O co chodzi w sprawie Funduszu Sprawiedliwości?

W styczniu 2024 roku Adam Bodnar, jako prokurator generalny, powołał w Prokuraturze Krajowej zespół śledczy do zbadania prawidłowości zarządzania i wydatkowania środków z Funduszu Sprawiedliwości. Jak wskazuje pełna nazwa tego funduszu (Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej) miał on służyć tym, którzy doznali szkód z powodu przestępstw oraz osobom wychodzącym z więzień.

W 2017 roku dysponent Funduszu Sprawiedliwości, minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro, rozszerzył katalog zadań, które można z niego finansować. Umożliwił także powierzanie środków poza procedurą konkursową (par. 11). Tę sprawę szczegółowo przeanalizowaliśmy w fact-checku wypowiedzi Zbigniewa Ziobry.

Już w 2021 roku Najwyższa Izba Kontroli oceniła, że działania ministra i beneficjentów Funduszu Sprawiedliwości „skutkowały niegospodarnym i niecelowym wydatkowaniem środków publicznych, a także sprzyjały powstawaniu mechanizmów korupcjogennych”. Pod koniec marca 2024 roku prokuratorzy wstępnie ocenili, że sprawa jest bardzo poważna i ma charakter kryminalny. 

Za co zatrzymano księdza i urzędniczki?

W związku z tą sprawą 26 marca funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) zatrzymali sercanina Michała Olszewskiego (Fundacja Profeto ujawniła nazwisko księdza po zatrzymaniu). 28 marca sąd rejonowy zgodził się na jego tymczasowe aresztowanie. Do aresztu trafiły również Urszula Dubejko (była Dyrektor Departamentu Funduszu Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości, udziela wywiadów pod własnym nazwiskiem) i Karolina Kucharska (jej zastępczyni, również nie ukrywa swojego nazwiska).

Otrzymane środki fundacja miała przeznaczyć  na budowę ośrodka „Archipelag”. W ocenie prokuratury sposób realizacji inwestycji wskazywał, że będzie ona odbiegała od celów Funduszu Sprawiedliwości. Jak opisywało OKO.press, budynek mógłby służyć fundacji Michała Olszewskiego do nadawania katolickich audycji. Od marca 2017 roku koncesję na nadawanie ma Radio Profeto. 

Fundacja broniła się – tłumaczono, że „Archipelag” ma być całodobowym ośrodkiem wsparcia dla wszystkich osób pokrzywdzonych z powodu różnego rodzaju przestępstw. W odpowiedzi na krytykę inwestycji budowę ośrodka wspierał także Zespół Konferencji Episkopatu Polski do spraw Nowej Ewangelizacji, którego członkiem jest ksiądz Michał Olszewski.

W czerwcu zarzuty wobec Michała Olszewskiego uzupełniono o pranie pieniędzy (art. 299 Kodeksu karnego). Według prokuratorów część środków, które Fundacja Profeto przekazała firmie budowlanej na wykonanie ośrodka, trafiła następnie na konto zakonu sercanów (firma miała w ten sposób opłacać wynajem działki potrzebnej do realizacji budowy). Pieniądze trafiły z powrotem na konto fundacji.

Skąd wzięły się informacje o niewłaściwym traktowaniu aresztowanych?

30 czerwca w tygodniku „Sieci” ukazał się artykuł przybliżający relację księdza Olszewskiego z zatrzymania i pobytu w areszcie zawartą w liście. Autorzy artykułu opisali traktowanie księdza w kilku słowach: „publiczne upokarzanie, nieludzkie traktowanie i esbeckie metody”. Dzień później zdjęcia listu opublikowano w internecie.

Zgodnie z treścią listu podczas zatrzymania utrudniano księdzu kontakt z adwokatem, szydzono z niego, wystawiano na publiczny widok, przez wiele godzin nie ściągano kajdanek, a ponadto nie odpowiadano na jego prośby o wodę, jedzenie i dostęp do toalety. W areszcie, według listu, poniżano go drobiazgowymi i wielokrotnymi kontrolami osobistymi, a ze względu na „specjalny nadzór” przy każdej okazji nakładano mu kajdanki i sprawdzano jego celę nawet w nocy.

Na doniesienia „Sieci” odpowiedziały Służba Więzienna, ABW i Ministerstwo Sprawiedliwości. Jak tłumaczono, ksiądz Michał Olszewski został objęty szczególną ochroną przewidzianą w art. 212ba Kodeksu karnego wykonawczego. Przewiduje on, że aresztowanych, wobec których występuje zagrożenie życia lub zdrowia, dodatkowo się izoluje i zabezpiecza, np. poprzez stały nadzór, częstsze wizyty i kontrole w celi. Służby zapewniały, że wykonują przewidziane w prawie działania z poszanowaniem godności aresztowanego. Ksiądz miał nie zgłaszać do tamtej pory żadnych zastrzeżeń do działań funkcjonariuszy.

Ksiądz i urzędniczki opuścili areszt. Dla PiS byli więźniami politycznymi

Ksiądz Michał Olszewski i wspomniane urzędniczki, Urszula Dubejko i Karolina Kucharska, 25 października opuścili więzienie. Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił areszt warunkowo, pod warunkiem wpłacenia kaucji w wysokości 350 tys. zł. W połowie listopada prokuratura poinformowała, że zgromadziła w sprawie podejrznych kompletny materiał dowodowy.

Jak opisywaliśmy w niedawnym raporcie, telewizje Republika i wPolsce24 przedstawiają księdza i dwie byłe urzędniczki jako „więźniów politycznych reżimu Tuska”. Wstawiali się za nimi politycy PiS (przykłady: 1, 2, 3), niekiedy zarzucali przy tym stosowanie wobec zatrzymanych tortur i wskazywali na różne rodzaje niehumanitarnego traktowania.

Ustalenia RPO mówią o licznych nieprawidłowościach

Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) Marcin Wiącek 20 grudnia był gościem programu „Sygnały Dnia” w Programie I Polskiego Radia. Potwierdził wtedy, że biuro RPO otrzymało liczne skargi dotyczące traktowania księdza Michała Olszewskiego i dwóch urzędniczek.

23 grudnia na stronie Rzecznika Praw Obywatelskich ukazały się dwa komunikaty: jeden dotyczący księdza Michała Olszewskiego, a drugi dotyczący Karoliny Kucharskiej i Urszuli Dubejko. RPO informuje w nich, że nie ma podstaw do uznania, że któraś z tych trzech osób była poddana torturom. 

W przypadku księdza Michała Olszewskiego potwierdzono jednak „niehumanitarne traktowanie oraz inne naruszenia praw i wolności”. W przypadku urzędniczek nie stwierdzono niehumanitarnego traktowania, za to zauważono „liczne naruszenia”.

Komunikat o księdzu Olszewskim. Wielogodzinne przesłuchanie w kajdankach

Zgodnie z komunikatem RPO potwierdził, że ksiądz Michał Olszewski był przesłuchiwany przez funkcjonariuszy ABW przez 15 godzin. Przez cały ten czas nie mógł odpocząć, nie otrzymał posiłku i nie zdjęto mu kajdanek. Właśnie takie „natężenie opresyjnych warunków” rzecznik klasyfikuje jako niehumanitarne traktowanie.

Ksiądz Michał Olszewski, jak czytamy w komunikacie, nie mógł w sposób nieskrępowany korzystać w celi z toalety, ponieważ kącik sanitarny nie był w żaden sposób osłonięty przed wchodzącymi osobami. Ponadto, wbrew zaleceniom, nie kontrolowano stanu zdrowia księdza raz w miesiącu. Poza tym musiał on długo czekać na wyżywienie dietetyczne i nie miał w celi czajnika.

Rzecznik nie potwierdził podczas kontroli utrudnień w kontakcie z obrońcą. Nie dopatrzył się nieprawidłowości w objęciu księdza w areszcie szczególną ochroną. Nie potwierdzono również nieuzasadnionego monitoringu celi czy zakłócania wypoczynku nocnego.

RPO dodaje, że część zarzutów, jak np. wystawianie na widok publiczny podczas konwojowania czy odmowa spełnienia prośby o skorzystanie z toalety, okazały się niemożliwe do weryfikacji. Rzecznik nadal bada sprawę potencjalnego naruszenia tajemnicy obrończej przez podjęcie próby przesłuchania obrońcy księdza.

Komunikat o urzędniczkach. Sprawdzenia prewencyjne wykonywali mężczyźni

W komunikacie dotyczącym aresztowanych urzędniczek Ministerstwa Sprawiedliwości możemy z kolei przeczytać, że jedna z nich, Karolina Kucharska, była przesłuchiwana przez 18 godzin. Nie otrzymała wtedy pełnowartościowego posiłku – skorzystała za to z ciepłego napoju i mogła kupić jedzenie. 

Ponadto według ustaleń RPO przetrzymywano przez trzy tygodnie korespondencję, którą do Karoliny Kucharskiej kierował obrońca. Nieprawidłowe były także sprawdzenia prewencyjne, przeprowadzane wobec urzędniczki przez mężczyznę, a nie, jak nakazują przepisy, przez kobietę (art. 15d ust. 5 i art. 15g ust. 5 ustawy o Policji). Bezprawnie umieszczono ją w celi izolacyjnej. Ponadto kącik sanitarny w jej celi nie był oświetlony, a zepsuty radiowęzeł generował wielogodzinny hałas.

Karolinie Kucharskiej, jak czytamy w komunikacie, nie wydano do celi przedmiotów kultu religijnego przesłanych w paczce. Poza tym musiała długo czekać na wydanie wyników badania medycznego.

W przypadku Urszuli Dubejko RPO stwierdził niedopuszczenie obrońcy do udziału podczas czynności ogłaszania jej postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Mowa też ogólnie o nadmiernych i nieproporcjonalnych działaniach ABW w celu jej zatrzymania. Po zatrzymaniu przesłuchiwano ją bez zapewnienia posiłku najpierw przez 11, a potem przez 8 godzin. Urszulę Dubejko, podobnie jak Karolinę Kucharską, przeszukiwał mężczyzna.

Nie potwierdzono w przypadku obydwu urzędniczek m.in. zarzutów nadmiernego stosowania środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy ABW i Służby Więziennej, niepoinformowania o prawach i obowiązkach czy zakłócania wypoczynku nocnego.

Kajdanki zakładane wbrew zasadom

Ponadto RPO w przypadku księdza Michała Olszewskiego uznał za zasadny zarzut nadmiernego stosowania środków przymusu bezpośredniego w areszcie. Mowa tu o zakładaniu kajdanek przy każdym opuszczeniu celi. Nadmiernie środki przymusu, zdaniem RPO, stosowali także policjanci konwojujący księdza na przesłuchania – zakładali mu kajdanki nie tylko na ręce, lecz także na nogi. Kajdanki na nogach podczas konwojowania miały także urzędniczki. 

Marcin Wiącek w wywiadzie dla Polskiego Radia twierdził, że stosowano kajdanki zespolone – jednocześnie na ręce i na nogi (przykład). Takie określenie nie pojawiło się jednak w komunikatach (1, 2).

W art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o środkach przymusu bezpośredniego wymieniono trzy rodzaje kajdanek: na ręce, na nogi i zespolone. Z kolei w art. 16 ust. 1 ustawy o Policji dopuszczono stosowanie wszystkich rodzajów tych kajdanek m.in. dla zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia. 

RPO zwraca jednak uwagę na zasady zapisane w art. 6 ust. 1 ustawy o środkach przymusu. Określono tam, że środków przymusu należy używać w sposób niezbędny do osiągnięcia celów, proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, wybierając środek o możliwie jak najmniejszej dolegliwości.

Co o torturach i niehumanitarnym traktowaniu mówi prawo?

Zgodnie z art. 3 europejskiej konwencji praw człowieka „nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu”. Zakazuje tego również Konstytucja RP w art. 40. Zakaz ten wpisano także w art. 4 ust. 1 Kodeksu karnego wykonawczego i dodano, że przewidziane w prawie środki „wykonuje się w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego”.

Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w sprawie zakazu stosowania tortur w art. 1 ust. 1 definiuje je jako każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie fizyczne bądź psychiczne. Celem tortur może być uzyskanie informacji lub wyznania, a także zastraszenie lub wywarcie nacisku. Tortury wykonuje osoba występująca w charakterze urzędowym lub ktoś z polecenia takiej osoby.

Zgodnie ze wspomnianą europejską konwencją osoba, której prawa zostały naruszone, może złożyć skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). Wcześniej musi jednak wyczerpać wszelkie możliwości rozpatrzenia swojej sprawy przez krajowe sądy i urzędy (art. 34 i 35). ETPC może przyznać takiej osobie zadośćuczynienie (art. 41).

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam