Ubóstwo skrajne, relatywne i ustawowe

Na początku 2022 roku Główny Urząd Statystyczny opublikował raport „Ubóstwo w Polsce w latach 2019 i 2020”. Znajdziemy w nim informacje na temat sytuacji biedniejszych Polaków zarówno przed, jak i w trakcie pierwszego roku pandemii COVID-19.

GUS wyróżnia trzy rodzaje ubóstwa:

Ubóstwo skrajne – oznacza minimum egzystencji szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Ta kategoria określa bardzo niski poziom zaspokojenia potrzeb życiowych, co utrudnia przeżycie i stanowi zagrożenie dla rozwoju człowieka. W 2020 roku minimum egzystencji dla rodziny z jednym młodszym dzieckiem wyniosło 1 590,60 zł, czyli 530,20 zł na osobę.

Ubóstwo relatywne – występuje, kiedy poziom wydatków (obejmujących również wartość artykułów otrzymywanych bezpłatnie oraz wartość spożycia naturalnego) w danym gospodarstwie jest niższy niż granica ubóstwa relatywnego przyjęta na poziomie 50 proc. średnich miesięcznych wydatków ustalonych na poziomie wszystkich gospodarstw domowych.

Ubóstwo ustawowe – jest to granica określana przez progi dochodowe, które zgodnie z obowiązującymi przepisami uprawniają do ubiegania się o świadczenie pieniężne z pomocy społecznej.

Źródło: GUS

Przez ostatnie 12 lat ubóstwo spadało

Dane GUS wskazują, że w porównaniu do 2008 roku wskaźnik wszystkich trzech rodzajów ubóstwa zmniejszył się. Jednakże z regularnym i systematycznym spadkiem mamy do czynienia jedynie w przypadku ubóstwa relatywnego, pozostałe progi ulegają wahaniom.

Od 2015 ze skrajnego ubóstwa wyszło ok. 887 tys. Polaków, o czym przekonasz się, czytając naszą analizę wypowiedzi Andrzeja Dudy.

Tymczasem ubóstwo relatywne zmniejszyło się z 17,6 proc. w 2008 roku do 11,8 proc. w 2020 roku.

Źródło: GUS

Pierwszy rok pandemii negatywnie odbił się na kieszeniach Polaków

W 2020 roku – w porównaniu zarówno do roku 2019, jak i trendu z lat poprzednich – nastąpił wzrost zasięgu ubóstwa skrajnego o 1 punkt proc. – z 4,2 proc. do 5,2 proc. W międzyczasie spadło ubóstwo relatywne (z 13 proc. do 11,8 proc.), a także minimalnie wzrosło ubóstwo ustawowe (jedynie o 0,1 punktu proc.).

GUS podkreśla, że najgorszy wzrost ubóstwa i największy spadek konsumpcji w gospodarstwach domowych odnotowano w II kwartale 2020 roku. Wiąże się to z początkiem pandemii COVID-19 oraz zamrożeniem znacznej części gospodarki podczas lockdownu.

Szczególnie trudna sytuacja rolników i osób utrzymujących się ze świadczeń społecznych

GUS w raporcie wyszczególnił grupy społeczne szczególnie narażone na ubóstwo. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się przede wszystkim rolnicy oraz gospodarstwa utrzymujące się z tzw. niezarobkowych źródeł (czyli świadczeń społecznych innych niż emerytury i renty).

W obu tych grupach skrajnym ubóstwem było dotkniętych prawie 14 proc. osób. Dodatkowo rolnicy w dużym stopniu są narażeni na ubóstwo relatywne (29 proc. wszystkich gospodarstw). Wśród osób utrzymujących się ze świadczeń co czwarta (ok. 25 proc.) doświadczała tego rodzaju ubóstwa.

Źródło: GUS

Poziom ubóstwa różni się również w zależności od wykształcenia. Osoby z niższym wykształceniem są bardziej narażone na popadnięcie w trudną sytuację finansową. Równocześnie posiadanie niewystarczających środków do życia znacząco utrudnia uzyskanie wyższego wykształcenia.

W domach, w których głowa rodziny dysponuje jedynie wykształceniem gimnazjalnym, ubóstwo skrajne plasuje się na poziomie niemal 12 proc. Tymczasem w rodzinach z wyższym wykształceniem ubóstwo pojawia się jedynie u 2 proc. osób.

Ubóstwo dotyka zarówno młodszych, jak i starszych

Ubóstwo częściej dotyka gospodarstwa domowe, w których żyją dzieci. W rodzinach z jednym domownikiem w wieku 0-17 lat ubóstwo skrajne dotykało 5,2 proc. osób. Przy dwójce dzieci odsetek wzrastał już do 6,5 proc. Dla rodzin z trójką lub więcej dzieci wskaźnik ubóstwa skrajnego to już 8,7 proc.

Zdaniem GUS najwyższy odsetek ubóstwa nadal odnotowuje się wśród dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia. W 2020 roku skrajne ubóstwo dotyczyło niemal 6 proc. tych osób, a relatywne nawet 13 proc. (podobnie jak ustawowe). Jak przeczytasz w jednej z naszych analiz, poniżej minimum egzystencji w 2020 roku żyło 410 tys. dzieci.

Stosunkowo najrzadziej ubóstwo dotyka osoby starsze. Skrajne ubóstwo dotknęło 4,4 proc. gospodarstw seniorów. Ubóstwo ustawowe i relatywne uplasowały się na poziomie 6 proc. i 10 proc. W ostatnich latach sytuacja seniorów pogorszyła się jednak, o czym przekonasz się z tej analizy.

Polska na tle Unii Europejskiej

GUS odwołał się również do statystyk Eurostatu, aby porównać sytuację finansową Polaków do innych państw UE. Badanie EU-SILC 2020 zawiera wskaźnik zagrożenia ubóstwem, przez który rozumie się granicę ubóstwa ustaloną na poziomie 60 proc. mediany dochodów w danym kraju.

W 2020 roku ubóstwem zagrożonych było ok. 17 proc. mieszkańców UE. Najtrudniejszą sytuację odnotowano w Bułgarii (ok. 24 proc.) i Rumunii (ok. 23 proc.). Najmniej zagrożeni ubóstwem są Czesi (ok. 10 proc.) i Słowacy (ok. 11 proc.).

Źródło: GUS