Kontekst

18 maja 2021 roku Leszek Miller – jako gość programu „Tłit” – wyraził swoje zdanie na temat programu Polski Ład przedstawionego przez Zjednoczoną Prawicę. Były premier w swojej wypowiedzi skrytykował jeden z elementów programu, tj. rozwiązanie polegające na zlikwidowaniu ryczałtowej składki zdrowotnej dla przedsiębiorców i zastąpienie jej stawką 9 proc. od podstawy opodatkowania, argumentując, że uderzy to głównie w osoby pracujące na tzw. samozatrudnieniu. Europoseł przytoczył dane statystyczne, że w Polsce osób pracujących w tej formie zatrudnienia jest obecnie 1,6-1,7 mln Polaków.

Samozatrudnieni w Polsce

Główny Urząd Statystyczny definiuje osoby samozatrudnione jako osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, które nie zatrudniają pracowników na podstawie stosunku pracy.

Samozatrudnienie jest to założenie przez osobę fizyczną działalności gospodarczej, natomiast w warunkach polskich takim terminem określa się głównie jednoosobowe działalności gospodarcze. Stosunek pracy powstaje w ten sposób, że firma osoby samozatrudnionej podejmuje współpracę z jedną lub wieloma firmami, które zlecają jej pracę. Tę formę zatrudnienia cechuje większa niezależność w porównaniu do umowy o pracę, jednak wiąże się to z mniejszą stabilnością zatrudnienia, koniecznością prowadzenia księgowości na własny rachunek oraz brakiem przywilejów przewidzianych dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Wypowiedź Leszka Millera należy uznać za prawdziwą, gdyż przytoczona przez niego rozpiętość liczbowa 1,6-1,7 mln osób jest w przybliżeniu zgodna z najnowszymi danymi Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE) dla IV kwartału 2020 roku (1 mln 630 tys. osób). Powyższe dane zostały opublikowane 8 kwietnia 2021 roku w 14. numerze Tygodnika Gospodarczego PIE. W publikacji podkreśla się, że pomiędzy IV kwartałem 2019 roku a IV kwartałem 2020 roku nastąpił wzrost liczby osób samozatrudnionych o 35 tys., a liczba osób pracujących na umowie o pracę oraz umowach cywilnoprawnych spadła na skutek kryzysu wywołanego pandemią COVID-19. Powyższe dane opierają się na rocznym wzroście/spadku liczby osób ubezpieczonych, w zależności od zatrudnienia, i są przedstawione na poniższym wykresie:

Źródło: PIE

Polski Instytut Ekonomiczny sugeruje, że wzrost liczby osób samozatrudnionych podczas pandemii może być rezultatem przechodzenia pracowników z umowy o pracę na tzw. fikcyjne samozatrudnienie, co w tym kontekście oznacza, że dana osoba oficjalnie prowadzi działalność gospodarczą, podczas gdy faktycznie wykonuje obowiązki charakterystyczne dla umowy o pracę. Główną motywacją powstawania tego zjawiska mają być korzystniejsze podatki i składki dla samozatrudnionych. Według danych GUS w ciągu ostatnich kilku lat szacunkowa liczba osób samozatrudnionych w Polsce zmieniała się w następujący sposób:

• 2019 – ok. 1,3 mln os. (liczba samozatrudnionych na podobnym poziomie w stosunku do 2018 roku),
• 2018 – ok. 1,3 mln os. (wzrost o ok. 8,3 proc. w stosunku do 2017 roku),
• 2017 – ok. 1,2 mln os. (wzrost o ok. 4,3 proc. w stosunku do 2016 roku),
• 2016 – ok. 1,15 mln os. (wzrost o ok. 4,5 proc. w stosunku do 2015 roku).

W latach 2012–2015 liczba samozatrudnionych utrzymywała się na zbliżonym poziomie ok. 1,1 mln osób.