie będąc zobowiązanym do uwzględnienia zaproponowanej kolejności na przedstawionych listach. Może również powołać osoby spoza listy. Kompetencja powoływania sędziów należy do Prezydenta Republiki, jednak w odniesieniu do większości stanowisk sędziowskich została ona zgodnie z konstytucją przekazana Ministrowi Sprawiedliwości. Sędziowie zawodowi powoływani są na stałe i wykonują swój zawód do końca roku kalendarzowego, w którym ukończą 65. rok życia.

Niemcy

Sędziowie Federacji

Art. 95 ust.2 Ustawy Zasadniczej RFN (UZ) stanowi, że sędziów sądów federalnych, wymienionych w art. 95 ust. 1 UZ (Najwyższy Sąd Federalny, Federalny Sąd Administracyjny, Federalny Trybunał Finansowy, Federalny Sąd Pracy oraz Federalny Sąd Socjalny – czyli sądy najwyższe dla poszczególnych pionów sądownictwa) powołują właściwi federalni ministrowie resortowi wspólnie z Komisją Wyborczą ds. Sędziów, która składa się z odpowiednich ministrów rządów krajowych oraz takiej samej liczby członków wybranych przez Bundestag. Minister Federalny nie jest związany wyborem dokonanym przez Komisję, aczkolwiek w praktyce nie było takiej sytuacji, aby minister odstąpił od wyboru dokonanego przez Komisję. Ustawa z 25 sierpnia 1950 r. o wyborze sędziów precyzuje, że sędziów federalnych na wniosek właściwego Ministra Federacji mianuje Prezydent Federacji. Natomiast prezesów wymienionych sądów federalnych mianuje Rząd Federalny.

Sędziowie krajów związkowych

Artykuł 98 ust. 3 Ustawy Zasadniczej wskazuje, że „status prawny sędziów w krajach związkowych określają odrębne ustawy krajowe, o ile art. 74 ust. 1 pkt 27 nie stanowi inaczej”, tak więc sytuacja prawna może znacznie się różnić się między poszczególnymi krajami Republiki Federalnej. Zgodnie z ust. 4 tegoż artykułu kraje związkowe mogą określić, że powoływania sędziów krajowych dokonuje krajowy Minister Sprawiedliwości wspólnie z Komisją Wyborczą ds. Sędziów. Współdziałanie władzy wykonawczej z gremium wyborczym jest zatem dopuszczalne, ale nie jest warunkiem koniecznym. Istnieją różne modele powoływania sędziów na poziomie landów:

•        Model przewidujący obowiązkowy udział rad prezydialnych, w charakterze opiniodawcy, w procesie wyłaniania sędziów,
•     Rozwiązanie wymagające wspólnego decydowania o nominacji sędziowskiej przez właściwego ministra i komisję pojednawczą w sytuacji negatywnej opinii rady prezydialnej,
•        Wyłanianie sędziów samodzielnie przez komisje wyborcze ds. sędziów
•        Wyłanianie sędziów wspólnie przez komisje wyborcze i właściwego ministra na poziomie kraju związkowego

W RFN istnieje kilka rodzajów urzędu sędziego: sędziowie dożywotni (na czas nieokreślony), sędziowie okresowi, sędziowie „na próbę” oraz sędziowie delegowani. Kategorie te różnią się zakresem, w jakim danemu sędziemu powierza się sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w ramach danego sądu. Sędziom dożywotnim może zostać powierzone orzekanie we wszystkich rodzajach spraw należących do właściwości danego sądu.

Florjanowicz-Błachut, Status sędziego w państwach Europy kontynentalnej (Republika Federalna Niemiec) [w:] Status prawny sędziego we współczesnych systemach politycznych, (red.) P. Mikuli, Koszalin-Gdańsk 2013

Dania

Duński Zarząd Sądownictwa został powołany 1 lipca 1999 roku. Sprawuje on kontrolę nad funduszami, personelem i nieruchomościami należącymi do sądów. Duński Zarząd Sądownictwa jest powiązany z Ministerstwem Sprawiedliwości, ale ministerstwo nie ma żadnego wpływu na decyzje wydawane przez zarząd. Zarząd nie powołuje jednak sędziów. Pełni on tylko funkcję sekretariatu Rady ds. Powoływania Sędziów.

Sędziów Powołuje Król/Królowa na wniosek Ministra Sprawiedliwości, kierując się przy tym sugestiami Rady. Wg. artykułu 64 Konstytucji Królestwa Danii: “Sędziowie nie mogą być pozbawieni urzędu bez wyroku sądowego ani też przenoszeni wbrew swej woli, z wyjątkiem przypadków, gdy dokonywana jest reorganizacja sądownictwa. Sędzia, który ukończył sześćdziesiąt pięć lat, może być jednakże przeniesiony na emeryturę, ale bez utraty wynagrodzenia, które otrzymywał w chwili tego przeniesienia”.

Holandia

Aktem regulującym kwestię mianowania sędziów jest Konstytucja Holandii z 28 marca 1814 roku. W artykule 117 mówi ona, że “członkowie władzy sądowniczej sprawujący wymiar sprawiedliwości i Prokurator Generalny przy Sądzie Najwyższym powoływani są dożywotnio dekretem królewskim”. Są oni odwoływani na własną prośbę i po osiągnięciu wieku określonego w ustawie.

Utworzona w 2002 roku Rada Sądownictwa ponosi pełną odpowiedzialność za budżet, koordynację i nadzór nad całym systemem sądownictwa. Rada nie ma żadnych kompetencji dotyczacych rozstrzygania w poszczególnych sprawach. W skład Rady wchodzi od 3 do 5 członków. Rada sama decyduje o liczbie członków. Ich kadencja trwa 6 lat.

Hiszpania

Zgodnie z przepisami tytułu VI Konstytucji Hiszpanii z dnia 27 grudnia 1978 r. wymiar sprawiedliwości pochodzi od ludu i jest wykonywany w imieniu Króla przez sędziów, stanowiących władzę sądową, niezawisłych, nieusuwalnych, odpowiedzialnych i podległych jedynie władzy ustawy.

Status prawny sędziów zawodowych tworzących jednolitą korporację oraz personelu pomocniczego administracji wymiaru sprawiedliwości, a także tworzenie, funkcjonowanie i zarząd sądów są określone w odrębnej ustawie organicznej o władzy sądowniczej (ustawa organiczna jest w hierarchii aktów prawnych w Hiszpanii ponad zwykłą ustawą, podlega tylko Konstytucji). Konstytucja określa jednak w art. 122 organ kierowniczy sądownictwa, którym jest Rada Główna Władzy Sądowniczej. Składa się ona z Prezesa Trybunału Najwyższego (odpowiednik Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w Polsce, powoływany przez Króla, na wniosek Rady Głównej Władzy Sądowniczej), który jej przewodniczy, oraz z dwudziestu członków powoływanych przez Króla na okres pięciu lat. Dwunastu z nich powołuje się spośród sędziów wszystkich kategorii, na zasadach ustalonych przez ustawę organiczną; czterech na wniosek Kongresu Deputowanych i czterech na wniosek Senatu, wybranych w obu wypadkach większością trzech piątych ich członków, spośród adwokatów i innych prawników o uznanej kompetencji i ponad piętnastoletniej praktyce w swoim zawodzie. Rada Główna Władzy Sądowniczej odpowiada za wszelkie kwestie związane z powoływaniem, awansem i nadzorem nad sędziami. Podlega jej także szkoła przygotowująca kandydatów do zawodu. Do jej kompetencji należy również przygotowywanie projektu budżetu dla sądownictwa.

Sędziowie (wyższego i niższego szczebla) są wybierani przez Radę Główną Władzy Sądowniczej na podstawie listy wakatów. Ich zawodowe losy w dużej mierze zależą od końcowej oceny ze szkolenia zawodowego. Ci, którzy wypadli najsłabiej, zwykle lądują w najmniej pożądanych jednostkach. Rola władzy wykonawczej jest w procesie rekrutacji czysto formalna.

Francja

Struktura francuskiej władzy sądowniczej jest bardzo skomplikowana. Dzieli się ona na dwa główne piony: pion sądownictwa powszechnego oraz pion sądownictwa administracyjnego, w związku z tym status osób orzekających regulowany jest odrębnymi przepisami prawnymi. Dodatkowo kwestię tę komplikuje to, że reżim prawny dla osób pełniących stanowiska sędziowskie nawet wewnątrz poszczególnego pionu nie jest jednolity. Jeżeli chodzi o pion sądownictwa powszechnego, w skład korpusu sądowego (corps judiciare)-magistratury (magistrature) wchodzą zarówno sędziowie zawodowi (juges de carrière, zwani także magistrats du siège), jak i prokuratorzy (magistrats du parquet) oraz asystenci sądowi (auditeurs de justice), czyli słuchacze Państwowej Szkoły Magistratury (École nationale de la magistrature, ENM). Oprócz tego, istnieją jeszcze sędziowie niezawodowi, którzy nie wchodzą w skład magistratury, i którzy są na ogół wybierani przez kolegia przedstawicieli danych grup zawodowych.

Zgodnie z art. 64 Konstytucji, Prezydent Republiki jest gwarantem niezawisłości sądownictwa. W zadaniu tym wspiera go Najwyższa Rada ds. Magistratury (Najwyższa Rada Sądownictwa, NRM).

NRM jest organem właściwym o kompetencjach opiniodawczo-doradczych w sprawach związanych z funkcjonowaniem pionu sądownictwa powszechnego. Dzieli się na dwie sekcje – właściwą w sprawach sędziów oraz właściwą w sprawach prokuratorów. W skład Rady wchodzi 22 członków, w tym:

• Pierwszy Prezes Sądu Kasacyjnego (jako przewodniczący Sekcji ds. sędziów),
• Prokurator Generalny Sądu Kasacyjnego (jako przewodniczący Sekcji ds. prokuratorów),
• 6 sędziów pochodzących z wyboru (pięciu z nich należy do składu sprawującego nadzór nad aktywnymi zawodowo sędziami, jeden zaś należy do składu sprawującego nadzór nad prokuratorami),
• 6 prokuratorów pochodzących z wyboru (pięciu z nich należy do składu sprawującego nadzór nad prokuratorami, jeden zaś należy do składu sprawującego nadzór nad aktywnymi zawodowo sędziami),
• 8 osób spoza środowiska sędziowskiego:
  • 1 członek Rady Stanu wybierany przez Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu,
  • 1 przedstawiciel zawodów prawniczych nominowany przez Przewodniczącego Narodowej Rady Stowarzyszeń Adwokackich oraz
  • 6 osób nominowanych odpowiednio przez Prezydenta Republiki, Przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego i przez Przewodniczącego Senatu.

Kompetencje Najwyższej Rady ds. Magistratury dzielą się na kompetencje o charakterze nominacyjnym, dyscyplinarnym oraz opiniodawczym.

Konstytucja Republiki Francuskiej z 4 października jedynie marginalnie i w bardzo niewielkim stopniu reguluje kwestię statusu sędziów, aczkolwiek normy o charakterze konstytucyjnym ujęte są także w tzw. „bloku konstytucyjnym”. Status sędziów regulowany jest ordonansem (o charakterze ustawy organicznej) z 22 grudnia 1958 r. o statusie magistratury.

W art. 13 Konstytucji zapisano, że Prezydent powołuje na państwowe stanowiska cywilne i wojskowe. Dotyczy to również sędziów zawodowych w sądach powszechnych. Powołanie na takie stanowisko następuje na wniosek Ministra Sprawiedliwości dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii (avis conforme) Sekcji Najwyższej Rady ds. Magistratury właściwej dla sędziów. W przypadku kandydatów na stanowiska sędziowskie w Sądzie Kasacyjnym (trzeci szczebel sądownictwa cywilnego) oraz na funkcje przewodniczącego sądu apelacyjnego i przewodniczącego trybunału wielkiej instancji (odpowiednio drugi i pierwszy szczebel sądownictwa cywilnego) wniosek o powołanie przedstawia Sekcja NRM, z pominięciem Ministra Sprawiedliwości.

R. Puchta, Status sędziego w państwach Europy kontynentalnej (Republika Francuska) [w:] Status prawny sędziego we współczesnych systemach politycznych, (red.) P. Mikuli, Koszalin-Gdańsk 2013

Włochy

Zgodnie z artykułem 104 Konstytucji Republiki Włoskiej z 27 grudnia 1947 roku, Sądownictwo stanowi system autonomiczny i niezależny od pozostałych władz. Najwyższej Radzie Sądownictwa przewodniczy Prezydent Republiki. Z mocy prawa jej członkami są Pierwszy Prezes i Prokurator Generalny Sądu Kasacyjnego. Pozostali członkowie są wybierani w dwóch trzecich przez wszystkich sędziów sądownictwa powszechnego spośród jego członków należących do różnych kategorii i w jednej trzeciej przez parlament, zebrany na wspólnym posiedzeniu, spośród profesorów zwyczajnych prawa na uniwersytetach i adwokatów praktykujących od co najmniej piętnastu lat.

Do Najwyższej Rady Sądownictwa należą, stosownie do postanowień o organizacji wymiaru sprawiedliwości, sprawy zatrudnienia, przydziałów i przenoszenia, awansów i środków dyscyplinarnych w odniesieniu do sędziów. Zgodnie z art. 106 Konstytucji, mianowania sędziów odbywają się w drodze konkursów.

Portugalia

Konstytucja Republiki Portugalskiej z dnia 2 kwietnia 1976 r. władzę sądowniczą opisuje w trzeciej części dokumentu. Zgodnie z portugalską ustawą zasadniczą sędziowie sądów powszechnych tworzą jednolity korpus i posiadają jednakowy status. Wymagania dla kandydatów na sędziów pierwszej instancji określone są w odrębnej ustawie. Sędziowie sądów powszechnych drugiej instancji są powoływani spośród sędziów sądów pierwszej instancji przede wszystkim na podstawie kryterium osiągnięć, w drodze konkursu, w którym uwzględnia się przebieg pracy zawodowej, a powołanie do Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości następuje w drodze konkursu, w którym uwzględnia się przebieg pracy zawodowej, otwartego dla sędziów, prokuratorów oraz dla innych zasłużonych prawników, na zasadach określonych w ustawie.

Zgodnie z art. 217 Konstytucji Republiki Portugalii powoływanie, przyznawanie stanowisk, przenoszenie i awansowanie sędziów sądów powszechnych oraz przeprowadzanie postępowania dyscyplinarnego należy do kompetencji Najwyższej Rady Sądownictwa.

Najwyższej Radzie Sądownictwa przewodniczy przewodniczący Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości, a w jej skład wchodzi:
a) dwóch członków wyznaczonych przez Prezydenta Republiki;
b) siedmiu członków wybranych przez Zgromadzenie Republiki;
c) siedmiu sędziów wybranych spośród swojego grona, zgodnie z zasadą proporcjonalności.

Zasady dotyczące gwarancji niezawisłości dla sędziów stosuje się do wszystkich członków Najwyższej Rady Sądownictwa.

Ustawa może przewidywać, aby członkami Najwyższej Rady Sądownictwa byli urzędnicy wymiaru sprawiedliwości, wybrani ze swojego grona, z prawem udziału w dyskusji i głosowaniu tylko w sprawach dotyczących oceny osiągnięć zawodowych i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego wobec urzędników wymiaru sprawiedliwości.

Bułgaria

Wybór sędziów w Bułgarii jest uregulowany w ustawie zasadniczej z 1991 r. W akcie zostały określone gwarancje niezawisłości sędziowskiej, a także prawa obywateli do obrony we wszystkich stadiach procesu. Zgodnie z art. 129 Konstytucji Bułgarii sędziowie, prokuratorzy i sędziowie śledczy są mianowani, awansowani, degradowani, przenoszeni i zwalniani przez Najwyższą Radę Sądownictwa.

Zgodnie z 130 Konstytucji Bułgarii, Najwyższa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków. Jej członkami z urzędu są: przewodniczący Naczelnego Sądu Kasacyjnego, przewodniczący Naczelnego Sądu Administracyjnego i prokurator generalny. Członkowie z urzędu powoływani są na okres siedmiu lat bez prawa powtórnego wyboru i zwalniani przez Prezydenta Republiki, na wniosek Najwyższej Rady Sądownictwa. Prezydent nie może odmówić powołania lub zwolnienia w razie powtórnie przedłożonego wniosku.

Wybieralnych jedenastu członków Najwyższej Rady Sądownictwa wybiera Zgromadzenie Narodowe, kolejnych jedenastu – organy władzy sądowniczej. Kadencja wybieralnych członków Najwyższej Rady Sądownictwa trwa pięć lat. Nie mogą oni być powtórnie wybrani bezpośrednio po upływie tego terminu. Posiedzeniom Najwyższej Rady Sądownictwa przewodniczy minister sprawiedliwości. Nie uczestniczy on w głosowaniu.

Na członków Najwyższej Rady Sądownictwa, którzy nie są jej członkami z urzędu, wybierani są prawnicy o wysokich kwalifikacjach zawodowych i moralnych, posiadający co najmniej piętnastoletni staż prawniczy.

Rumunia

Kompetencje dotyczące wybierania sędziów w Rumunii zostały określone w Konstytucji (tytuł III, rozdział VI – władza sądownicza). Zgodnie z art. 124 Konstytucji Rumunii sędziowie są nieusuwalni. Awansowanie, przenoszenie oraz karanie sędziów może być dokonywane tylko przez Najwyższą Radę Sądownictwa, na warunkach określonych ustawą. Funkcja sędziego jest niepołączalna z pełnieniem jakiejkolwiek innej funkcji publicznej lub prywatnej, z wyjątkiem funkcji dydaktycznych w szkolnictwie wyższym.

Najwyższa Rada Sądownictwa składa się z sędziów wybieranych na 4 lata przez Izbę Deputowanych i Senat na wspólnym posiedzeniu. Przedstawia ona Prezydentowi Rumunii kandydatów na sędziów i prokuratorów, z wyjątkiem asesorów, w trybie określonym ustawą. W tych sprawach obradom przewodniczy bez prawa głosowania minister sprawiedliwości. Następnie kandydaci są mianowani na sędziów przez Prezydenta Rumunii.

Najwyższa Rada Sądownictwa działa jako sędziowska komisja dyscyplinarna. W tych sprawach obradom przewodniczy prezes Sądu Najwyższego.