Sprawdzamy wypowiedzi polityków i osób publicznych pojawiające się w przestrzeni medialnej i internetowej. Wybieramy wypowiedzi istotne dla debaty publicznej, weryfikujemy zawarte w nich informacje i przydzielamy jedną z pięciu kategorii ocen.
Jaka jest skala problemu wykluczenia cyfrowego w Polsce?
Jaka jest skala problemu wykluczenia cyfrowego w Polsce?
Ponad 4,5 mln Polek i Polaków nigdy nie korzystało z Internetu, a Polska wśród krajów Unii Europejskiej ma jeden z najwyższych wskaźników osób nigdy niekorzystających z Internetu. Jak pokazuje raport Federacji Konsumentów, najbardziej narażone na wykluczenie cyfrowe są gospodarstwa domowe o najniższych dochodach, a aż 945 tys. osób z niepełnosprawnościami, czyli 36%, nigdy nie korzystało z komputera.
- Wykluczenie cyfrowe to termin stosowany m.in. w celu przedstawienia, jaki odsetek osób nie posiada dostępu do Internetu czy komputera. Należy jednak mieć na uwadze, że jest to tzw. obiektywny czynnik e-wykluczenia. Oprócz niego wyróżnia się także czynnik subiektywny – związany ze sferą psychologiczną.
- Według raportu wydanego przez Federację Konsumentów w Polsce z Internetu nigdy nie korzystało aż 4,51 mln osób (15 proc. grupy wiekowej 18-74 lata), co plasuje nas na jednym z gorszych miejsc wśród krajów Unii Europejskiej.
- Z wykluczeniem cyfrowym w postaci braku dostępu do Internetu w dużym stopniu zmagają się: seniorzy i osoby w wieku od 55 do 74 lat (3,63 mln osób). Ponadto największe trudności napotykają najbiedniejsze gospodarstwa domowe, w których z Internetu nie korzystało 36,2 proc. osób. Problem ten dotyczy także 906 tys. osób z niepełnosprawnościami (czyli 35 proc. z nich).
- Aż 945 tys., czyli 36 proc. osób z niepełnosprawnościami nigdy nie korzystało z komputera.
- Dane przytoczone przez posłankę są zgodne z najnowszym raportem na temat wykluczenia cyfrowego, więc wypowiedź oceniamy jako prawdę.
Kontekst wypowiedzi
Jeden z punktów obrad pierwszego dnia 28. posiedzenia Sejmu dotyczył sprawozdania Komisji Polityki Społecznej i Rodziny o rządowym projekcie o zmianie ustawy o Karcie Dużej Rodziny, ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3.
Nadrzędnym celem nowelizacji przedstawionej przez ministra rodziny i polityki społecznej było rozwijanie możliwości cyfrowych usług publicznych w Polsce. W projekcie aktu prawnego znalazły się zapisy m.in. zakładające wprowadzenie Elektronicznej Karty Rodziny w aplikacji mObywatel na smartfony, którą można pobrać ze sklepu Google Play i App Store. W trakcie debaty nad proponowanymi zmianami w sejmie głos zabierali posłowie poszczególnych ugrupowań. Reprezentująca Lewicę Katarzyna Kotula wyraziła poparcie dla działań zmierzających w kierunku cyfryzacji usług publicznych, jednakże w trakcie swojego wystąpienia chciała zwrócić uwagę na problem wykluczenia cyfrowego. Dla zobrazowania skali problemu posłanka przytoczyła wyniki raportu opublikowanego w styczniu 2021 roku przez Fundację Konsumentów.
Czy Polacy zmagają się z wykluczeniem cyfrowym?
Wykluczenie cyfrowe to termin odwołujący się do koncepcji wykluczenia społecznego – braku określonych dóbr uniemożliwiających normalne i pełne uczestnictwo w życiu społecznym. W przypadku e-wykluczenia możemy wyróżnić czynniki: obiektywne i subiektywne. Pierwsze z nich to np. brak dostępu do narzędzi i technologii – Internetu, smartfonu czy oprogramowania. Drugie z wymienionych odnoszą się do kwestii psychologicznych, takich jak obawa związana z obsługą komputera.
Z najnowszego raportu Federacji Konsumentów pt. „Wykluczenie cyfrowe podczas pandemii. Dostęp oraz korzystanie z internetu i komputera w wybranych grupach społecznych” wynika, że 4,51 mln Polaków wieku od 18 do 74 lat nigdy nie korzystało z Internetu (15,5 proc. populacji w tym przedziale wiekowym), z czego aż 3,63 mln to osoby w wieku od 55 do 74 roku życia. Federacja wyciągnęła te wnioski na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Ze skróconymi wnioskami z raportu możemy zapoznać się na poniższej infografice.
Co istotne, w największym stopniu na wykluczenie cyfrowe są narażone gospodarstwa domowe o najniższych miesięcznych dochodach tj. poniżej 2500 zł netto. Szacuje się, że w tej grupie 36,2 proc. domostw pozostaje bez dostępu do Internetu. W liczbach bezwzględnych przekłada się to na 1,05 mln gospodarstw domowych, w których mieszka ok. 2,74 mln osób. Co ciekawe, najczęściej podawanym powodem braku dostępu do Internetu jest „brak potrzeby” (67,6 proc), a w 52 proc. gospodarstw jest to „brak umiejętności”.
Ponadto autorzy raportu zwracają uwagę na problemy dotykające osoby mieszkające poza dużymi ośrodkami miejskimi:
„Zbyt wysokie koszty sprzętu, a także koszty jego dostępu stanowią barierę w posiadaniu internetu w domu zwłaszcza dla gospodarstw domowych w mniejszych miastach, a w następnej kolejności na wsiach”.
Jeśli weźmiemy pod uwagę rozmieszczenie geograficzne, to zauważymy również, że problem wykluczenia cyfrowego jest szczególnie dotkliwy na wsiach. Aż 2,5 mln ich mieszkańców nigdy nie korzystało z Internetu, a 2,63 mln z komputera. Osoby te stanowią aż 55 proc. wszystkich Polaków pozbawionych dostępu do sieci. Zdaniem autorów raportu jest to wręcz niebezpieczne w czasach pandemii, gdyż w połączeniu z oddaleniem geograficznym ogranicza to ich kontakt z centrami administracyjno-gospodarczymi. Warto również pamiętać, że mieszkańców wsi trapi także problem dużo słabszej jakości połączeń internetowych lub wręcz brak możliwości podłączenia Internetu.
Wykluczenie cyfrowe w państwach Unii Europejskiej
Jeśli porównamy Polskę do pozostałych państw UE w kwestii odsetka osób wykluczonych cyfrowo, to plasujemy się na 20. pozycji ex aequo z Litwą. Przypomnijmy, że u nas odsetek ten wynosi 15 proc. obywateli. Gorszy wynik niż w Polsce odnotowano w sześciu państwach: Portugalii (22 proc.), Grecji (22 proc.), Rumunii (18 proc.), Chorwacji (18 proc.), Bułgarii (24 proc.) i we Włoszech (17 proc.).
Należy zwrócić uwagę, że wynik Polski jest o 6 punktów proc. słabszy od średniej unijnej, wynoszącej 9 proc. Najlepsza sytuacja w tej kwestii panuje w Szwecji, Niderlandach i Danii, ponieważ tam tylko 2 proc. obywateli nie ma dostępu do Internetu.
W kwestii problemu dostępu do sprzętu komputerowego również jesteśmy na niskiej pozycji, ponieważ na 7. miejscu od końca. W Polsce z komputera nie korzystało nigdy 19 proc. obywateli, co jest wynikiem gorszym o 5 punktów proc. od średniej unijnej, wynoszącej 14 proc. Słabsze niż u nas statystyki możemy zauważyć m.in. we Włoszech (32 proc.), Bułgarii (31 proc.) czy Chorwacji (29 proc.). Z drugiej strony, państwa z największym odsetkiem obywateli mających dostęp do sprzętu komputerowego to Szwecja, Luksemburg, Niderlandy i Dania, gdzie tylko 2 proc. osób nie miało kontaktu z taką technologią.
Wykluczenie cyfrowe osób z niepełnosprawnościami oraz bezrobotnych
W dużym stopniu z wykluczeniem cyfrowym zmagają się także osoby z niepełnosprawnościami. 906 tys. osób, a więc 35 proc. wszystkich osób z niepełnosprawnościami nie miało nigdy możliwości skorzystania z Internetu. Z kolei w przypadku osób bezrobotnych taki odsetek wynosi 22,4 proc. (272 tys. osób).
Brak możliwości skorzystania z Internetu to jeden z aspektów wykluczenia cyfrowego. Autorzy raportu zaznaczają, że liczba osób, które nigdy nie miały możliwości skorzystania z komputera, jest jeszcze większa i wynosi 4,78 mln. Grupy narażone na wykluczenie komputerowe są podobne jak w przypadku wykluczenia internetowego. W przypadku osób z niepełnosprawnościami mowa o 945 tys. osób, które nigdy nie miały dostępu do sprzętu komputerowego – stanowi to 36 proc. wszystkich osób z niepełnosprawnościami w Polsce.
Wykluczenie cyfrowe stanowi duże zagrożenie dla tych grup, zwłaszcza gdy są to osoby bierne zawodowo, a ich brak dostępu do technologii utrudnia im aktywizację. Zdaniem autorów raportu Internet posiada duży potencjał edukacyjny, a ponadto coraz większe możliwości pracy zdalnej sprawiają, że umiejętność posługiwania się technologią komputerową zwiększa szanse zatrudnienia. Federacja Konsumentów sugeruje, że likwidacja wykluczenia cyfrowego powinna stać się priorytetem, szczególnie w przypadku osób biernych zawodowo, do której zaliczają się osoby z niepełnosprawnościami.
Wykluczenie cyfrowe uczniów podczas pandemii
Jak wcześniej wspomnieliśmy, w wielu przypadkach – jako przyczynę braku dostępu do sprzętu komputerowego i Internetu w gospodarstwach domowych – podaje się brak potrzeby oraz brak umiejętności.
Według raportu Federacji Konsumentów nieco inaczej sytuacja prezentuje się w przypadku uczniów. W opinii 81 proc. dyrektorów szkół wykluczenie cyfrowe wynika z braku odpowiedniego dostępu do sprzętu, a 71 proc. z nich wskazało, że uczniowie mają problemy z obsługą oprogramowania. Problem ten dotyczy także nauczycieli. Jest to istotna kwestia, szczególnie podczas pandemii i zdalnego nauczania.
Warto podkreślić, że – choć w przypadku uczniów dostępu do komputera lub tabletu nie ma ok. 50-70 tys. osób, czyli jedynie 1-1,5 proc. uczniów w Polsce – to problematyczna w czasie pandemii COVID-19 stała się kwestia dzielenia się urządzeniami mobilnymi do udziału w e-lekcjach. W takiej sytuacji znajduje się w Polsce aż 25 proc. uczniów (czyli ponad 1 mln osób).
*Jeśli znajdziesz błąd, zaznacz go i wciśnij Ctrl + Enter