Omawiamy ważne fakty dla debaty publicznej, a także przedstawiamy istotne raporty i badania.
Alarmujące dane GUS: w czasie pandemii pogłębia się ubóstwo Polaków
Przez ostatnie lata poziom ubóstwa w kraju stopniowo spadał, jednak pierwszy rok pandemii COVID-19 negatywnie odbił się na sytuacji finansowej Polaków. Najnowszy raport GUS udowadnia, że w 2020 roku wzrosła liczba Polaków żyjących w skrajnym ubóstwie, a na trudności z pieniędzmi szczególnie narażeni są rolnicy, osoby utrzymujące się ze świadczeń społecznych oraz renciści.
Alarmujące dane GUS: w czasie pandemii pogłębia się ubóstwo Polaków
Przez ostatnie lata poziom ubóstwa w kraju stopniowo spadał, jednak pierwszy rok pandemii COVID-19 negatywnie odbił się na sytuacji finansowej Polaków. Najnowszy raport GUS udowadnia, że w 2020 roku wzrosła liczba Polaków żyjących w skrajnym ubóstwie, a na trudności z pieniędzmi szczególnie narażeni są rolnicy, osoby utrzymujące się ze świadczeń społecznych oraz renciści.
Ubóstwo skrajne, relatywne i ustawowe
Na początku 2022 roku Główny Urząd Statystyczny opublikował raport „Ubóstwo w Polsce w latach 2019 i 2020”. Znajdziemy w nim informacje na temat sytuacji biedniejszych Polaków zarówno przed, jak i w trakcie pierwszego roku pandemii COVID-19.
GUS wyróżnia trzy rodzaje ubóstwa:
Ubóstwo skrajne – oznacza minimum egzystencji szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Ta kategoria określa bardzo niski poziom zaspokojenia potrzeb życiowych, co utrudnia przeżycie i stanowi zagrożenie dla rozwoju człowieka. W 2020 roku minimum egzystencji dla rodziny z jednym młodszym dzieckiem wyniosło 1 590,60 zł, czyli 530,20 zł na osobę.
Ubóstwo relatywne – występuje, kiedy poziom wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) w danym gospodarstwie jest niższy niż granica ubóstwa relatywnego przyjęta na poziomie 50 proc. średnich miesięcznych wydatków ustalonych na poziomie wszystkich gospodarstw domowych.
Ubóstwo ustawowe – jest to granica określana przez progi dochodowe, które zgodnie z obowiązującymi przepisami uprawniają do ubiegania się o świadczenie pieniężne z pomocy społecznej.
Przez ostatnie 12 lat ubóstwo spadało
Dane GUS wskazują, że w porównaniu do 2008 roku wskaźnik wszystkich trzech rodzajów ubóstwa zmniejszył się. Jednakże z regularnym i systematycznym spadkiem mamy do czynienia jedynie w przypadku ubóstwa relatywnego, pozostałe progi ulegają wahaniom.
Ubóstwo skrajne jeszcze w 2008 roku wynosiło 5,6 proc., natomiast w latach 2011–2015 poniżej poziomu egzystencji żyło już ponad 7 proc. gospodarstw domowych w Polsce. Stopa ubóstwa zaczęła spadać od 2016 roku i w ostatnich latach utrzymuje się na poziomie 4-5 proc.
Od 2015 ze skrajnego ubóstwa wyszło ok. 887 tys. Polaków, o czym przekonasz się, czytając naszą analizę wypowiedzi Andrzeja Dudy.
Tymczasem ubóstwo relatywne zmniejszyło się z 17,6 proc. w 2008 roku do 11,8 proc. w 2020 roku.
Pierwszy rok pandemii negatywnie odbił się na kieszeniach Polaków
W 2020 roku – w porównaniu zarówno do roku 2019, jak i trendu z lat poprzednich – nastąpił wzrost zasięgu ubóstwa skrajnego o 1 punkt proc. – z 4,2 proc. do 5,2 proc. W międzyczasie spadło ubóstwo relatywne (z 13 proc. do 11,8 proc.), a także minimalnie wzrosło ubóstwo ustawowe (jedynie o 0,1 punktu proc.).
Oznacza to, że w ciągu 2020 roku w skrajne ubóstwo wpadło ok. 377 tys. osób, a poniżej minimum egzystencji żyło niemal 2 mln Polaków. Więcej na ten temat dowiesz się z jednej z naszych analiz.
GUS podkreśla, że najgorszy wzrost ubóstwa i największy spadek konsumpcji w gospodarstwach domowych odnotowano w II kwartale 2020 roku. Wiąże się to z początkiem pandemii COVID-19 oraz zamrożeniem znacznej części gospodarki podczas lockdownu.
Szczególnie trudna sytuacja rolników i osób utrzymujących się ze świadczeń społecznych
GUS w raporcie wyszczególnił grupy społeczne szczególnie narażone na ubóstwo. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się przede wszystkim rolnicy oraz gospodarstwa utrzymujące się z tzw. niezarobkowych źródeł (czyli świadczeń społecznych innych niż emerytury i renty).
W obu tych grupach skrajnym ubóstwem było dotkniętych prawie 14 proc. osób. Dodatkowo rolnicy w dużym stopniu są narażeni na ubóstwo relatywne (29 proc. wszystkich gospodarstw). Wśród osób utrzymujących się ze świadczeń co czwarta (ok. 25 proc.) doświadczała tego rodzaju ubóstwa.
Poziom ubóstwa różni się również w zależności od wykształcenia. Osoby z niższym wykształceniem są bardziej narażone na popadnięcie w trudną sytuację finansową. Równocześnie posiadanie niewystarczających środków do życia znacząco utrudnia uzyskanie wyższego wykształcenia.
W domach, w których głowa rodziny dysponuje jedynie wykształceniem gimnazjalnym, ubóstwo skrajne plasuje się na poziomie niemal 12 proc. Tymczasem w rodzinach z wyższym wykształceniem ubóstwo pojawia się jedynie u 2 proc. osób.
Ubóstwo dotyka zarówno młodszych, jak i starszych
Ubóstwo częściej dotyka gospodarstwa domowe, w których żyją dzieci. W rodzinach z jednym domownikiem w wieku 0-17 lat ubóstwo skrajne dotykało 5,2 proc. osób. Przy dwójce dzieci odsetek wzrastał już do 6,5 proc. Dla rodzin z trójką lub więcej dzieci wskaźnik ubóstwa skrajnego to już 8,7 proc.
Zdaniem GUS najwyższy odsetek ubóstwa nadal odnotowuje się wśród dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia. W 2020 roku skrajne ubóstwo dotyczyło niemal 6 proc. tych osób, a relatywne nawet 13 proc. (podobnie jak ustawowe). Jak przeczytasz w jednej z naszych analiz, poniżej minimum egzystencji w 2020 roku żyło 410 tys. dzieci.
Stosunkowo najrzadziej ubóstwo dotyka osoby starsze. Skrajne ubóstwo dotknęło 4,4 proc. gospodarstw seniorów. Ubóstwo ustawowe i relatywne uplasowały się na poziomie 6 proc. i 10 proc. W ostatnich latach sytuacja seniorów pogorszyła się jednak, o czym przekonasz się z tej analizy.
Polska na tle Unii Europejskiej
GUS odwołał się również do statystyk Eurostatu, aby porównać sytuację finansową Polaków do innych państw UE. Badanie EU-SILC 2020 zawiera wskaźnik zagrożenia ubóstwem, przez który rozumie się granicę ubóstwa ustaloną na poziomie 60 proc. mediany dochodów w danym kraju.
W 2020 roku ubóstwem zagrożonych było ok. 17 proc. mieszkańców UE. Najtrudniejszą sytuację odnotowano w Bułgarii (ok. 24 proc.) i Rumunii (ok. 23 proc.). Najmniej zagrożeni ubóstwem są Czesi (ok. 10 proc.) i Słowacy (ok. 11 proc.).
Polska z wynikiem ok. 15 proc. uplasowała się mniej więcej w połowie stawki, a nasz wynik był lepszy niż średnia unijna.
*Jeśli znajdziesz błąd, zaznacz go i wciśnij Ctrl + Enter