Kontekst wypowiedzi

Podczas drugiego dnia obrad 26. Posiedzenia Sejmu, które odbyło się 25 lutego 2021 roku, dyskutowano m.in. nad prezydenckim oraz senackim projektem nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym. Senacki projekt został przedstawiony poprzedniego dnia przez Lidię Staroń. Zakłada on wydłużenie o dwa lata – do kwietnia 2023 roku – terminu na wniesienie skargi nadzwyczajnej przez rzecznika praw obywatelskich i prokuratora generalnego od wyroków zapadłych po 1997 roku.

Podczas swojego wystąpienia Krzysztof Paszyk zaznaczył, że przez trzy lata obowiązywania ustawy do RPO i prokuratora generalnego wpłynęło ponad 16 tys. wniosków. Wśród nich nadal nierozpatrzonych pozostaje ok. 7,5 tys. spraw. Liczby te znajdują się również w uzasadnieniu senackiego projektu i to zapewne do nich odwoływał się poseł PSL.

Czym jest skarga nadzwyczajna?

Skarga nadzwyczajna wnoszona jest do Sądu Najwyższego w szczególnych okolicznościach, gdy konieczne jest wyeliminowanie z obrotu prawnego rażąco niesprawiedliwych i krzywdzących orzeczeń sądowych wydanych z naruszeniem przepisów prawa lub podstawowych praw jednostki. Może być stosowana tylko w wyjątkowych okolicznościach, kiedy spełnione są rygorystyczne przesłanki wymienione w ustawie o Sądzie Najwyższym. Skargę nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub wojskowego kończącego postępowanie w sprawie można wnieść w przypadku, gdy (art. 89 § 1):

1. orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w konstytucji, lub
2. orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub
3. zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Skarga nadzwyczajna może zostać złożona w sytuacji, kiedy prawomocne orzeczenie, będące przedmiotem zaskarżenia, nie może być zmienione lub uchylone z wykorzystaniem innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia, jak np. skarga kasacyjna. Oznacza to, że wniesienie skargi nadzwyczajnej jest możliwe dopiero wtedy, gdy inne nadzwyczajne środki zaskarżenia zostały już wykorzystane, minął termin na ich wykorzystanie lub w ogóle nie przysługiwały one od wydanego w sprawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Art. 89 § 2 stanowi, że skargę nadzwyczajną może wnieść prokurator generalny, rzecznik praw obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, rzecznik praw dziecka, rzecznik praw pacjenta, przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, rzecznik finansowy, rzecznik małych i średnich przedsiębiorców oraz prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Z reguły skarga nadzwyczajna jest środkiem zaskarżenia, który wnosi się w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – w terminie roku od dnia ich rozpoznania (art. 89 § 3). Na pierwsze trzy lata obowiązywania ustawy od wyżej wymienionej zasady przewidziano jednak odstępstwa (art. 115). Skarga nadzwyczajna składana przez rzecznika praw obywatelskich lub prokuratora generalnego w okresie między 3 kwietnia 2018 roku a 3 kwietnia 2021 roku może dotyczyć prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 roku.

Przedłużenie tego terminu do pięciu lat zakłada senacki projekt nowelizacji.

Statystyki Biura Rzecznika Praw Obywatelskich

Na swojej stronie internetowej RPO zamieścił 25 lutego 2021 roku informację na temat skarg nadzwyczajnych.

Tym samym możemy zauważyć, że nie rozpatrzono jeszcze tylko 413 wniosków. Warto przy tej okazji wspomnieć, że w Biurze RPO sprawy te są badane przez ok. 70 osób, które robią to niezależnie od swoich normalnych obowiązków. Do tej pory do Sądu Najwyższego złożono 46 skarg nadzwyczajnych, z czego rozpoznanych przez SN zostało sześć. Na stronie rzecznika możemy zapoznać się ze wszystkimi dotychczas złożonymi skargami nadzwyczajnymi RPO do SN.

Widzimy dużą rozbieżność pomiędzy danymi podanymi w uzasadnieniu projektu senackiej ustawy związanej z Sądem Najwyższym a liczbami rozwiązanych spraw deklarowanymi przez biuro RPO. Jak czytamy w projekcie senackim, RPO rozpatrzył jedynie 1 501 zgłoszonych wniosków w sprawie skargi nadzwyczajnej, natomiast w raporcie samego biura możemy przeczytać, że zbadano większość z nich (8 010). Zwróciliśmy się w tej sprawie do serwisu prasowego Biura RPO. W odpowiedzi czytamy, że rozbieżność wynika z pomyłkowo przesłanej do Senatu informacji. Biuro przekazało już do izby wyższej korektę tych danych. Faktycznie deklarowane przez RPO informacje znajdziemy w raporcie.

Dane z Prokuratury Krajowej

Zgodnie z danymi opublikowanymi na stronie Prokuratury Krajowej 4 lutego 2021 roku, do końca stycznia tego roku zarejestrowano 8 508 pism zawierających wniosek o zgłoszenie przez prokuratora generalnego skargi nadzwyczajnej. Przeanalizowanych zostało 7 680 z nich, a po zapoznaniu się z całością akt poszczególnych spraw oraz zbadaniu przesłanek ustawowych 208 skarg nadzwyczajnych skierowano od prawomocnych orzeczeń sądowych kończących postępowanie. W pozostałych rozpatrzonych sprawach analiza wykazała, że nie zaistniały warunki do wniesienia skargi. Oznacza to, że PK nie rozpatrzyła jeszcze tylko 828 wniosków spośród 8 508 zgłoszonych.