Druga część VI raportu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) została opublikowana w lutym 2022 roku. Dotyczy ona podatności społeczeństw na skutki zmiany klimatu oraz sposobów i możliwości adaptacji do niej. Jej podsumowanie w języku polskim przygotował zespół doradczy ds. kryzysu klimatycznego przy prezesie Polskiej Akademii Nauk (PAN).

Najważniejsze ustalenia raportu

Druga część nowego raportu przedstawia zależności między klimatem, różnorodnością biologiczną i społeczeństwem. Łączy wiedzę z zakresu nauk przyrodniczych, ekonomicznych i społecznych, aby pokazać poziom wrażliwości społeczeństw na skutki zmiany klimatu. Na tej podstawie określa również możliwości dostosowania się do niej.

Kluczowe wnioski płynące z najnowszej wersji raportu to:

• prawie połowa populacji Ziemi żyje w regionach silnie zagrożonych zmianą klimatu,
• nierównomierność w odczuwaniu skutków ocieplenia na świecie wynika nie tylko z klimatu lokalnego, ale także z historycznych i obecnych nierówności wynikających m.in. z kolonializmu,
• zagrożenia są również nierównomiernie rozłożone w obrębie regionów i najbardziej dotykają wrażliwe grupy społeczne, np. osoby o niskim dochodzie,
• możliwości przystosowania się do zmienionego klimatu będą maleć wraz z postępującym ociepleniem, dlatego równie ważne jest jego ograniczanie, obecna dekada będzie kluczowa dla działań na rzecz klimatu, a potrzeba dostosowania się do globalnego ocieplenia okazuje się pilniejsza, niż prognozowano w poprzednim raporcie z 2014 roku,
• działania przystosowawcze są konieczne na wszystkich szczeblach: miejskich, gminnych, powiatowych i wojewódzkich, a nie tylko na krajowych i międzynarodowych,
• konieczna jest współpraca władz z instytucjami naukowymi i edukacyjnymi, mediami oraz biznesem, aby skutecznie wdrażać sposoby adaptacji,
• społeczeństwo obywatelskie jest cennym wsparciem w dostosowaniu się do skutków zmiany klimatu,
• działania adaptacyjne postępują, ale wśród nich preferowane są rozwiązania krótkoterminowe, podczas gdy konieczne są zmiany systemowe, wprowadzane w sposób społecznie sprawiedliwy, czyli taki, który traktuje obywateli w sposób niedyskryminujący i działa zgodnie z zasadą solidarności i dbania o dobro wspólne,
• w reagowaniu na zmianę klimatu wartościowe są nie tylko dane naukowe, ale też wiedza ludności rdzennej i lokalnej.

Nowy wymiar zagrożeń – jakie są połączenia między nimi?

W raporcie oceniono przyszłe zagrożenia dla społeczeństw nie tylko w kontekście samej zmiany klimatu, ale także innych zachodzących zjawisk. Są to m.in.: 

• utrata różnorodności biologicznej,
• nadmierna konsumpcja, 
• urbanizacja, 
• niszczenie terenów naturalnych. 

Zwrócono też uwagę na wzrost nierówności społecznych i ekonomicznych, które pogłębiają wrażliwość grup marginalizowanych.

Zagrożenia stają się coraz bardziej złożone, a przez to trudniejsze do opanowania. Dzieje się tak dlatego, że ryzyka naturalne i presja antropogeniczna – powodowana np. urbanizacją – napędzają się nawzajem. Zjawiska, które zdają się wzajemnie wykluczać, takie jak powodzie i susze, zaczynają występować równocześnie, co będzie wymagać bardziej elastycznego reagowania.

Czy obecne sposoby adaptacji są skuteczne?

Z jednej strony, zwiększa się liczba działań adaptacyjnych wdrażanych na świecie. Z drugiej, zwykle są to działania nakierowane na zażegnanie bieżącego, pojedynczego zagrożenia, a potrzebne są przede wszystkim rozwiązania skuteczne w dłuższej perspektywie.

Działania adaptacyjne wprowadzane tylko na szczeblu krajowym czy międzynarodowym nie są wystarczająco skuteczne. Konieczna jest współpraca na wszystkich szczeblach administracji oraz w pojedynczych miastach. W działania powinny być też włączone ośrodki naukowe i edukacyjne, media i przedsiębiorstwa. Wszystko to musi odbywać się z udziałem społeczeństwa.

Jak się lepiej przystosowywać?

Aby zwiększyć odporność społeczeństw, konieczne jest długofalowe planowanie, a działania powinny być kompleksowe i dotykać wielu zależnych od siebie sektorów. W ten sposób powstanie synergia między łagodzeniem zmiany klimatu a przystosowaniem się do niej, wspierana dodatkowo przez ochronę bioróżnorodności i odtwarzanie ekosystemów. 

W raporcie podkreślono także, że dalszy rozwój społeczeństwa musi być inkluzywny, czyli sprawiedliwy społecznie. Potrzebne jest zaangażowanie grup marginalizowanych – kobiet, mniejszości etnicznych i ludności rdzennej. Jeśli decyzje podejmowane w tej dekadzie nie będą sprzyjać zwalczaniu zmiany klimatu, perspektywy rozwoju społeczeństwa w przyszłości będą ograniczone.

Podsumowanie

Zmiana klimatu już teraz negatywnie oddziałuje na systemy naturalne i stworzone przez człowieka, a ich wrażliwość na zagrożenia jest wzajemnie zależna. Niektóre zmiany w ekosystemach są już nieodwracalne, ponieważ przekroczono ich zdolność do adaptacji. 

Jednakże zatrzymanie ocieplenia na poziomie 1,5 ºC w stosunku do czasów przedprzemysłowych pozwoli znacząco zmniejszyć poziom szkód i strat w przyszłości. Oprócz działań prowadzących do złagodzenia zmiany klimatu potrzebna jest adaptacja do tych skutków, których już nie można uniknąć.