Szymon Hołownia, kandydat na prezydenta, podzielił się w swoich mediach społecznościowych (1, 2) filmikiem, na którym wypowiada się na temat aborcji w kontrze do poglądów Sławomira Mentzena. Gdy mówił o trudnej sytuacji kobiet, których dziecko może urodzić się chore, przytoczył statystykę, z której wynika, że 8 na 10 mężczyzn zostawia swoją partnerkę, gdy dziecko urodziło się niepełnosprawne [czas nagrania: 00:25]. 

Informacja o porzucaniu przez ojców niepełnosprawnych dzieci nie jest nowa – była powtarzana przez polityków i media co najmniej od 2014 roku. Sprawdzaliśmy już wypowiedź posłanki Joanny Scheuring-Wielgus, która powiedziała dokładnie to samo w 2020 roku. Wtedy uznaliśmy tę wypowiedź za nieweryfikowalną, gdyż brakowało danych do jej potwierdzenia lub obalenia. Informacja powróciła w tegorocznej kampanii prezydenckiej i przyjrzeliśmy się jej ponownie – po otrzymaniu zgłoszenia od czytelniczki.

Statystyka ponownie w debacie, ale wciąż bez źródła

Trudno określić dokładnie źródło tej teorii, ale wiadomo, że była ona powtarzana przez polityków i dziennikarzy co najmniej od 2014 roku. Wtedy podali je prowadzący program „Dzień Dobry TVN” podczas rozmowy właśnie na temat mężczyzn odchodzących z rodzin z niepełnosprawnym dzieckiem.

Później temat był poruszany przez inne media, m.in. Interię i „Wysokie Obcasy”. Żadne z nich nie wskazała jednak rzetelnego źródła danych. Jako kolejny poświęcił uwagę tej tematyce portal mjakmama24.pl, po czym w aktualizacji do tekstu przyznał, że „rozgorzała dyskusja na temat prawdziwości stwierdzenia”, ale nadal autorka nie podała, skąd pochodzą te liczby, zamiast tego posłużyła się przykładami poszczególnych rodzin.

Za portalem mjakmama24.pl stwierdzenie udostępniła Obywatelska Fundacja Pomocy Dzieciom, ale w komentarzach przyznała, że nie wie, czy jest ono prawdziwe, i dodała, że prosi, aby kierować uwagi w sprawie użytych danych statystycznych do twórców wspomnianego artykułu. A oni, jak wyjaśniliśmy, źródła nie przedstawili. 

Brakuje danych z całej populacji

Na najnowsze wnioski natrafiliśmy w pracy z 2017 roku, autorstwa dr hab. Beaty Cytowskiej z Zakładu Edukacji Osób z Niepełnosprawnością Uniwersytetu Wrocławskiego. W badaniu etnograficznym naukowczyni opisała sytuację 66 podopiecznych z ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym. 

Zgodnie z jej relacją 16 z nich pochodziło z rodziny niepełnej, przy czym tylko u 8 z nich ojciec opuścił matkę i wziął z nią rozwód (s. 94). To 12 proc. ,czyli nieco ponad 1 mężczyzna (a nie – 8) na 10 mężczyzn. Warto pamiętać, że mówimy tutaj o małej grupie dzieci z jednego ośrodka, a nie – o całej populacji.

Raporty sprzed dekady pokazują, że ¾ rodziców zostaje razem

Kolejny raport, do którego dotarliśmy, pochodzi z 2014 roku. Powstał on na zlecenie Instytutu Badań Edukacyjnych i dotyczył edukacji dzieci z niepełnosprawnością. W ostatnich latach cytowała go m.in. „Krytyka Polityczna”. 

Co dziesiąta badana osoba (12 proc.) była rozwiedziona, a 1,5 proc. stanowiły osoby w separacji. Pozostała część grupy to wdowcy i wdowy (6,5 proc.) oraz panny i kawalerowie (5,5 proc.). Ponownie dane, choć tylko z wybranego wycinka populacji, podważają teorię o tym, że 8 na 10 mężczyzn porzuca matkę po narodzinach dziecka z niepełnosprawnością.

Następne (jeszcze starsze) dane znaleźliśmy w pracy naukowej z 2011 roku. Socjolożka dr hab. Grażyna Mikołajczyk-Lerman przeprowadziła serię ankiet i wywiadów z ok. 600 opiekunami dzieci z niepełnosprawnością. Większość z nich stanowiły kobiety, a wśród nich 65 proc. miało rodziny pełne.

W przypadku 15,7 proc. rodzin ojciec porzucił matkę: częściej, gdy dziecko było małe (13,2 proc.), niż od razu po jego narodzinach (2,5 proc. przypadków). Jak wyglądały ich późniejsze relacje? Badanie pokazuje, że w 22,3 proc. przypadków ojciec niepełnosprawnego dziecka utrzymuje z nim kontakt po rozstaniu z matką, a w 17,7 proc. rodzin ojciec zerwał kontakt (s. 3). 

Struktura populacji rzuca kolejny cień podejrzeń

O tym, że teoria przytoczona przez Szymona Hołownię jest mało prawdopodobna, możemy wnioskować na podstawie danych populacyjnych. Przyjmijmy dwa założenia: porzucenie wiąże się z rozwodem, a rozwód – z alimentami. Wówczas dostępne dane możemy odnieść do danych o dzieciach uprawnionych do alimentów. 

Według ostatnich danych GUS, na koniec 2023 roku było w Polsce ponad 7,2 mln dzieci w wieku od 0 do 18 lat. W tej grupie wiekowej dzieci z niepełnosprawnością było ok. 295 tys. (s. 2), co stanowiło ok. 4,1 proc.

Porównajmy te dane z liczbą dzieci uprawnionych do alimentów. Już na początku pojawia się trudność, gdyż jak opisywaliśmy w niedawnej analizie, instytucje nie dysponują dokładnymi liczbami w tym zakresie. Pozostają szacunki ekspertów – dr hab. Paweł Ostaszewski, kryminolog z Uniwersytetu Warszawskiego, szacuje, że jest to od 744 tys. do 1,1 mln osób. (s. 120).

Tym samym, gdyby rzeczywiście 80 proc. mężczyzn zostawiało kobietę z dzieckiem, to co trzecie lub co czwarte dziecko uprawnione do alimentów musiałoby żyć z niepełnosprawnością. To mało prawdopodobne. Zwłaszcza że, jak pokazują przywołane dane GUS, tylko co dwudzieste piąte dziecko żyje z niepełnosprawnością. 

Skąd teoria o 80 proc.? Mamy trop

Statystyka o tym, że 8 na 10 mężczyzn porzuca kobietę, pojawiła się wcześniej w amerykańskiej debacie publicznej, jednak nie dotyczyła dzieci z niepełnosprawnością, a ryzyka rozwodu u rodziców dziecka w spektrum autyzmu. Takie zawyżone statystyki podawał m.in. lokalny amerykański tygodnik „The Cap Times”, serwis News Medical czy program telewizyjny o autyzmie z 2006 roku.

Te dane nadal pojawiają się na anglojęzycznych forach internetowych (1, 2, 3) oraz we wpisach celebrytów czy osób prowadzących popularne profile w mediach społecznościowych (1, 2, 3). W ostatnich latach dane przytoczył także portal Psychology Today.

W 2010 roku amerykańska organizacja non-profit Kennedy Krieger Institute opublikowała wyniki badania, którego celem było obalenie tego mitu. Autorzy argumentowali, że jest to teoria powtarzana od wielu lat przez „celebrytów i aktywistów”. Co prawda, natrafiliśmy w literaturze naukowej na kilka prac, które dotyczą przede wszystkim zależności między spektrum autyzmu lub ADHD u dziecka a ryzykiem rozwodów rodziców (1, 2, 3), jednak nie dają one jednoznacznej odpowiedzi.

Brakuje też badań dotyczących rodziców dzieci z niepełnosprawnością. Trzeba mieć również na uwadze fakt, że nie w każdym przypadku odejście ojca od rodziny musi się łączyć z rozwodem. 

Program Fact-Checking and Countering Disinformation: Poland’s 2025 Presidential Election jest prowadzony przez Stowarzyszenie Demagog dzięki wsparciu EMIF zarządzanemu przez Calouste Gulbenkian Foundation. Wyłączna odpowiedzialność za wszelkie treści wspierane przez European Media and Information Fund (EMIF) spoczywa na autorach i niekoniecznie musi odzwierciedlać stanowisko EMIF i Partnerów Funduszu, Calouste Gulbenkian Foundation i European University Institute.

Przekaż nam 1,5% podatku!

Masz prawo do prawdy. Pomóż nam ją chronić!

Wesprzyj nas