Edukacja 
Ekologia 
Klimat 
Energetyka 
Fact-checking 
Rosja 
UE 
Ukraina 
Wybory 
Skopiuj link
Drukuj
Udostępnij
7 min czytania
Wypowiedzi
Sprawdzamy wypowiedzi polityków i osób publicznych pojawiające się w przestrzeni medialnej i internetowej. Wybieramy wypowiedzi istotne dla debaty publicznej, weryfikujemy zawarte w nich informacje i przydzielamy jedną z pięciu kategorii ocen.
7 min czytania
500+ a alkoholizm. Na co rodziny wydają pieniądze ze świadczenia?
500+ a alkoholizm. Na co rodziny wydają pieniądze ze świadczenia?
Co mówiono o propozycji 500+, kiedy w 2016 roku zaczęliśmy realizację tego programu. (…) No różne takie rzeczy, że to tylko pijacy będą na tym korzystać albo na wódkę zaczną te pieniądze być wydawane i po prostu alkoholizm w Polsce będzie kwitł. (…) Po tych paru latach możemy jednoznacznie stwierdzić, że poziom alkoholizmu absolutnie się nie zwiększył w Polsce.
Nieweryfikowalne
Wypowiedź uznajemy za nieweryfikowalną, gdy:
- jest niemożliwa do weryfikacji w żadnym dostępnym źródle,
- odnosi się do źródeł przestarzałych, na podstawie których nie można stawiać osądów dotyczących teraźniejszości,
- dotyczy danych szacunkowych, obarczonych dużą dozą niepewności, zawiera stwierdzenia nieprecyzyjne lub zbyt ogólnikowe,
- z innych obiektywnych przyczyn jest niemożliwa do weryfikacji.
Nieweryfikowalne
Wypowiedź uznajemy za nieweryfikowalną, gdy:
- jest niemożliwa do weryfikacji w żadnym dostępnym źródle,
- odnosi się do źródeł przestarzałych, na podstawie których nie można stawiać osądów dotyczących teraźniejszości,
- dotyczy danych szacunkowych, obarczonych dużą dozą niepewności, zawiera stwierdzenia nieprecyzyjne lub zbyt ogólnikowe,
- z innych obiektywnych przyczyn jest niemożliwa do weryfikacji.
- Wyniki sondaży (1, 2) wskazują, że polskie rodziny są najbardziej skłonne wydawać pieniądze z programu Rodzina 500+ na żywność, ubrania, edukację lub wyjazdy.
- Z badania przeprowadzonego przez CBOS wynika, że żaden Polak nie przyznaje się do niewłaściwego wydawania pieniędzy ze świadczenia. Należy jednak pamiętać, że wielu ankietowanych mogło nie odpowiedzieć na to pytanie zgodnie z prawdą.
- Niecała 1⁄5 respondentów tego samego badania zadeklarowała, że zetknęła się z przypadkami marnotrawienia pieniędzy z 500+ u innych osób. Badanie nie odnosiło się jednak bezpośrednio do alkoholizmu. Sam CBOS wskazuje również, że ocena tego, co jest właściwym, a co niewłaściwym sposobem wydawania otrzymywanych pieniędzy, jest subiektywna.
- Według danych GUS w latach 2016–2019 liczba osób uzależnionych od alkoholu i leczonych w poradniach utrzymywała się na podobnym poziomie (ok. 143 tys. rocznie). Nieznacznie wzrosło natomiast spożycie alkoholu na jednego mieszkańca.
- Brakuje dowodów dotyczących „przepijania” pieniędzy z programu Rodzina 500+ oraz związku tego świadczenia ze wzrostem alkoholizmu w Polsce. Wypowiedź Violetty Porowskiej oceniamy zatem jako nieweryfikowalną.
Kontekst wypowiedzi
Posłanka Prawa i Sprawiedliwości Violetta Porowska gościła w programie Radia Opole pt. „Południowa Loża Radiowa” 23 sierpnia 2021 roku. Rozmowa zeszła na tematy ogólnopolityczne. Wtedy też Porowska odniosła się do skuteczności programu Rodzina 500+, który w czasie, gdy go wprowadzano, być szeroko krytykowany, podczas gdy po 5 latach od jego rozpoczęcia można dostrzec jego same pozytywne efekty. Posłanka wskazała np. na brak zwiększenia się liczby ludzi cierpiących na alkoholizm.
W poniższej analizie zbadamy kwestie wydatkowania pieniędzy pochodzących z programu 500+, a także korelację tego programu z problemem alkoholizmu w Polsce.
Przepite 500+
Słowa Violetty Porowskiej mogą stanowić nawiązanie do wypowiedzi znanej w mediach publicystki i filozofki, prof. Magdaleny Środy. W lutym 2016 roku w wywiadzie udzielonym „Krytyce Politycznej” Środa stwierdziła:
„W systemie 500 plus będą trafiały do mężów, na ich potrzeby. Gmina nie da rady wypłacać pieniędzy z nowego programu PiS, a jednocześnie dopłacać do posiłków czy refundować zakupy pomocy szkolnych. Te pieniądze będą w większości przepijane”.
Wydatki z 500+
Powiązanie wydawania pieniędzy pochodzących z programu Rodzina 500+ na alkohol i inne używki jest problematyczne. Do dziś nie powstały żadne rzetelne badania wskazujące na taki związek. Co więc wykazano?
Od początku realizacji programu powstawały ankiety i analizy dotyczące tego, jakie potrzeby są w głównej mierze finansowane z tych pieniędzy przez rodziny.
Badania, na które najczęściej powołują się media (Money.pl, Gazeta Wyborcza), zostały przeprowadzone w 2017 roku przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, działającą przy Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Wyniki obejmują rok 2016 i 2017.
Największy odsetek gospodarstw domowych przeznacza środki z programu na podstawowe potrzeby. W 2017 roku ponad połowa (51,2 proc. badanych) zadeklarowała, że za otrzymane środki zakupili żywność i ubiór. Natomiast 45,3 proc. badanych gospodarstw domowych stwierdziło, że pieniądze ze świadczenia 500+ przekazuje na edukację i zajęcia dodatkowe dzieci.
Źródło: KPF
W październiku 2016 CBOS zaprezentował swoje badanie, w którym za pomocą wywiadów bezpośrednich również sprawdzał kwestie związane z programem 500+. Ankietowanym zadano m.in. następujące pytanie: „Czy w Pana(i) gospodarstwie domowym zostały poniesione jakieś wydatki, które nie zostałyby poniesione gdyby nie otrzymywane świadczenie? Jeśli tak, to jakie?”.
Co ciekawe, największą popularnością cieszyła się odpowiedź „żadne z tych wydatków”. Poza tym okazało się, że ankietowane rodziny są najbardziej skłonne przekazywać pieniądze ze świadczenia na odzież (31 proc.), obuwie (29 proc.), a także wyjazdy wakacyjne dla dzieci lub całej rodziny oraz książki lub pomoce edukacyjne (po 22 proc.).
Źródło: CBOS
W marcu 2021 roku ta sama instytucja (CBOS) opublikowała raport pt. „Program Rodzina 500 plus po pięciu latach funkcjonowania”. Zadano tam pytanie: „Czy zetknął(a) się Pan(i) z następującymi sytuacjami dotyczącymi rodzin otrzymujących świadczenie wychowawcze”? Jedna z odpowiedzi dotyczyła niewłaściwego wydatkowania pieniędzy z programu 500+, co mogłoby sugerować wydatki na alkohol lub inne używki. Autorzy raportu zaznaczają jednak, że jest to ocena subiektywna i nieprecyzyjna.
Żaden ankietowany nie przyznał się, że niewłaściwe wykorzystywanie środków z programu dotyczy go bezpośrednio, jednak 18 proc. wskazało, że zetknęło się z takimi przypadkami w rodzinach, które zna (w latach 2017 i 2019 było to 14 proc.). Kolejne 46 proc. respondentów słyszało o tego typu sytuacjach, ale nie miało z nimi osobiście do czynienia, natomiast 36 proc. w ogóle nie słyszało o takich przypadkach.
Marnotrawienie środków z programu Rodzina 500+
W art. 1 ustawy wprowadzającej program Rodzina 500+ możemy przeczytać, jaki jest główny cel tej pomocy: „Celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych”.
Co więcej, w art. 9 zaznaczono, że w przypadku marnotrawienia środków pieniężnych uzyskanych z programu na cele inne niż te zapisane w ustawie, organ wydający środki może w całości lub w części, przekazać świadczenie w formie rzeczowej (żywność, przedmioty szkolne itp.) lub opłacenia usług (kursy, żłobek, nauka języka itp.).
Ustawa nie precyzuje natomiast, w jakich sytuacjach taka forma pomocy byłaby obowiązująca. Według Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej „ustawodawca, kierując się poszanowaniem autonomii rodziny przyjął, że ewentualna ingerencja w funkcjonowanie danej rodziny, może nastąpić tylko w wyjątkowych, kryzysowych sytuacjach”.
Na rzadkie sięganie po to rozwiązanie wskazują dane z raportu Najwyższej Izby Kontroli z czerwca 2019 roku. Jak stwierdzono:
„W latach 2016–2018 (do 30 września) sześć (z 16) jednostek realizujących zadania przekazało beneficjentom świadczenia wychowawcze w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług w łącznej kwocie 292,9 tys. zł, co stanowiło 0,01% świadczeń wychowawczych wypłaconych w tym okresie”.
Tym samym trudno stwierdzić, w jakim stopniu pieniądze z programu 500+ są wydatkowane na alkohol. Nie przeprowadzano badań dotyczących tego zagadnienia. Dodatkowo nie wyszczególniono innych patologii związanych z tą pomocą. Pojęcia „niewłaściwy sposób wydatkowania” lub „marnotrawienie” nie jest ściśle opisane. Tym samym trudno wyodrębnić sumę wydatkowanych pieniędzy na sam alkohol.
Alkoholizm
Warto zająć się również drugą częścią wypowiedzi Violetty Porowskiej, a dokładnie słowami: „Po tych paru latach możemy jednoznacznie stwierdzić, że poziom alkoholizmu absolutnie się nie zwiększył w Polsce”.
Według Głównego Urzędu Statystycznego dane dotyczące zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu (zespół uzależnienia) przedstawiają się następująco:
- 2016: 143 373 uzależnionych,
- 2017: 145 320 uzależnionych,
- 2018: 146 066 uzależnionych,
- 2019: 143 057 uzależnionych.
Liczby te dotyczą osób uzależnionych leczonych w poradniach. Rzeczywista liczba osób zmagających się z problemami alkoholowymi może być większa. Według szacunków w Polsce jest nawet od 600 do 800 tys. osób uzależnionych od alkoholu, a ok. 3 mln Polaków pije nadmiernie i szkodliwie.
Jak kształtuje się konsumpcja alkoholu w Polsce? Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przedstawia dane dotyczące średniego rocznego spożycia napojów alkoholowych (na 1 mieszkańca, w litrach, w przeliczeniu na 100 proc. alkoholu):
- 2016: 9,37 l,
- 2017: 9,45 l,
- 2018: 9,55 l,
- 2019: 9,78 l.
Dane wskazują na nieznaczny wzrost spożycia alkoholu. Warto jednak pamiętać, że jest to tendencja trwająca od początku publikowania tych danych w roku 1992.
Działanie w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej” realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.
Dowiedz się, jak radzić sobie z dezinformacją w sieci
Poznaj przydatne narzędzia na naszej platformie edukacyjnej
Sprawdź!
*Jeśli znajdziesz błąd, zaznacz go i wciśnij Ctrl + Enter
POLECANE DLA CIEBIE
