Jest lipiec 2018 roku. „Gazeta Krakowska” publikuje efekty dziennikarskiego śledztwa, przeprowadzonego wspólnie z RMF Maxxx. Dziennikarze informują, że w nowohuckim Pleszowie, na wschodzie Krakowa, tyka bomba ekologiczna. I to tuż obok miejsca, gdzie ludzie uprawiają marchewkę i rzepak. 

„Gazeta Krakowska” podaje, że do stawów osadowych znajdujących się w tej okolicy trafiają ścieki z huty ArcelorMittal Poland (firma przedstawia się jako największy producent stali w Polsce), a wraz z nimi – cynk, rtęć, ołów i inne metale ciężkie. Mieszkańcy, z którymi rozmawiali dziennikarze, twierdzili, że po deszczu „cały ten szlam, zgromadzony w północno-wschodniej części Nowej Huty, na terenie około 180 hektarów, spływa do Wisły”.

„Urzędnicy odpowiedzialni za ochronę środowiska problemu za bardzo nie widzieli. Ale my, wspólnie z dziennikarzami RMF MAXXX, oddaliśmy zanieczyszczenia do badań. Naukowcy z Akademii Górniczo-Hutniczej i Uniwersytetu Jagiellońskiego potwierdzili, że znajdują się w nich wysokie stężenia metali ciężkich” – czytamy w artykule „Gazety Krakowskiej”.

Dziś, kilka lat od głośnej publikacji, wracamy do tematu i sprawdzamy, czy w rejonie ulicy Dymarek faktycznie mamy do czynienia z bombą ekologiczną? A jeśli tak, to czy wciąż tyka?

Odpady i popioły

Próżno szukać naukowej definicji „bomby ekologicznej”. Redakcja portalu „Teraz Środowisko” w swoim słowniku opisuje ją jako „[…] niezabezpieczone nagromadzenie dużej ilości substancji szkodliwych dla środowiska naturalnego, których przedostanie się do wód lub gleb może powodować szkody w środowisku”.

W rejonie ulicy Dymarek zlokalizowane jest główne składowisko odpadów z krakowskiej huty. „Na osadnikach składujemy odpady żelazonośne i popioły” – informowała w 2018 roku firma ArcelorMittal Poland, w ślad za publikacją krakowskich dziennikarzy.

Jak w odpowiedzi na nasze pytania przypomina dziś dr inż. Maciej Gliniak, prof. Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, składowisko uruchomiono w 1952 roku na potrzeby ówczesnego Kombinatu Metalurgicznego Huta im. Lenina. 

„Później obiekt należał do huty im. T. Sendzimira, a obecnie jest własnością spółki ArcelorMittal Poland” – czytamy w e-mailu od naukowca, który na uczelni kieruje Laboratorium Fizyko-Chemicznych i Mikrobiologicznych Analiz Odpadów. Wskazuje, że na składowisku są unieszkodliwiane odpady hutnicze.

„Początkowo służyło hucie im. Lenina do deponowania odpadów z produkcji stali, które miały być obojętne dla środowiska. Z upływem lat i zmianami zachodzącymi w procesie hutniczym odpady prawdopodobnie przestawały takie być. Obecnie, według doniesień naukowych, na składowisku stwierdzono ponadnormatywne stężenia różnych metali ciężkich. Co do ich ilości i szkodliwości należałoby wykonać szczegółowe badania […]” – przekonuje nas dr inż. Gliniak.

Zagrożenie dla ludzi

„Powstało [składowisko – przyp. Demagog] w czasach, kiedy ochrona środowiska praktycznie nie istniała. Stwierdzona obecność metali ciężkich może powodować różne choroby wśród ludzi […]. Ponadto w przypadku braku uszczelnienia podłoża, substancje te mogą przenikać do rzeki Wisły i powodować skażenie wód powierzchniowych oraz gruntowych” – twierdzi naukowiec.

I dodaje: „Mając na uwadze obecny stan środowiska i dostępną wiedzę w tym zakresie można stwierdzić, że składowisko może stanowić bombę ekologiczną”.

Kompleks składowisk

Naukowcem z krakowskiej AGH, który przeprowadził niezależne badania odpadów zgromadzonych w rejonie ulicy Dymarek, jest dr hab. inż. Mariusz Czop, profesor tej uczelni, hydrogeolog. W wyborach samorządowych w 2024 roku bez sukcesu kandydował do Rady Miasta Krakowa z komitetu wyborczego Łukasza Gibały.

Dr Mariusz Czop precyzuje, że w Nowej Hucie znajduje się de facto kompleks składowisk. Wspomniane badania przeprowadził on między majem a czerwcem 2018 roku, a prezentację sporządzoną na ich podstawie  przedstawiono Radzie Miasta Krakowa. W odpowiedzi na nasze pytania naukowiec przekonuje, że skupił się na zbadaniu północnej części kompleksu, gdzie znajdują się jego zdaniem najbardziej toksyczne odpady metalurgiczne.

Próbki do badań zostały pobrane z ich wierzchniej warstwy. Obrazowo: do laboratorium krakowskiej AGH trafił m.in. czarny i ceglasto-szaro-czerwony osad ze składowiska. Z podsumowania badań wynika, że odpady metalurgiczne, które znajdują się w rejonie ulicy Dymarek, zawierają bardzo wysokie stężenia cynku oraz wysokie zawartości ołowiu i manganu, a ponadto – szkodliwe dla środowiska i ludzi pierwiastki chemiczne (slajd 10).

Zanieczyszczenia niebezpieczne dla zdrowia

„Metale ciężkie, w tym ołów, są bardzo szkodliwe dla człowieka. Nie uśmiercają w sposób natychmiastowy, ale działając w dłuższej perspektywie czasu, powodują ogromne szkody w organizmie i są odpowiedzialne za szeroki wachlarz chorób, takich jak: choroby układu sercowo-naczyniowego, wątroby, nerek, krwi, układu nerwowego, kostno-stawowego, a także za nowotwory. Najbardziej groźna dla ludzi jest sytuacja, gdy metale ciężkie występują w spożywanej żywności lub wodzie pitnej” – podkreśla dr hab. inż. Czop.

I dodaje, że w rejonie ulicy Dymarek są pola uprawne, na które zanieczyszczenia mogły się przedostawać przez lata. Podkreśla, że „cały teren wokół krakowskiego kombinatu metalurgicznego […] znajdował się w strefie opadu metalicznego pyłu z instalacji huty i jej składowisk

Ścieki w rzece?

Dr inż. Maciej Gliniak wskazywał, że substancje ze składowiska mogą przenikać do Wisły. Naukowiec z Akademii Górniczo-Hutniczej wskazuje wprost: „wody technologiczne z kompleksu składowisk trafiały do tzw. akwenu portowego, połączonego z Wisłą, i bezpośrednio do tej rzeki. Stwierdzono w nich bardzo wysokie zawartości związków azotowych oraz chlorków, bromków, a także istotne zawartości rtęci”.

I dodaje: „Nie można w XXI wieku dłużej pozwalać na to, aby ścieki, w tym zawierające silnie toksyczne substancje, bez żadnego oczyszczania trafiały do rzek. Trzeba to zmienić, zaczynając od dużych podmiotów, bogatych firm światowych, schodząc do poziomu oczyszczalni komunalnych i małych trucicieli”.

Czy to prawda, że wody technologiczne z kompleksu składowisk trafiały do Wisły? – pytamy przedstawicieli krakowskiej huty. W odpowiedzi słyszymy, że ArcelorMittal Poland działa zgodnie z prawem oraz otrzymanymi pozwoleniami.

Wpływ odcieków ze składowisk na wody powierzchniowe (zaliczane są do nich również rzeki) sprawdzał Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie. Badania wykazały, że poza jedną próbką (przekroczenie zawartości potasu), normy nie są przekroczone (s. 3).

Problem ogólnopolski

Naukowiec z Akademii Górniczo-Hutniczej zwraca uwagę, że problemem nie jest tylko kompleks składowisk przy ulicy Dymarek w Krakowie. Wskazuje, że w całej Polsce tereny zanieczyszczone w wyniku długoletniej działalności przemysłowej mogą, „według bardzo ostrożnych szacunków, zajmować nawet ok. 8 000 km2” (s. 3). Dodajmy, że taki szacunek może być już nieaktualny – pochodzi ze źródeł z 2012 roku.

Jego zdaniem wszystkie składowiska i tereny potencjalnie zanieczyszczone trzeba po pierwsze rzetelnie zbadać, a następnie – zabezpieczyć, tak aby przestały stwarzać zagrożenie dla ludzi i dla środowiska. „Niestety, w tym zakresie praktycznie nic się nie dzieje. Nie ma informacji o planach ArcelorMittal Poland na wykonanie odpowiedniej rekultywacji i remediacji” – wskazuje dr hab. inż. Mariusz Czop. 

W przesłanym nam oświadczeniu ArcelorMittal Poland zapewnia, że składowiska nie wykazują „negatywnego oddziaływania […] na środowisko”. Tak wynika z kontroli, które przeprowadzał m.in. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie.

Przedstawiciele krakowskiej huty zapewniają również, że od momentu powstania składowisk były one wielokrotnie modernizowane i remontowane. „Modernizacjom podlegały obwałowania, komory przelewowe, kładki, rurociągi, system drenażu i inne elementy instalacji” – czytamy w oświadczeniu, które nam przesłano.

Brak naruszeń

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie potwierdza, że kontrolował składowiska w rejonie ulicy Dymarek. „WIOŚ nie jest właściwy do tego, aby stwierdzić, czy zagrażają one przyrodzie, uprawom i mieszkańcom” – twierdzą jego przedstawiciele.

Ostatnią kontrolę wszystkich składowisk ArcelorMittal Poland w Nowej Hucie WIOŚ przeprowadził w listopadzie i w grudniu 2024 roku. Nie pobierano wówczas próbek do badań. Na podstawie m.in. oględzin inspektorzy nie stwierdzili „naruszeń przepisów ochrony środowiska” (s. 3-4).

Sprawdzamy, co wykazały poprzednie kontrole. W 2018 roku WIOŚ stwierdził, że jakość wód podziemnych jest zła „w związku z zawartością […] chlorków i siarczanów” (s. 2). Kompleksową kontrolę inspektorzy przeprowadzili w 2019 roku. Pobrali wówczas próbki dla potrzeb badań, które wykazały, że odpady zawierają metale ciężkie, ale w ilościach nieprzekraczających dopuszczalnych norm (s. 2). 

Przypomnijmy: w 2018 roku na łamach „Gazety Krakowskiej” ówczesny zastępca małopolskiego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska mówił, że na składowiskach nie ma metali ciężkich.

Badania na zlecenie urzędu miasta

W 2019 roku w pobliżu ulic Dymarek i Karowej, w rejonie składowiska pohutniczych odpadów, badania na trzech działkach przeprowadził też krakowski magistrat.

Stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych zawartości pestycydów i substancji ropopochodnych. Badane nieruchomości zostały wpisane przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie do „Rejestru historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi”.

Trwa zamykanie składowisk odpadów

ArcelorMittal Poland przekonuje, że na składowiskach w rejonie ulicy Dymarek nie ma „odpadów niebezpiecznych zdefiniowanych w ustawie o odpadach” (art. 3 ust. 4). „Osadniki są zakwalifikowane jako składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne” – czytamy w oświadczeniu krakowskiej huty. 

Jej przedstawiciele podkreślają, że firma prowadzi składowiska zgodnie z pozwoleniem zintegrowanym oraz zgodnie z instrukcjami prowadzenia składowisk zatwierdzonymi przez urząd marszałkowski.

Zapewniają również, że rozpoczęli proces ich zamykania. Wskazują, że składowisko popiołów i żużli już zostało zamknięte – dziewięć miesięcy przed upływem terminu wyznaczonego w harmonogramie przez marszałka województwa małopolskiego. 

„Prace rekultywacyjne zakończyły się na tym składowisku 30 września 2024 roku” – przekonują nas w krakowskiej hucie. ArcelorMittal Poland deklaruje, że nie korzystał z niego od 2019 roku. „Obsiany trawą teren o powierzchni 68 ha, jaki pozostał po tym składowisku, będzie mógł zostać wykorzystany np. pod budowę farmy fotowoltaicznej – zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego” – czytamy w oświadczeniu.

ArcelorMittal planuje również zamknąć składowisko odpadów żelazonośnych, które także nie jest używane od 2019 roku. Na razie krakowska huta wystąpiła w tej sprawie do Głównego Instytutu Górnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego. Przedstawiono kwestię przygotowania koncepcji zamknięcia składowiska.

Współpraca z naukowcami

W 2021 roku ArcelorMittal Poland podpisał z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie porozumienie dotyczące współpracy na rzecz zagospodarowania odpadów żelazonośnych na potrzeby gospodarki.

„Eksperci z uczelni starają się pozyskać fundusze na pilotażowe badania rozwiązań technologicznych, umożliwiających zagospodarowanie odpadów […] w sposób ekonomicznie uzasadniony i bezpieczny dla środowiska naturalnego” – deklaruje krakowska huta w wydanym oświadczeniu.

Z kolei na składowisku (głównie żużla) w Pleszowie, zgodnie z deklaracją, firma nie składuje odpadów już od 2016 roku. Dotychczas usunięto z niego ponad 30 mln ton odpadów. Główny Instytut Górnictwa opracował koncepcję zamknięcia tego składowiska „poprzez jego rekultywację”.

Jeśli jest to bomba, to od lat trwa jej rozbrajanie

Nadszedł czas, by podsumować najważniejsze fakty związane ze sprawą składowiska w Nowej Hucie, budzącego tak wiele obaw o charakterze ekologicznym.

Z raportu dr. hab. inż. Mariusza Czopa z 2018 roku wynikało, że odpady zgromadzonych na terenie składowisk ArcelorMittal Poland zawierają wysoką zawartość szkodliwych pierwiastków, a w wodach odprowadzanych ze składowisk w kierunku Wisły stwierdzono bardzo wysokie zawartości niebezpiecznych związków. 

Także z przeprowadzonych rok później wstępnych badań na terenie trzech nieruchomości w rejonie składowiska wynikało, że na powierzchni tamtejszej ziemi znajdują się substancje stwarzające ryzyko dla gleby.

Wnioski badań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie wydają się jednak uspokajające. Kontrola z 2018 roku rzeczywiście potwierdziła zły stan wód podziemnych. Jednak kolejne kompleksowe badania nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych norm zawartości metali ciężkich w odpadach. Przekroczenia norm nie stwierdzono także (poza jedną próbą) w wodach i w ściekach wypływających ze składowiska. Z analizy wynikało, że niekoniecznie za zły stan wód podziemnych musi odpowiadać omawiane składowisko.

ArcelorMittal Poland deklaruje, że od kilku lat nie przekazuje odpadów żelazonośnych i popiołów na składowiska. Ponadto firma rozpoczęła proces zamykania składowisk odpadów. Po jego ukończeniu teren będą monitorowały przez kolejne lata niezależne jednostki badawcze.

Artykuł powstał przy indywidualnej współpracy Bartosza Dybały ze Stowarzyszeniem Demagog.

Przekaż nam 1,5% podatku!

Wesprzyj nas, przekazując 1,5% podatku na kontrolę polityków. Wpisz w PIT: KRS 0000615583

Sprawdź jak przekazać!