ANALIZA W PIGUŁCE

Pełnoskalowa agresja Rosji na Ukrainę, która rozpoczęła się w lutym 2022 roku, jest nieodłącznie związana z prowadzoną m.in. przez Kreml wojną informacyjną (1, 2, 3). Kreująca chaos i niepewność dezinformacja nie tylko dotyczy samego konfliktu (1, 2, 3), ale wykracza daleko poza granice działań militarnych (1, 2, 3), odnosząc się np. kwestii społecznych czy bezpieczeństwa innych krajów, w tym Polski. Fałszywe informacje z tym związane regularnie weryfikujemy na łamach Demagoga (1, 2, 3).

Na początku października na TikToku opublikowano materiał, według którego [pisownia oryginalna] „[…] polski (?) rząd przyjął ustawę z 11 marca 2022 poz.665 /Dział II Art. 3,4,5”. Zamieszczona informacja w skrócie „wyjaśnia” założenia artykułów [pisownia oryginalna]: „Wszystkie Polskie kobiety w wieku 18-60 lat idą na wojnę. Polki w odróżnieniu od Ukrainek,nie będą miały prawa opuścić kraju tak jak mogły to zrobić Ukrainki”. 

W materiale czytamy, że [pisownia oryginalna]: „Przepis zaczął obowiązywać 23.04.2022”. Widzimy także fragment linku odsyłającego do strony Internetowego Systemu Aktów Prawnych (ISAP), będącego częścią Systemu Informacyjnego Sejmu (SIS). Choć informacja pojawia się od pewnego czasu także we wpisach na Facebooku (np. 1, 2, 3), to post na TikToku wywołał szczególne zainteresowanie.

Źródło: TikTok.com, 07.10.2024

Materiał obejrzano ponad 270 tys. razy, zyskał on 2,8 tys. polubień, ponad 1,5 tys. komentarzy i ponad 1,9 tys. udostępnień. Wiele z komentarzy odbiorców wskazuje, że informacja została potraktowana przez nich poważnie, np. [pisownia oryginalna]: „a co zrobią matki z dziećmi…???”. Niektórzy wskazują jednak, że przekaz nie jest prawdziwy, np. [pisownia oryginalna]: „Ustawa o obronie Ojczyzny nie przewiduje obowiązkowej służby wojskowej dla kobiet ani obowiązkowej kwalifikacji. W armii mogą służyć dobrowolnie”.

Kobiety idą na wojnę? Dezinformacja ma ponad dwa lata

Według autora wpisu wskazane artykuły aktu prawnego zakładają, że [pisownia oryginalna] „Wszystkie Polskie kobiety w wieku 18-60 lat idą na wojnę”. Przekaz ten jest fałszywy i stanowi powielenie dezinformacji, która w identycznej formie pojawiła się ponad dwa lata temu (1, 2, 3) przy okazji uchwalania tych przepisów.

Przyjęta oraz nowelizowana od tego czasu ustawa stanowi kodyfikację prawa wojskowego, która skupia w sobie normy z wielu innych aktów (s. 8). Zastąpiła m.in. ustawę o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 r. (Dz.U. 1967 r. Nr 44, poz. 220). Wymienione artykuły drugiego działu ustawy z 2022 roku (art. 3, 4 i 5) niewiele różnią się od poprzednich wersji przepisów z 1967 roku (art. 4 i 58) z późniejszymi nowelami.

Jakie zmiany wprowadzono w artykułach ustawy z 2022 roku?

Najważniejsze zmiany brzmienia przywołanych we wpisie artykułów uchylonej ustawy, jakich dokonano w nowym akcie, dotyczą m.in.: 

• podwyższenia górnej granicy wieku obowiązku pełnienia służby wojskowej – z 55 (art. 58 ust. 1) do 60 lat (art. 5 ust. 1),
• rozszerzenia (zmiana z „kobiet” na „osoby”) grupy obywateli, którzy ze względu na sprawowaną opiekę np. nad dziećmi lub osobami niezdolnymi do pracy czy samodzielnej egzystencji nie podlegają obowiązkowi służby wojskowej (art. 58 ust. 3 oraz art. 5 ust. 3),
• aktualizacji (art. 3 ust. 2) obowiązków (art. 4 ust. 2) wynikających z powinności obrony kraju.

W odróżnieniu od ustawy z 1967 roku art. 4 nowego aktu normatywnego (s. 9) uściśla podstawowy sposób spełniania obowiązku obrony ojczyzny. Jest nim pełnienie służby wojskowej (ust. 1) lub odbywanie służby zastępczej (ust. 2). Zapis precyzuje także (ust. 3), że służba ta ma pierwszeństwo przed innymi rodzajami obowiązku obrony ojczyzny. 

Ustawa o obronie ojczyzny a służba wojskowa kobiet

Jak zaznaczaliśmy w jednej z poprzednich analiz, zgodnie z art. 59 tej (oraz poprzedniej – art. 32) ustawy do obowiązkowej kwalifikacji wojskowej stawiają się wyłącznie mężczyźni, a kobiety mogą się do niej zgłosić dobrowolnie (s. 53–56). Potwierdził to w komentarzu dla serwisu Prawo.pl Michał Oleksiejuk, ówczesny ekspert do spraw bezpieczeństwa militarnego, obronności i polityki zbrojeniowej Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego:

Art. 532 ust. 3 (s. 356) wskazuje też, że w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny do pełnienia służby wojskowej mogą w drodze zaciągu ochotniczego zgłaszać się osoby, które nie przeszły kwalifikacji wojskowej – w tym kobiety powyżej 18 i poniżej 50 roku życia.

Według art. 60 ust. 1 ustawy o obronie ojczyzny (s. 56) obowiązek stawienia się do kwalifikacji wojskowej mają jedynie te kobiety, które kończą 19 lat i mają (lub nabierają w trakcie kształcenia) kwalifikacje przydatne do służby wojskowej. Za umiejętności przydatne do służby wojskowej ustawa wymienia (ust. 2) zawody: medyczne, weterynaryjne, morskie i lotnicze. Wśród nich znajdują się także: psycholog, rehabilitant, radiolog, diagnosta laboratoryjny, informatyk, teleinformatyk, nawigator czy tłumacz.

Zakaz opuszczania kraju? Co mówią przepisy ustawy

Zamieszczony wpis podaje także, że [pisownia oryginalna]: „Polki w odróżnieniu od Ukrainek,nie będą miały prawa opuścić kraju tak jak mogły to zrobić Ukrainki”. Jednak w ustawie nie znajdziemy artykułów wprowadzających nowe zakazy opuszczania granic Polski przez jej obywatelki na wypadek wojny.

Przy okazji wejścia w życie ustawy o obronie ojczyzny Tomasz Oklejak – naczelnik Wydziału ds. Żołnierzy i Funkcjonariuszy w biurze Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) – tak komentował związane z nią obawy o zakazie opuszczania kraju przez kobiety w przypadku konfliktu:

Podobną interpretację zapisów ustawy przedstawił adwokat Zbigniew Roman w wypowiedzi dla redakcji Konkret24. Wskazał on, że akt normatywny nie wprowadza nowych zakazów wyjazdu z kraju na wypadek wojny, także dla kobiet, a ewentualne ograniczenia w sytuacji konfliktu musiałyby być jaśniej określone innymi przepisami.